امروزه، شبهاتی درباره علم غیب امامان معصوم مطرح شده که مقوله ای جدید است و در چند قرن بعد از حیات امامان معصوم، طی فرایندی طولانی و تطور تاریخی مطرح شده است.این مقاله بر آن است که مبانی عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم را مورد بحث و بررسی قرار دهد و بعد از بررسی به این نتیجه رسیده است که علم غیب امامان معصوم ریشه در آیات و روایات معتبر دارد. نیز در عصر پیامبر و امامان معصوم مساله علم غیب امام مطرح بوده و آنها بر آن تصریح کرده اند. بنابراین، از نظر متفکران شیعه اهمیت مساله علم غیب در میان صفات امام جای هیچ تردیدی نیست. هر چند در گستره آن تفاوت جزئی وجود دارد. برخی گستره آن را محدود به مسائل فقهی و اعتقادی می دانند و برخی اعم از آن می دانند. در این مقاله این مسائل به روشنی توضیح داده می شود.

دوران حضور امامان معصوم ‰، مقارن با احتجاجات مذهبی و ظهور جریان­های آموزشی متعددی بود که هر یک به تثبیت عقاید خود همت داشت؛ مسأله­ای که نیاز به آموختن مهارت مباحثه توسط شیعیان را ضرورت می­بخشید؛ مهارتی که به عنوان یکی از اهداف آموزشی امامان معصوم‰، آموزش داده می شد. پژوهش حاضر حول پاسخ به دو پرسش سامان یافته است: 1. شیوه های امامان معصوم به منظور آموزش مهارت مباحثه، مبتنی بر چه مزایای آموزشی بود و در چه مواردی قابل ترسیم است؟ 2. اصول مورد نظر امامان معصوم ‰ در آموزش مهارت مباحثه شامل چه مباحثی می شود؟ مهارت مباحثه از طریق برگزاری جلسات بحث زیر نظارت امامان معصوم‰، در دو شکل گردهمایی­های کوچک و جلسات دونفره، و نیز برگزاری جلسات مباحثه با اندیشه­وران سایر گروه­ها در حضور متربیان، و دادن استقلال به متربیان برای برگزاری جلسات بحث، آموزش داده می­شد که هر یک از این راه­کارها، مبتنی بر مزایا و اهداف آموزشی مشخصی بود و بر اصولی تأکید داشت. روش این مقاله توصیفی تحلیلی، همراه با تلفیق گزاره های تاریخی حدیثی با مباحث آموزشی است. تازه های تحقیق نتیجه در جامعه معاصر امامان معصوم ‰ که مقارن با ظهور گروه­های متعدد فکری-اعتقادی بود و جریان­های آموزشی متنوع، با جدیت به اثبات و انتشار عقاید خود اهتمام داشتند، وقوع احتجاجات و مباحثات میان این گروه ها امری اجتناب­ناپذیر بود. این مسأله، ضرورت آموزش مهارت مباحثه به شیعیان مستعد توسط امامان معصوم ‰ را با هدف اثبات حقیقت و بطلان شبهات ایجاد می کرد؛ ضمن این­که مزایای آموزشی مؤثری چون تقویت ارتباط کلامی، رشد تفکر انتقادی، تأثیر بر حدّت ذهن و تقویت برهان را نیز برای متربیان رهاورد داشت؛ اما دست­یابی به این هدف، در اوضاع خفقانی که به خصوص پس از شهادت امام حسین 7 بر جامعه شیعی چیره شده بود کاری دشوار می­نمود؛ با­ ­وجود این، با تأملی در گزاره­های موجود در مصادر، می­توان به شیوه­های متعدد برپایی جلسات مباحثه توسط امامان معصوم ‰ و شاگردانی که توان علمی و کلامی لازم را در این زمینه پیدا می­کردند، آگاه شد. در واقع، مهم­ترین راه­کارهای مورد استفاده در جهت تحقق این هدف را می توان در برگزاری جلسات مباحثه و ایجاد فرصت برای شیعیان توان­مند، برای داشتن تجربه این مهارت بیان نمود. این جلسات گاه به صورت گردهمایی هایی بسیار کوچک میان امامان ‰ و تعداد محدودی از شیعیان برگزار می­شد که از یک­سو، به تقویت براهین اعتقادی-فکری ایشان در زمینه موضوعات متنوع به ویژه در علوم اسلامی می­انجامید و از سوی دیگر، فرصتی برای گفت­وگوی علمی، ارتباط پویا و ایجاد یا تقویت قدرت تصمیم­گیری در متربیان فراهم می­آورد؛ ضمن این­که سبب پیدایی شخصیت علمی مستقل برای آن ها می­گردید و شیوه انجام دادن مباحثه را به آن­ها آموزش می­داد. گزارش های متعددی نیز وجود دارد که از برگزاری جلسات مباحثه میان امام 7 و یک شاگرد به صورت انفرادی حکایت می­کند. این جلسات دو­نفره، ضمن داشتن امتیازات جلسات چندنفری که پیش از این ذکر شد، آموزش دقیق­تری را امکان­پذیر می­کرد؛ زیرا فرصت طرح سؤالات بیش­تر را فراهم می­نمود و این­که موضوع بحث از ابعاد مختلف ارزیابی شود. از سوی دیگر، برگزاری جلسات مباحثه میان امامان معصوم ‰ و اندیشه وران فرقه­ها و مذاهب که در حضور برخی متربیان برگزار می شد، نوعی آموزش به شیوه عملی محسوب می­شود که متربی می­توانست مهارت مباحثه را از آن طریق بیاموزد. طریقه­ای که با استفاده از آن، امامان معصوم ‰ به متربیان خود می­آموختند که چگونه می­توان با یک مسأله و نیز فردی که مباحثه با وی انجام می­شد، برخورد کرد. این روش نیز می­توانست به افزایش توانایی حل مسأله در متربی انجامد و به پرورش تفکر و رشد عقلانی او منجر شود؛ اما این مباحثات، پیامد آموزشی دیگری نیز برای شاگردانی که در این زمینه آموزش می­دیدند به همراه داشت و آن هم آموزش اصولی بود که می­بایست در جلسات مباحثه رعایت می­شد؛ اصولی هم­چون: رعایت اخلاق، پرهیز از مراء، لزوم آگاهی بر ابعاد بحث که به معنای داشتن دانش لازم در زمینه موضوعی بود که مورد بحث واقع می­شود و نیز توجه به این مهم که باید هدف نهایی در مباحثه، اثبات حقیقت و آشکار ساختن ضلالت باشد، نه انگیزه­های فردی مانند ارضای حس پیروزی.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

مقتل نگاری از شاخه های مهم تاریخ نگاری و مورد اعتنای همه فرق اسلامی است، که با تلاشی همگانی و رویکردهایی متفاوت بالنده شد. پژوهش حاضر مقتل نگاری را با رویکردی علمی تحلیلی تا قرن سوم و با تکیه بر نقش اصحاب امامان شیعه^ بررسی می نماید. در این آمایش با استفاده از شیوه تاریخی، ذهن شناسی مؤلفان (به معنای نوعی راهیابی به آرا و تفکرات آنان، با مطالعه آثار و شرح حال ها برای گمانه زنی درباره شیوه نگارشی و رویکرد مؤلفان به مسائل تاریخی) و مقایسه آثار آنان، دو جریان حدیث نگر و تاریخ نگر مطالعه شده است و براساس منابع و اسناد مکتوبِ موجود به مسائلی مانند بنیان گذاری یا استمراربخشی مقتل نگاری صحابیان، جایگاه و بستر حرکت علمی آنان، گونه شناسی فکری، صنف شناسی نگارشی، نوع شناسی تعامل آنان با دیگران و فرایندشناسی انتقال آن به آیندگان پرداخته و سرانجام با آمیزه ای از توصیف نقلی و تحلیل عقلی، دامنه تحقیق را جمع کرده است.

اساس کار غزالی در کیمیای سعادت به عنوان اثری تعلیمی – عرفانی بیان نکات اخلاقی و الهی با بهره گیری از حکایت است و هدف نویسنده از ذکر حکایت نه القای لذت از طریق داستانپردازی بلکه تنها بهانه ای برای بیان موثر پیام و درونمایه مورد نظر به بهترین و ساده ترین وجه است. به همین دلیل مولف به روشی موجز و مختصر از ظرفیتها و عناصر داستان بهره برده است. از آنجا که شخصیت امامان معصوم (ع) تاریخی و واقعی هستند، در نتیجه شخصیت پردازی غزالی از آنها بیش از آنکه زاییده ذهن او باشد بر اساس واقعیت است. در حقیقت کار وی جستجو در احادیث و روایات و سپس گزینش و پردازش آنها به صورت حکایت بوده است. سوالی که در اینجا مطرح میگردد این است که:در حکایات مربوط به امامان معصوم که بخش مهمی از داستانهای کیمیا را تشکیل میدهد، چه میزان عناصر و ساختار داستانی امروزی دیده میشود و شگردهای غزالی در شخصیت پردازی تا چه اندازه به شیوه نویسندگان روزگار ماست؟

زمینه و هدف: دین مبین اسلام، دین توجه به بهداشت و پاکیزگی بوده و برکیفیت پیام رسانی بهداشتی تاکید دارد. مقاله حاضر، روش های موثر پیام رسانی بهداشتی موجود، در روایات پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) را مورد بررسی قرار داده است.مواد و روش ها: در این مطالعه، که به روش مروری کتابخانه ای انجام شده است، کلیه کتب در خصوص احادیث طبی و بهداشتی با جستجوی اینترنتی، تعیین و با توجه به مرجع بودن کتب، ابواب مربوط به مطالعه حاضر و احادیث مورد نظر، استخراج گردید و نتایج بر اساس موضوع مطالعه، مورد تحلیل قرار گرفت.یافته ها: روش هایی که دین مبین اسلام و روایات، از آن سود جسته اند در ابواب با پنج محور: 1- نامگذاری عوامل مخرب بهداشت و سلامتی تحت عنوان شیطان 2- توجه به بهداشت، به عنوان مقدمـه ای جهت حضور در پیشگاه خداونـد متعـال و جلب دوستـی خدا، پیامبر و ائمه، و رسیدن به ثواب الهی 3- معرفی بهداشت به عنوان عامل فزونی دهنده روزی و برطرف کننده فقر 4- درج پیام های بهداشتی، تحت عنوان سنت رسول خدا (ص) و امامان معصوم 5- بیان نیکو علت، فلسفه و تفهیم دستورات اصولی بهداشتی به پیام گیران بهداشتی، می باشد.نتیجه گیری: مبلغین اسلامی درکنار تبلیغ عقاید، احکام و اخلاق اسلامی، می بایست روایات بهداشتی و اصول آن را، در پیام رسانی خود بگنجانند و دست اندرکاران امور بهداشتی، نیز از زبان موثر روایات در امر مهم تبلیغ، بهره گیرند تا کیفیت امر بهداشت ارتقا یابد.

چکیده فارسی:اهل بیت و ائمه (ع) نزد مسلمانان به ویژه شیعیان از جایگاه خاصی برخوردارند؛ از این رو، شناخت ائمه وصفات آنان همواره از مباحث مهم متکلمان و محدثان بوده است. گروهی در این راه با انگیزه های گوناگون، ائمه‰ را از جایگاه خود فراتر بردند و در تاریخ به عنوان غالیان شناخته شدند، در مقابل، گروهی دیگر کوتاهی نموده و آنان را در حد عالمان پرهیزگار (نه امامان معصوم) پایین آوردند و مدعی شدند که هر فضیلت و صفت ویژه ای که برای ائمه (ع) گفته شده است، دستاورد غالیان بوده است.در این نوشتار به واکاوی این مساله پرداختیم. در این راه، نخست معناشناسی امامت از دیدگاه شیعه و سنی را بررسی نموده، سپس نظریه «علمای ابرار» و نظریه مقابل (امامان معصوم) را تبیین کرده ایم و در پایان با بررسی آیاتی مثل آیه امامت، عصمت، ولایت و روایاتی مثل حدیث ثقلین، حدیث سفینه و استشهاد به سخن ائمه (ع) به این امر دست یافته ایم که حتی اگر به فرض، برخی روایات مربوط به صفات فرابشری ائمه (ع) را ساخته و پرداخته غلات بدانیم، آیات، روایات و شواهد خدشه ناپذیری نیز وجود دارد که چنین صفاتی را ثابت می کند.   چکیده عربی:لأهل البیت والأئمة عند المسلمین وبالأخص الشیعة مکان خاص، ولهذا، کانت معرفة الأئمة وصفاتهم من المباحث المهمة عند المتکلمین والمحدثین. البعض منهم وبدواعی مختلفة جعل للأئمة مکانة أعلی من مکانتهم وهؤلاء عرفوا فی التاریخ بالغلاة، بالمقابل فإن البعض الآخر نزل من مکانتهم إلی حد العلماء الأبرار لا الأئمة المعصومین وادعی أن کل فضیلة وصفة خاصة قیلت فی الأئمة (ع)‰ کانت بید الغلاة.هذه المقالة تبحث فی تحلیل هذه المسألة، بدایة تبحث فی معنی الإمامة من وجهة نظر الفریقین، ثم بعد ذلک تبین نظریة العلماء الأبرار والنظریة المقابلة (الأئمة المعصومین)، وفی الختام وبتحلیل الآیات مثل آیة الإمامة، العصمة، والولایة والروایات مثل حدیث الثقلین، حدیث السفینة والاستشهاد بکلام الأئمة ‰(ع) نصل إلی أنه حتی علی فرض أن الغلاة قد وضعوا بعض الروایات المرتبطة بهذا الأمر وهو وجود صفات فوق بشریة للائمة إلا ان وجود بعض الآیات والروایات والشواهد والتی لاتقبل الطعن تثبت مثل هذه الصفات للأئمة (ع).

مناظره گفتمانی برای ایجاد فهم مشترک و درک متقابل توام با اثربخشی دوجانبه است؛ از این رو، ائمه معصوم (ع)، به ویژه، حضرت رضا (ع) آن را به عنوان یکی از روش های آموزشی در موضوعات پرچالش علمی در خور دقت و تامل بسیار می دانستند. هدف این مقاله تبیین روش مورد نظر بر اساس شیوه مناظره ای علمی امام رضا با عالمان ادیان دیگر است؛ بنابراین، این مقاله الگوی عملی مناظره را ارایه می دهد. این مقاله که از نوع پژوهش های بنیادی بوده، با روش تحقیق کیفی مبتنی بر تحلیل محتوایی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، به مطالعه مناظرات امام (ع) می پردازد که با توجه به روش، اصول و چگونگی فرایند مناظره ای آن حضرت می توان آن را به عنوان روش آموزشی مطرح کرد و به کار بست. در این مقاله، ابتدا روش مناظراتی حضرت رضا (ع) و سپس اصول حاکم بر روند آن و چگونگی فرایند یک مناظره علمی نزد آن حضرت بررسی می شود.