استعمال و خرید و فروش دخانیات به عنوان نخستین «شبهه حکمیه تحریمیه ما لانص فیه» در معرض قضاوت و فتوای مجتهدین قرار گرفته است. البته موضوع، مورد اختلاف نظر فراوان میان آنان بوده است. این مقاله با بررسی دلایل و مبانی فقهی حرمت بیع اعیان نجس، حرمت بیع آن چه که موجب کمک به گناه می شود، حرمت بیع کالاهای فاقد منفعت محلله و حرمت بیع آلات لهو و با استناد به قواعدی نظیر: قاعده تسبیب و در مقابل قاعده تحذیر و اقدام، حرمت و حلیت خرید و فروش دخانیات را مورد بررسی قرار می دهد. در نتیجه برای «عرف»، نقش عمده ای در حکم استعمال و بیع دخانیات قائل است. البته دست یابی به یک نظر متقن نیازمند تامل بیش تر خواهد بود.

مقدمه: به نظر می رسد تایید و همراهی اطرافیان از عوامل افزاینده احتمال مصرف دخانیات در دانش آموزان و جوانان است. مطالعه حاضر به بررسی ارتباط الگوی مصرف سیگار بین دانش آموزان و معلمانشان با تعدیل مخدوش کننده ها می پردازد.روش بررسی: از دانش آموزان کلاس های سوم دبیرستان های تهران خواسته شد تا پرسشنامه 21 سوالی دموگرافیک و عادات مصرف دخانیات را تکمیل نمایند. الگوی مصرف دخانیات در دو جنس و نسبت استعمال دخانیات اطرافیان در گروه های سیگاری و غیرسیگاری مورد مقایسه قرار گرفتند. بعلاوه، دانش آموزان سیگاری و غیرسیگاری که مواجهه با معلمان سیگاری داشتند با هم مقایسه شدند. پس از تعدیل مخدوشگرها، مصرف سیگار معلمان با مدل رگرسیون لجستیک ارزیابی شد و نسبت های شانس تعدیل شده برآورد گردید.نتایج: تعداد 4591 دانش آموز 17-19 ساله پسر (2092 نفر، 6/45%) و دختر در طرح شرکت کردند (میانگین سنی 59/0±53/17 سال). 250 پسر (1/12%) و 131 دختر (3/5%) استعمال دخانیات داشتند (P=0.001). نسبت دانش آموزان سیگاری و غیرسیگاری که شاهد استعمال سیگار معلمانشان در داخل مدرسه بودند به ترتیب %55.7 (209 نفر) و 3/29% (1191 نفر) برآورد شد (P=0.001). در بین شاهدان استعمال سیگار معلمان در خارج از ساختمان مدرسه، 220 نفر سیگاری (7/58%) و 1205 نفر غیرسیگاری (2/29%) بودند. با تعدیل متغیرها مشخص گردید که استعمال دخانیات بالغین جوان همبستگی معناداری با مشاهده مصرف سیگار معلمان در محوطه غیرداخلی مدرسه و مصرف سیگار دوستان نزدیک دارد.نتیجه گیری: استعمال دخانیات معلمان در ساعات مدرسه و نیز مصرف سیگار توسط دوستان نزدیک، دو مولفه مهمی اند که در طرح های ایجاد مدرسه عاری از دخانیات و مبارزه با دخانیات در قشر جوان جامعه باید لحاظ گردند.

زمینه و هدف استعمال دخانیات یک چالش عمده سلامت عمومی است که علاوه بر اثرات مضر سلامتی، موجب آسیب های اقتصادی به علت از دست دادن بهره وری و افزایش هزینه های مراقبت های سلامتی می شود. در این نوشتار، چالش ها و پیشنهادهایی برای کنترل این معضل سلامتی و اجتماعی ارایه می شود. روش برای نگارش این مقاله، از منابع ملی و بین المللی استفاده شده است. یافته ها سازمان بهداشت جهانی، توسعه کنوانسیون چارچوب کنترل دخانیات (FCTC) را که اولین معاهده سلامت جهانی با هدف تقویت تلاش برای کاهش مصرف دخانیات در میان کشورهای عضو امضاکننده بود، رهبری کرد. این سازمان، برای کمک به اجرای سیاست های کنترل دخانیات توسط کشورها، بسته MPOWER را معرفی کرد که مخفف شش اقدام کنترل مبتنی بر شواهد است. در سراسر جهان، کاهش مصرف سیگار می تواند با دو برابر کردن قیمت تورم تعدیل شده و یا سه برابر کردن مالیات غیرمستقیم بر تنباکو حاصل شود. سایر مداخلات توصیه شده توسط کنوانسیون چارچوب سازمان جهانی بهداشت (WHO) در مورد کنترل دخانیات و ابتکار شش ماده ای MPOWER نیز می تواند به کاهش مصرف کمک کند. از زمان آخرین گزارش WHO در مورد همه گیری جهانی دخانیات در سال 2019، جهان به شدت تغییر کرده است. نتیجه گیری اقدامات متعددی می توانند در کنترل دخانیات کمک کننده باشند که می توان افزایش مالیات دخانیات، تامین و دسترسی به درمان ترک، افزایش هشدارهای بهداشتی در بسته بندی تنباکو، افزایش دقت داده های اپیدمیولوژیک دخانیات، کاهش قرار گرفتن در معرض دود دست دوم را نام برد.

هدف: استعمال دخانیات در میان نوجوانان موضوع نگران کننده ای است که در سطح جهانی توجه بسیاری از متولیان حوزه های مختلف اعم از بهداشت و سلامت تا جامعه شناسان را به خود جلب کرده است. این مطالعه با هدف ارزیابی وضعیت استعمال فردی و خانوادگی دانش آموزان نسبت به مواد دخانی در سال 1398 انجام شد. مواد و روش ها: این مطالعه بر اساس تحلیل نتایج فاز اول طرح پیشگیری از استعمال دخانیات (پاد) که به روش کوهورت در شهر ورامین تهران در چهار فاز بر روی دانش آموزان دختر و پسر در حال اجرا است انجام شد. در فاز اول 920 نفر دانش آموز پایه هفتم از طریق روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسش نامه بومی شده سازمان بهداشت جهانی بود. سوالات پرسش نامه به صورت طیف لیکرت (1 تا 5) نمره دهی شد. روایی پرسش نامه با استفاده از نظر خبرگان و هم چنین محاسبه شاخص روایی محتوا و شاخص نسبت روایی محتوا تعیین شد. پایایی پرسش نامه نیز با محاسبه آلفای کرونباخ (703/0) مورد تایید قرار گرفت. یافته ها: فراوانی مصرف قلیان و سیگار به ترتیب 6/23%، 9/6% بود. 4/55% از دانش آموزان در مکان هایی نظیر پارک، قهوه خانه و کافی شاپ به کشیدن مواد دخانی می پردازند و 7/49% مهم ترین دلیل برای مصرف را حس کنجکاوی گزارش کردند. 2/21% از دوستان نزدیک آن ها سیگار و 1/35% قلیان می کشیدند. فراوانی مصرف قلیان و سیگار در خویشاوندان نسبی و سببی آن ها به ترتیب 51 و 8/45% بود. سطح آگاهی نسبت به دود دست دوم ضعیف بود. نتیجه گیری: قبح اجتماعی سیگار کشیدن در بین دانش آموزان و اطرافیان آن ها بیش تر از قلیان بود به طوری که مصرف قلیان بین فرد دانش آموز، دوستان نزدیک و خویشاوندان دانش آموزان بیش تر از سیگار بوده و قلیان کشیدن به رفتاری بهنجار و عادی تبدیل شده است.

جهت پیش بینی آثار رفاهی احتمالی آزادسازی بازار دخانیات یافته های مربوط به یک تحلیل جزیی برای سالهای 1340 تا 1379 بکار گرفته شد. سپس با استفاده از مدل پیش بینی سریهای زمانی، آثار رفاهی رفع دخالت دولت در این بازار برای سالهای آتی برآورد گردید. نتایج نشان داد که در اثر آزادسازی بازار این محصول مخارج دولت و واردات محصول کاهش یافته و منفت اجتماعی قابل توجهی ایجاد می شود همچنین علیرغم کاهش نسبی رفاه مصرف کنندگان، بهبود مازاد تولید کنندگان به اندازه ای است که در مجموع رفاه جامعه افزایش می یابد. در مجموع اعمال این سیاست در سالهای آینده توصیه شده است.

نقش فرآورده های کاغذی در زندگی بشر بر هیچ کس پوشیده نیست. این تحقیق از زاویه ای متفاوت به کاغذ و الیاف سلولزی نگریسته نقش و سهم آن را در صنعت و تجارت دخانیات و ساخت و بسته بندی سیگارت بررسی کرده است. در ساخت و بسته بندی سیگارت ها، انواع کاغذ و الیاف از قبیل کاغذ سیگارت، چوب پنبه، پلاگ راپ، اتیکت، لیبل، باندرول، کاغذ فویل (فویل آلومینیوم)، الیاف استات سلولز، مقوا و کارتن دخالت مستقیم دارند. وزن مجموع فرآورده های کاغذی و سلولزی برای تولید یک میلیون نخ سیگارت فیلتردار سایز بزرگ حدود 469 کیلوگرم و قیمت خرید آن (برای سال 82) 7676390 ریال است. این میزان برای سیگارت فیلتردار سایز کوچک 251 و بدون فیلتر سایز بزرگ و کوچک به ترتیب 235 و 148 کیلوگرم است. همچنین با در نظر گرفتن حدود 5 درصد افزایش قیمت برای هر سال (بر حسب روند جاری سال های قبل) مقدار هزینه مورد نیاز برای خرید این فرآورده ها برای تولیدات آینده (از سال 1382 تا 1385) به ترتیب برابر 86218، 102747، 122158 و 142523 میلیون ریال برآورد شد. همچنین سهم قیمت کاغذ در تولید یک نخ سیگارت در سال 82 برای سیگارت فیلتردار بزرگ و کوچک 7.6 و 3.9 ریال و بدون فیلتر بزرگ و کوچک 2.2 و 1.5 ریال به دست آمد و میانگین ضایعات کاغذی و سلولزی با مصرف سالانه حدود 4600 تن حدود 371 تن تعیین شده است.

سابقه و هدف: هدف از این مطالعه بررسی تاثیر یک مداخله آموزشی در قالب واحد درسی "سلامت دهان و دخانیات" بر دانش و نگرش دانشجویان دندانپزشکی در زمینه عوارض دخانیات و نقش دندانپزشک در برنامه های ترک دخانیات می باشد. مواد و روش ها: مطالعه حاضر به صورت مداخله نیمه تجربی روی 62 دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گروه کنترل و 63 دانشجوی دانشگاه آزاد اصفهان در گروه مداخله، صورت گرفت. پرسشنامه ای در رابطه با دانش و نگرش آنان از کلیه افراد داوطلب جمع آوری شد. سپس مداخله آموزشی در طول یک ترم تحصیلی صورت گرفت. داده ها توسط Paired sample t-test، Independent sample t-test، Chi square، Fisher exact test مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: میانگین نمره دانش دانشجویان قبل از مداخله بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت (0. 46P=)، اما بعد از مداخله، در گروه مداخله بیشتر بود (0. 001P<). میانگین نمره نگرش دانشجویان قبل از مداخله بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت (0. 93P=)، اما بعد از مداخله، در گروه مداخله بیشتر بود (0. 001P<). میانگین نمره نگرش دانشجویان هم در گروه مداخله و هم در گروه کنترل بعد از مداخله بیشتر از قبل مداخله بود (0. 001P<). به دنبال مداخله، میانگین تغییرات نمره دانش و نگرش دانشجویان در گروه مداخله بیشتر از گروه کنترل بود (0. 001 P <). نتیجه گیری: واحد درسی"سلامت دهان و دخانیات" باعث افزایش دانش و نگرش دانشجویان در مورد برنامه های ترک دخانیات شد. هرچند عملکرد دانشجویان مورد سنجش قرار نگرفت ولی به نظر می رسد بتوان با آموزش، در جهت ارتقا توانایی های دانشجویان نیز نتایج قابل قبولی به دست آورد.

مصرف مواد مخدر یکی از بزرگ ترین معضلات فرهنگی، اجتماعی و بهداشتی در عصر حاضر قلمداد می شود. کنترل و کاهش عوامل موثر در رو آوردن به مصرف مواد مهم ترین اقدامی است که می تواند در سلامت آینده جامعه ‏نقش داشته باشد. این مطالعه در راستای بررسی میزان تاثیر مصرف دخانیات در گرایش به مواد مخدر طراحی و اجرا شده ‏است.در این مطالعه مقطعی 1372 پرونده مراجعه کنندگان برای ترک مواد مخدر از لحاظ وضعیت مصرف ‏دخانیات و سایر فاکتور های مرتبط مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.‏ 1306 مرد (95.2%) و 66 زن (4.8%) مورد بررسی قرار گرفتند. بیش از 90% افراد مراجعه کننده در زمان ‏مراجعه سیگاری بودند. بیشترین شروع مصرف دخانیات در این گروه 16 تا 20 سال بود. میانگین سن شروع مصرف ‏دخانیات 19.2±5.6 با نمای 18 سال و میانگین سن شروع مصرف مواد مخدر 21.3±7.1 با نمای 20 سال گزارش ‏شد. میان سن شروع مصرف دخانیات و شروع مصرف مواد مخدر ارتباط معنی داری وجود داشت.‏مصرف دخانیات می تواند بهعنوان یک عامل زمینه ساز در جهت اعتیاد به مواد مخدر شناخته شود. این امر ‏لزوم اجرای صحیح و دقیق قوانین کنترل دخانیات و اقدامات پیش گیرانه و ضرورت ترک مصرف دخانیات در سنین پایین را ‏یادآور می نماید.

از آنجایی که سن مصرف سیگار در جوامع کاهش و شیوع مصرف آن افزایش یافته است، باید مطالعاتی جهت بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد جوانان نسبت به مصرف دخانیات انجام شود. مطالعه حاضر توصیفی، تحلیلی و مقطعی در جوانان 19 تا 25 ساله شهرستانهای اصفهان و نجف آباد، با روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای است. ابزار مطالعه پرسشنامه ای بود که توسط کاردانان بهداشت آموزش دیده تکمیل شد. پرسشنامه بر اساس اطلاعات دموگرافیک و سوالاتی در مورد آگاهی، نگرش و عملکرد در زمینه استعمال دخانیات تکمیل گردید. آزمونهای آماری مورد استفاده Independent T-test، Logistic regression،Chi- square test  بود. افراد مورد مطالعه 1315 نفر (51% زن، 49% مرد) بودند. میانگین نمره آگاهی و نگرش به ترتیب 97/1±34/8 و 43/2±39/15 بود که در زمینه آگاهی تفاوتی بین مردان و زنان وجود نداشت اما در حیطه نگرش معنی دار بود (P<0.0001). در سطح تحصیلات دبیرستان و بالاتر تفاوتهای هر دو حیطه معنی دار بود (P<0.0001). اما بین ساکنین شهر و روستا تفاوتی وجود نداشت. 8/11% جوانان استعمال دخانیات داشتند (22.5% مردان، 6/0% زنان) و شایعترین محصول دخانی مورد مصرف سیگار (9/88%)، متوسط نخ مصرفی 10 عدد بود. سن شروع مصرف سیگار در مردان و زنان جوان به ترتیب 6/1±3/17 و 20±2.9 سالگی بود. جنسیت، وجود والدین سیگاری و سطح تحصیلات بترتیب با سیگاری بودن جوانان رابطه علیتی داشت. با توجه به نتایج مطالعه حاضر اگرچه آگاهی و نگرش جوانان در زمینه مصرف دخانیات مطلوب بود، اما عملکرد جوانان درصد قابل توجهی مصرف مواد دخانی بخصوص در مردان را نشان داد. نظر به اهمیت و تاثیرات منفی مصرف دخانیات بخصوص سیگار، آموزشهای فراگیر را باید از سنین پایین حتی مقطع ابتدایی جهت پیشگیری و نیز برنامه های توقف مصرف را طراحی کرد.