این مقاله به بیان بررسی مبانی مشروعیت حکومتها از دیدگاه فرقه های اسلامی پرداخته و بر اساس همه مبانی حکومت امام علی (ع) را حکومتی مشروع و قانونی می داند که هر نوع اقدام علیه آن خلاف شرع می باشد. سپس به توجیه عملکرد صحابه در شورشهای خود علیه حکومت آن حضرت می پردازد و روشهای برخورد امام با مخالفان خود را مورد بررسی قرار می دهد که حتی در درگیریهای سیاسی هم آن حضرت حاضر نبود ذره ای از اصول خود عقب نشینی کند و ذره ای بر خلاف کتاب و سنت عمل کند.

اثبات امامت حضرت علی ع بواسطه قول و فعل حضرت زهراء س معصومه هدف مقاله بوده که ادله افضلیت و علم یا عصمت را نیز شامل است لذا عصمت حضرت زهراء س و همچنین ضرورت اطاعت امام حق بنابر حدیث «من مات ولم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه» از پیش فرض های این مقاله است. مدعای مقاله با دو قیاس استثنایی و اقترانی ثابت شده و در هر قیاس مقدمه ای بدیهی و مقدمه دیگر محل بحث است. اما در قیاس استثنایی با نفی قابلیت مدعیان خلافت برای جانشینی پیامبر و بنابر ضرورت در تحت ولایت امام حق بودن، امامت حضرت علی ع برای ایشان ثابت خواهد بود. اما در قیاس اقترانی با نقل روایات و بیان ملاکات خلافت و با سیره عملی، توسط حضرت زهراء س امامت حضرت علی ع ثابت شده است.

 در این نوشتار اهمیت و ارزش دانش از گفتاری که حضرت علی (ع) به کمیل بن زیاد فرموده اند شرح داده شده. امام در آن گفتار مردم را براساس برخورداری آنان از علم به سه دسته: عالم، طالب علم و جاهل فرومایه تقسیم می کند، سپس فضیلت علم را بر مال با چند شرح می دهد. مقصود از این دانش که امام آن را ارزشمند شمرده چیست؟ با نقل حدیثی از رسول خدا و شرح آن نشان داده ایم مهمترین دانش معرفت آفریدگار و سرانجام زندگی انسان (معاد) و تعلیمات اخلاقی که«انسان ساز» است می باشد. اما بجز علوم دینی، سایر دانشها که فایده علمی داشته باشد و زندگی این جهانی ما را سامان دهد نیز برای جامعه اسلامی ضرور است. نگرش جامع به قرآن و سنت و کارنامه اسلام آشکارا می رساند که اسلام با علوم بشری که از تفکر و تحقیق به دست آمده نه تنها مخالف نیست بلکه خود ارزش گذار به علوم و مشوق دانشمندان بوده است. ختم مقال سخنی است حکیمانه از امام علی (ع) در توصیه به: امید نداشتن جز به خدا، نترسیدن جز ازخطا، شرم نداشتن از اعتراف به نادانی، کوشش در دانش اندوزی، و داشتن شکیبایی.  

در دین مبین اسلام به مدیریت اهمیت خاصی داده شده است و مدیریت اسلامی مدیریتی است که زمینه رشد انسان به سوی الله (الی الله المصیر) را فراهم نماید و مطابق کتاب و سنت و سیره و روش پیامبر (ص) و امامان معصوم و علوم و فنون و تجارب بشری جهت رسیدن به هدفهای یک نظام در ابعاد مختلف، همانند یک محور و مدار و قطب عمل کند و مدیران اسلامی خدمتگزاران مردم هستند و باید با تیغ تیز مدیریت در جهت خدمتگزاری، اقامه حق و عدل و دفع باطل و ظلم تلاش نمایند، و این مهم با رعایت اخلاق اسلامی همانند مراعات حقوق و احکام اسلام میسر می باشد. امام علی (ع) در فرمایشات گهربارشان صفات اخلاقی پسندیده مدیران اسلامی را خدا محوری، تقوی گرایی، بصیرت، بینش سیاسی، رعایت عدل و انصاف و امانتداری، حسن خلق، رفق و مدارا، قاطعیت، انتقادپذیری، تغافل، امیدواری، صبر و استقامت، مردم گرایی، تواضع و فروتنی، رعایت تساوی و عدالت رفتاری، بی توجهی به لذایذ دنیوی، عقل، نظم، رسیدگی به حال محرومان مطرح نموده اند و همواره عمل به آنها را به مدیران و کارگزاران خود به صورت نامه و دستور العمل آموزش داده و گوشزد نموده اند.

هر حکومت یا نظام سیاسی تبلور نوعی استراتژی برای تولید و ارائه ارزش هایی است که از آنها تحت عنوان «ارزش های سیاسی» یاد می شود. پژوهش حاضر با استفاده از روش «هرمنوتیک قصدی» به مطالعه حکومت امام علی (ع) از منظر نحوه ی پای بندی آن حضرت به ارزش های سیاسی می پردازد. سوال این است که امام (ع) با مؤلفه هایی چون عدالت، آزادی، امنیت و رفاه به مثابه ارزش-های سیاسی چه مواجهه ای داشتند؟ یافته های تحقیق بیانگر این است که در حکومت آن حضرت، عدالت به مثابه شبکه ای است که دارای اجزاء گوناگونی چون حق، انصاف، صداقت و مصلحت عمومی می باشد. آزادی مردم به ویژه مخالفین نزد امام (ع) آن قدر مهم است که آن حضرت می فرماید: من نمی توانم شما را به راهی که دوست ندارید اجبار کنم (خطبه 208، 222). از نظر آن امام (ع) امنیت حق همگانی است که در پرتو قدرت معنا می یابد و حکومت نیز صرفاً متولی و ابزار تأمین امنیت است و باید زمینه های ترس و نیاز را از بین ببرد. در بحث رفاه اجتماعی، آن حضرت از طریق تشویق مردم به کار و تلاش و تخصیص سهم مساوی از بیت المال برای آحاد اعضای جامعه حتی مخالفینش، همزمان به ارتقای سطح زندگی مردم، بسترسازی جهت رشد عزت نفس عمومی آنان و افزایش سطح آزادی های مردم مبادرت می ورزیدند.

اسماعیل بن عباد، ملقب به صاحب، وزیر فرهیخته و شاعر برجسته ایرانی و عربی سرای قرن چهارم است. صاحب ادیب و سراینده ای متعهد و شیعی است، که در بسیاری از اشعار خود تعهد و پای بندی اش را به مذهب شیعه و دفاع از حقانیت اهل بیت علیهم السلام نمایان کرده است. وی شیفته اهل بیت، به ویژه حضرت علی (ع) است. یکی از قصاید مشهور و برجسته صاحب در مدح حضرت «قصیده لامیه» است. ابن عباد در این قصیده به بیان مناقب و فضایل آن حضرت، به نحوی بسیار شیوا و دلکش، پرداخته است. مدح صاحب از حضرت علی (ع) در این قصیده مدحی قلبی و برخاسته از عمق جان و اعتقاد اوست. در واقع این ابیات اقتباسی بسیار زیبا و روشن از آیات قرآن و احادیث پیامبر (ص) است. وی در این ابیات تصویری بسیار درخور از شخصیت حضرت علی (ع) ترسیم می کند، هر چند قلم بشر را توان آن نیست که تمام زوایای شخصیت آن گوهر هستی را به تصویر بکشد. در این مقاله بر آن ایم به بررسی پاره ای از فضایل شخصیت حضرت علی (ع)، که صاحب بن عباد در این قصیده به آن اشاره کرده است، بپردازیم.

اگر با دید کلی به هدفها و فعالیتهای مربوط به حقوق شهروندی و تعلیمات و پیامهای اصلی ادیان الهی نگاه کنیم، خواهیم دید تعلیمات ادیان الهی نقش بسیار موثری در ترویج حقوق بشر داشته است. لذا در سیر تاریخی مباحث حقوق شهروندی باید بزرگ ترین سهم را به ادیان الهی داد، زیرا ادیان الهی همواره در برابر ستمکاران و قدرتمندان غاصب و ناقض حقوق انسان ظهور کرده اند، در بعد تعلیمات اجتماعی نیز برای عدالت و تساوی حقوق انسان ها و رفع تبعیضات نژادی و امتیازات طبقاتی مبارزه نموده اند. بنابراین تردیدی نیست که مفاهیم عالی انسانی از قبیل کرامت، شخصیت انسان، آزادی، مساوات و غیره، ریشه در تعالیم انبیای الهی دارد و ادیان آسمانی کمک بزرگی به پیشرفت حقوق شهروندی کرده اند. حق و حقوق از واژه های کلیدی نهج البلاغه است. در این کتاب از اوصاف حق، حقوق الهی، حقوق مردم، زمامداران حق، آمیختگی حق و باطل، حق در دل باطل، حقوق دوجانبه، آسیب شناسی انحراف از حق، تفاوت در صفوف باطل و... سخن به میان آمده است. سوال پژوهش این است که شاخص های ارتقای حقوق شهروندی از دیدگاه نهج البلاغه کدامند؟ و راهکارهای ارتقای حقوق شهروندی از نظر حضرت علی (ع) کدامند؟با توجه به یافته های این تحقیق شاخص های حقوق شهروندی در نظر حضرت علی (ع)، حفظ حق کرامت و احترام انسانی و برابری شهروندان در مقابل قانون است، همچنین شهروندان صاحب حق در تعیین سرنوشت خود، ناظر بر اداره امور و حق بازخواست از متصدیان امر را دارند و حکومت خدمتگذار مردم است. این پژوهش تحلیلی- توصیفی است که با استفاده از منابع کتابخانه ای- اینترنت و... درصدد است تا راهکارهای ارتقای حقوق شهروندی را با تاکید بر دیدگاه نهج البلاغه تبیین نماید.