در پژوهش حاضر، به بررسی ویژه برنامه های محرم پرداخته شده است. هدف اصلی، شناخت شیوه بازنمایی ابعاد نهضت عاشورا، واحد تحلیل، آیتم و جامعه آماری، شامل تمام ویژه برنامه هایی بوده که در 13 روز اول ماه محرم 1398، از شبکه های اول، دوم، سوم، چهارم، آموزش، افق، شما و جام جم سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شده اند. حجم نمونه نیز برابر با جامعه آماری تحقیق و با توجه به هدف پژوهش، برنامه های گفتگو محور (کارشناسی) و ترکیبی بوده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که بیش از نیمی از برنامه های مورد بررسی (52/4 درصد) با جنبه های شعور و معرفت قیام اباعبدالله (ع) و 38/4 درصد، با جنبه های عاطفی یا در اصطلاح، شور نهضت حسینی مرتبط بوده است. تقریباً 10 درصد از مدت زمان آنها به کلیات برنامه ای (سلام و احوالپرسی، معرفی برنامه و کارشناس، راه های ارتباط با برنامه و غیره) اختصاص یافته و به لحاظ موضوعی، در 28/3 درصد از این مدت زمان، به بحث درباره ویژگی ها و قابلیت های اباعبدالله (ع) برای نجات انسان و جامعه و بیان خصوصیات اخلاقی، خاندان و اصحاب ایشان پرداخته شده است. موضوع دلایل قیام اباعبدالله (ع) به عنوان موضوعی مستقل، چندان در برنامه ها، مورد توجه نبوده و 4/5 درصد از آیتم های کارشناسی به آن اختصاص یافته است. بیان پیشینه تاریخی قیام تقریباً در 15 درصد و ذکر وقایع و حوادث مرتبط با نهضت، تقریباً در یک پنجم (18/5 درصد) از مدت زمان برنامه ها، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. به این ترتیب، جا دارد که در ویژه برنامه های آتی، به بحث و بررسی درباره دلایل و اهداف قیام اباعبدالله (ع) و نقد دیدگاه های متعارض در این خصوص نیز که محور و اساس ابعاد معرفتی مرتبط با نهضت عاشوراست، پرداخته شود.

مناسک فرهنگی هر جامعه ای، شناسنامة فرهنگ، تاریخ، مذهب و اخلاق آن جامعه به شمار می رود. این مناسک و آیین ها هستند که عاملی مهم برای انسجام و وحدت در بین افراد یک جامعه شده، آن ها را در مراسم مختلف، گرد هم جمع می کند. در این میان، مراسم و آیین های عزاداری، به ویژه عزاداری دهة اول محرم، در استان ها، شهرها و روستاهای مختلف کشور، دارای گونه ها و آداب متنوعی است. کشور ایران به دلیل دارا بودن مناسک فرهنگی متنوع و غنی، یکی از میراث داران فرهنگ جهانی به شمار می رود. هدف این پژوهش بررسی تطبیقی و اسنادی مناسک محرم، در دو استان آذربایجان شرقی و خوزستان است تا بتوان با آشکارکردن جلوه های مناسک فرهنگی و تفاوت ها و شباهت های آن ها، به لایه های عمیق و غنای فرهنگ این دو استان دست یافت. این پژوهش با روش مطالعة توصیفی-تطبیقی، به بررسی تفاوت ها و شباهت های مناسک آیین دهة اول محرم و تفاوت های فرهنگی آن در دو استان می پردازد. این دو استان، از پیشینة فرهنگی و مذهبی عمیق و تمدنی کهن برخوردارند. یافته های بررسی نشان می دهد علی رغم شباهت بسیار زیاد در انجام مراسم آیینی محرم، در دو استان مورد نظر، تنوع آیین های سوگواری نیز در این دو استان، به چشم می خورد. این تنوع و تفاوت، ارتباط نزدیکی با تفاوت های فرهنگی، اقلیمی و زبانی در این دو استان دارد. مردم این دو استان، عزاداری های خود را منطبق با مذهب، پوشش گیاهی، فرهنگ و زبان خود کرده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد، در کنار این تفاوت ها، نکات اشتراک این آیین فرهنگی، در دو استان شامل حب خاندان پیامبر و ارادت به فرهنگ عاشورا به چشم می خورد.

آیین های مرتبط با محرم یکی از با شکوه ترین آیین های شیعی در دکن است. سلاطین مسلمان دکن با آگاهی از این واقعیت که اکثریت جامعه دکن را هندوان تشکیل می داده اند، برای ایجاد همزیستی میان مسلمانان و هندوان و نیز فراهم آوردن زمینه های گسترش تشیع، هندوان را به مشارکت در آیین های محرم تشویق می کردند. مشارکت هندوان در آیین های محرم موجب شد که به تدریج این آیین ها تحت تاثیر آداب و رسوم محلی، شکلی هندی و بومی به خود بگیرد. این مقاله به بررسی دلایل و انگیزه های مشارکت هندوان در برپایی آیین های محرم و پیامدهای این مشارکت از قرن نهم که تشیع در برخی از مناطق دکن رسمیت یافت تا عصر جدید و تسلط بریتانیایی ها بر این منطقه پرداخته است.

تأثیرات اندیشه ی سیاسی مبارزه ای امام خمینی بر مراسم عزاداری محرم کمتر با توجه به خودِ مفهوم عزاداری مورد بررسی قرار گرفته است و بیشتر با نگرشی سیاسی تحلیل شده است. در پژوهش حاضر، ضمن تبیین اندیشه ی سیاسی امام خمینی در شروع حرکت مبارزه ای خود (خرداد 42)، نوع تأثیر این اندیشه در درونمایه و صورت بندی گونه های مختلف عزاداری در محرم سال 42 مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش از گونه مطالعه تاریخی-تطبیقی تفسیرگرا بود که مبتنی بر رهیافت های کیفی و مطالعه عمیق و همه جانبه ی تعداد محدودی از موارد استوار گردید. در یافته های پژوهش در زمینه ی درونمایه مشخص شد که استعاره ی «شاه، یزید زمان است» به عنوان کلیدی ترین مفهوم در مراسم عزاداری ارائه شده است. در زمینه ی صورت بندی نیز تغییرات در چهار دسته مورد بررسی قرار گرفت. در پایان ضمن تأیید پرسش اصلی پژوهش مبنی بر تأثیر اندیشه ی سیاسی بر مراسم عزاداری، مشخص شد که تغییرات مذکور در صورت بندی به هیچ عنوان به معنای عاری شدن عزاداری از ذات «عزادارانه » ی خود نبوده است.

در این پژوهش به مقوله عکس به عنوان بستری برای ارتباط و تولید معنا نگریسته می شود و فعالیت هنری- اجتماعی عکاسی، به مثابه ابزاری رسانه ای که امروزه نقش مهمی در عرصه ارتباطات دارد و همچون سایر ابزارهای رسانه ای در خدمت ایدئولوژی صاحبان رسانه است، در نظر گرفته می شود. نظریه بازنمایی، با نگاهی انتقادی به رسانه ظهور یافت. روش نشانه شناسی امکان بررسی لایه های زیرین متون رسانه ای از جمله عکس را دارد. در این نوشتار بر اساس نظریه بازنمایی و روش نشانه شناسی به تحلیل عکس های پایگاه عکاسی توتالی کول پیکس با موضوع محرم و عاشورا پرداختیم. مولفه های به دست آمده از تحلیل عکس ها، گویای این امر بود که عکس ها با ارائه تصویری همراه با اعوجاج از مناسک محرم در میان مسلمانان، به بازنمایی اسلام و مسلمانان به عنوان یک «دیگری» می پردازد. ویژگی هایی همچون خشونت عزاداران، غلبه مردانگی و نقش منفعل زنان عزادار در مناسک دینی، انسجام و قدرت جمعی آنان، به علاوه فراگیری این ویژگی ها در میان همه مسلمانان از جمله مضامین حاضر در این مجموعه عکس است؛ ضمن اینکه نمادهای مرسوم شیعی نیز در عکس ها با چنین مضامینی آمیخته می شود. مفاهیم برآمده از تحلیل عکس ها که اغلب حول مضامین منفی همچون خشونت است، می تواند اقدامی در راستای جریان کلی تر اسلام هراسی در جهان غرب قلمداد شود.

پایبندی و اهتمام شیعیان بر مراسم عزاداری شهدای کربلا علاوه بر ماهیت مذهبی آن از ماهیتی اجتماعی نیز برخوردار بوده و مجموعه ای از مشخصات و ویژه گی های اجتماعی، فرهنگی، تاریخی وسیاسی را در بر دارد. این امر به نوبه خود باعث شکلگیری و یا تاثیرگذاری این سنت مذهبی شیعی در ادبیات، هنر، روابط اجتماعی، تحولات سیاسی، و همچنین نوع برداشت و فهم شیعیان هند از دین و مذهب شده است. در این مقاله سعی شده است تا با تاکید بر دیدگاه خاورشناسان به این پرسش اصلی پاسخ دهد که سنت های آئینی محرم چه تاثیر بر هویت دینی -اجتماعی و همچنین مناسبات اقلیت شیعه هند با سایر گروههای قومی ومذهبی هند بدنبال داشته است؟ همچنین این مقاله که به روش پدیدارشناسی به تحلیل وتوصیف پدیده مذهبی واجتماعی مربوط به سنت های عزاداری محرم در هند می پردازد، بر این فرضیه مبتنی است که هویت شیعی درهند برساخته اجتماعی است که هم دارای عناصر ثابت وهم پذیرنده اشکال متغیر است که تحت تاثیر شرایط اجتماعی و محیطی تحول می یابد. لذا سنت های آئینی محرم در هند علاوه بر تنوع و تفاوتهای موجود در آن درنواحی مختلف هند، گاهی منجر به بروز تضادهای ایدئولوژیکی شیعه وسنی شده ودر منطقه ای عامل پیوست وهمبستگی آنان با سایر مذاهب و فرق بشمار می رود.

وحدت اسلامی از موضوعاتی است که از همان بدو ظهور اسلام مورد توجه پیامبر اعظم (ص) و امامان معصوم (ع) بوده و ایشان همواره تلاش داشته اند تا از طریق نهادینه سازی اصول اسلامی مسلمانان را از تفرقه بازداشته و تعالیم وحدت جویانه فراموش شده را دگرباره در عرصه تعاملات بشری متبلور سازند. در این راستا اکثر شاعران عرب نیز همت بر آن گماشته اند که مسلمانان را به وحدت اسلامی فراخوانده و رگه هایی از حمیت اسلامی را بر لوح اندیشه آنان نقش زنند. احمدمحرم از جمله شاعرانی است که در جای جای دیوانش نمایه های دعوت به وحدت اسلامی به چشم می خورد. هدف از پردازش شعر وی از منظر رخدادهای وحدت جویانه، تبیین نحوه نگرش شاعر به مقوله وحدت و اتحاد، و بیان تکیه گاه های محوری اندیشه او در طرح چنین مضامینی است. نتایج پژوهش نشان می دهد مسائلی چون: نقد شرایط اسفناک سیاسی و اجتماعی حاکم بر بلاد عربی، ارائه الگوی کلان وحدت اسلامی و نه وحدت عربی صرف، برجسته سازی جلوه های حماسی و شور عربیت به عنوان عاملی انگیزشی برای تثبیت مقوله وحدت، استناد به آموزه های قرآن کریم به عنوان پشتوانه ای سترگ برای عینیت بخشی به مضامین وحدت گرایانه مطمح نظر شاعر بوده است. نگارنده در این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی (کتابخانه ای) به تبیین تکیه گاه های شعری احمدمحرم در حوزه مضامین وحدت گرایانه می پردازد.