سپهری، طبیعت گرا، شاعر، نقاش، متاثر از قرآن، انجیل، بودا و دارای اندیشه های عرفانی می باشد. عده ای او را فاقد عرفان، گروهی عارف اسلامی و گروهی دیگر عارف بودایی و گروهی دیگر عرفانش را آمیزه ای از این عرفان ها می دانند. آنچه در این نوشتار بدان پرداخته می شود چگونگی تاثیر پذیری سپهری از شخصیت ها و مکاتب عرفانی و مبانی مهم در عرفان اوست. سپهری با اعتقاد به وحدت وجود که از اصول عرفان اسلامی است معتقد است که همه انسانها از اصلی واحد منشا پذیرفته اند و در نهایت به او می پیوندد و با اعتقاد به وحدت ادیان بیان می کند که تمامی دین ها دارای اصولی مشترکند و تنها در فروع با یکدیگر تفاوت دارند. او با گرایش به طبیعت آن را موجود زنده ای می داند و همگان را به بازگشت به آن دعوت می کند.

نماد یکی از ارایه های ادبی است. ویژگی بارز نماد، عدم صراحت، غیرمشروح و غیرمستقیم بودن آن است، به این معنا که در زبان سمبلیک مراد و مقصود، ظاهر و صورت کلام نیست بلکه مفهومی است ورای ظاهر و فراتر و عمیق تر از آن. سهراب سپهری از شاعران معاصر در شعر خود از نماد سود جسته است و همین امر یکی از راه های پیچیدگی و ابهام شعر اوست. در این مقاله نمادهای شعر سهراب، شرح و بررسی شده است. آن چه مسلم است نمادهای اشعار سهراب برگرفته از عقاید و اندیشه های عرفانی، فلسفی و اجتماعی اوست. او از فرهنگ های مختلف ایران اسلامی هند، چین باستان و مسیحیت تاثیر پذیرفته است. در عین حال، شعر او از یک جوشش درونی و سلوک شخصی خیر می دهد. سهراب شاعری عارف مسلک است و نمادهای شعری او با نمادهای شاعران معاصر، که عمدتا جنبه های سیاسی- اجتماعی دارند، متفاوت است.

تحقیق حاضر در حوزه  نقد نقد به مقاله ها، سخنرانی ها و مصاحبه هایی می پردازد که درباره زندگی، آثار و افکار سهراب سپهری شاعر و نقاش ایرانی بر جای مانده است. در این پژوهش سعی شده تا شیوه های انتقادی و رویکرد های نقد ادبی، تبیین ارزش، سلامت نقدها، میزان توفیق یا عدم توفیق منتقدان درباره سپهری، مضامین اصلی نوشته ها و رویکرد به آثار سپهری و…  از آغاز تا سال 1376 در نشریه های ادبی فارسی، تحلیل و بررسی شود.در عرصه شعر معاصر، پس از نیما یوشیج بیش از هر شاعر دیگری ـ به افراط و تفریط ـ درباره سهراب سپهری سخن گفته شده است. این ستایش ها و نکوهش ها از زمان حیات این شاعر نقاش تا به امروز ادامه دارد. ارتباط شعر و نقاشی سپهری، توجه شاعر به عرفان و فلسفه شرق، طبیعت گرایی، سادگی و صمیمیت در شعر، عدم کارکرد سیاسی ـ اجتماعی، مفاهیم انتزاعی، زبان و سبک بیان از موضوعاتی است که مضامین غالب نقدها را تشکیل می دهد. در این میان منتقدانی که بر اساس اظهار نظر های علمی ـ پژوهشی به شعر و هنر این شاعر معاصر نقاش پرداخته اند، انگشت شمارند. علاوه بر این بسیاری از دیدگاه ها، گرته برداری و تقلید از آثار دیگران است. نگارندگان این مقاله بر این باورند که باید نقدهای منتقدان را نیز به محک نقد زد و عیار آنها را مشخص کرد.

در این نوشتار، فرضیه قیصر امین پور درباره بازگشت شعرا به کودکی در اشعار سهراب سپهری، از شاعران بزرگ معاصر، به بوته آزمایش گذاشته می شود. امین پور در شعر و کودکی با استناد به برخی نقطه نظرهای «ژان پیاژه»، روان شناس معروف سوئیسی، در اثبات این مطلب می کوشد که شعر نوعی بازگشت به کودکی است. او در کتابش، پس از بیان و توضیح مراحل تحول شناخت کودک از دیدگاه پیاژه و شرح ویژگی های عمده تفکر و رفتار کودک، نمونه هایی از اشعار شاعران عصر گذشته و معاصر را ذکر کرده ویژگی های تفکر کودکانه را در آن ها بازمی کاود. این نوشته پژوهشی که در آن، یافته ها به شکل توصیفی تحلیلی ارائه می شود، نشان دهنده آن است که نظریه امین پور درباره اشعار سهراب سپهری کاملا صدق می کند و جلوه های گوناگون و شاعرانه کودکی در سروده های این شاعر معاصر به وضوح مشاهده می شود.

زمینه و هدف: سهراب سپهری از جمله شاعرانی است که شعر او با روشی مورد مطالعه قرار گرفته است که فرمالیستها از آن با عنوان «عنصر مسلط» یاد میکنند. عنصر مسلط منجر میشود که شعر به اندیشۀ خاصی تقلیل پیدا کند و جوانب دیگر رفتار شعری شاعر دیده نشود. در این پژوهش به آن بخش از شعر سهراب سپهری پرداخته میشود که نگارندگان از آن با عنوان «نگاه آفاقی» یاد میکنند و در تحلیل شعر سهراب سپهری مورد غفلت واقع شده است. روش مطالعه: این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. یافته ها: توجه سپهری به جامعه و صدای اعتراض او متفاوت با دیگر شاعران و بگونه ای پوشیده در دو حالت نمود پیدا کرده است؛ نخست آنکه شاعر با به کارگیری تصاویر شعری اعم از نماد، اسطوره، استعاره، تشبیه، حس آمیزی، و تداعی به بیان و توصیف فضای خفقان آمیز زمانۀ خود میپردازد که از آن با عنوان «بلاغت اعتراض» یاد شده است؛ دیگر آنکه سهراب با بهره گیری از اندوه اجتماعی و تسری دادن تنهایی و ناامیدی خود به پدیده های طبیعت، بخشی از فرامتن موجود در جامعه را بعنوان عامل مؤثر در این اندوه و تنهایی بازتاب میدهد. نتیجه گیری: یکی از انواع تصاویر رایج در شعر سهراب سپهری نماد است. در این راستا تصویر شب یکی از پرتکرارترین تصاویر شعری است که سپهری آن را در توصیف خفقان و ظلمت جامعۀ خود به کار گرفته است. از سویی دیگر توصیف مکرر شاعر از تنهایی، انزوا و اندوه در نسبت با فرامتن قابل بررسی است؛ به عبارتی خفقان موجود در جامعه در شعر سپهری به شکل تنهایی، انزوا و اندوه نمود پیدا کرده است.

سهراب سپهری، از معدود شاعران معاصر ایران است که به داشتن «عرفان مشربی» شهره است. این که «سهراب» شاعری با تاملات صوفیانه است، شکی نیست، اما این که منشا این «عرفان» کجاست، بین صاحب نظران اختلاف است. غالب منتقدان، عرفان او را متاثر از «عرفان هندوچین» می دانند و برخی دیگر نیز معتقدند، «آرا و نظریات او به شکل کاملا محسوسی با آرا و نظریات بزرگانی مانند ابوسعید ابوالخیر و مخصوصات مولانان شبیه است.»سه منظومه؛ «صدای پای آب»، «مسافر» و «نشانی» از اشعار عرفانی سهراب به حساب می آیند که شعر «نشانی» از برجستگی بیشتری برخوردار است. در مقاله حاضر از منظری دیگر و با بهره گیری از روش تحلیل و نقد عرفانی در صدد است تا بنیادهای عرفانی و آموزه های صوفیانه آن را با تعابیر و اندیشه های صوفیان قدیم ایران زمین سنجیده و رگه های عرفان اسلامی، ایرانی نظیر؛ تجلی، توحید ناب، معشوق ازلی، تقابل عقل و عشق، مقام حیرانی و ... را در آن به ضوح نشان دهیم.

سهراب سپهری، شاعر نوپرداز و صاحب سبک معاصر، همواره از بیانی نمادین در عین حال، نامتعارف برای تبیین احوال، اشراق و شهود عارفانه خویش، بهره برده که در نوع خود، منحصر به فرد است. کلیت شعر او ترسیمِ سمبولیک و شاعرانه ای از عرفانی ساده و همه فهم بوده که از عناصر، پدیده ها و واژگان، به شکل متفاوت سود می جوید تا ناخودآگاهانه، نگاه خواننده را متوجه چشم اندازهایی تازه کند. سپهری به دلیل داشتن احوال، ذهنیت و دریافت هایی غریب، ناگزیر از رویکرد به زبانی نامتعارف و سمبولیسمی ویژه و مبتنی بر نگرش شهودی بوده است. در این راستا، به زیبایی شناسی خاصی دست یافته و شعرش در مسیری از آشنایی زدایی معنایی، زبانی، تصویری و سمبولیک، حرکت کرده است. همین مختصات، او را به عنوان شاعری متفاوت و مدرن در روزگار ما مطرح ساخته است.این نوشتار، ابعادی از سمبولیسم سپهری و چگونگی بهره مندی وی را از کلمات، اشیا و موجودات در حوزه نگرش شهودی و عرفانی وی، بررسی نموده است.

"رنگ" به عنوان برجسته ترین و نمودارترین عنصر در حوزه محسوسات از دیر باز تاکنون مورد توجه انسان بوده و همواره روح و روان آدمی را مسحور قدرت نافذ خویش نموده است. رنگ، مایه آرایش جهان آفرینش و نمایانگر قدرت نقاش زبر دست هستی است. امروزه - به عقیده بسیاری از بزرگان ادب و هنر جهان - رنگ، مهمترین عنصر در بروز خلاقیت های هنری است. از آنجا که شعر، گزینش واژه هایا به تعبیر دقیقتر، نقاشی با واژه هاست، بی گمان انتخاب رنگها در عرصه هنرمندی شاعر نمی تواند بی تاثیر باشد و انتخاب آگاهانه یا ناآگاهانه هر رنگ از سوی شاعر، بیانگر دیدگاه وی نسبت به هستی و پدیده های آن محسوب می گردد. دقت نظر در میزان بسامد واژگان رنگین در آثار هر شاعر می تواند ما را به بسیاری از ویژگیهای اخلاقی و رفتاری شاعر و همچنین لایه های زیرین جهان بینی وی رهنمون سازد. در این مقاله کوشیده ایم با توجه به بسامد واژگانی رنگها از راهی علمی تر به پاره ای از ویژگیهای رفتاری، اخلاقی سهراب سپهری دست یابیم.

برخی از محققان بر این باورند که شعر سهراب سپهری دارای مبانی عرفان ایرانی - اسلامی است و برخی دیگر آن را متاثر از عرفان هندی - شرقی می دانند و برخی نیز شعر او را تهی از عرفان دانسته اند. ابوسعید ابوالخیر از عارفان بزرگ ایرانی از مکتب خراسان است، اندیشه های عرفانی این مکتب با اندیشه های عرفان شرقی نزدیکی فراوان دارد. ابوسعید و سهراب، هر دو نگاه آزادانه ای به شریعت دارند و از همین راستا مولفه هایی چون عیب پوشی و مهربانی با آفریده های خدا را به کرات در آثار آنها می توان بازجست. همه کس و همه چیز را یکسو و یکسان می بینند، از قید رنگ و نژاد بر کنارند و از مرز خوبی و بدی ها گذشته اند و ریا و ریاکاران و تابوها جامعه را نقد می کنند. این مقاله بر آن است که با توجه به عرفان ابوسعید و سپهری و با تکیه بر دو کتاب اسرارالتوحید و هشت کتاب به آزاداندیشی و جنبه های آن از دیدگاه آنها بپردازد.