در ششمین شماره از سلسله مقالات «نوشتگان»، نخست به فعل «سگالیدن» و صورت های مختلف آن و سپس به بازمانده های اسم brāh/brāz در نوشته های کهن فارسی پرداخته شده است؛ در بخش پایانی بخشی از یک مقاله (از شوبن، 2023) به فارسی برگردانده شده است که موضوع آن یک تحوّل آوایی در زبان بلخی و گنداری است.

شریف جان مخدوم صدر ضیا در 27 رمضان 1283 هجری قمری برابر 27 ژانویه سال 1847 میلادی در بخارا چشم به دنیا گشاده و فوتش به آخر 1350 تقریبا برابر آخر آوریل 1932 راست آمده است. نام خود را در نوشته هایش بیشتر میرزامحمد شریف صدر المتخلص به ضیا می نویسد. در سرچشمه های تاریخی، او را محمد شریف مخدوم، قاضی محمدشریف، قاضی شریف جان، شریف جان قاضی صدر نام گرفته اند و، در سندهای رسمی روسی زمان شوروی، شریف شکوراف می نوشتند. نام خانوادگی شکوراف از اسم پدر او داملا عبدالشکور صدر، که در شعر آیت تخلص داشت، گرفته شده است. در این نام، واژه «داملا» معنای ملای بزرگ دارد (دا- ده به زبان چینیایی [چینی] به معنای بزرگ بوده است و واژه داملا شاید در کاشغر و اویغورستان پیدا شده بعد به ورارود و افغانستان کنونی آمده باشد). مخدوم واژه ای است که در بخارای سده های آخر به نام فرزندان علما علاوه می کردند. صدر عنون علمی است که سومین (پس از اوراق و صدور) و عالی ترین عنوان علما به شمار می رفت. صدرضیا، مانند پدرش، از جوانی با ادیبان و دانشمندان هم نشین بوده در حویلی (= حوالی، پیرامون) خود محفل ادبی ای تشکیل کرده بود و، در این محفل، شاعران، شعرشناسان، لطیفه گویان، شیرین کاران، علما و فضلای زمان صحبت می آراستند. اکثر اینها حق جوی و آزاداندیش بودند و به معارف پرور (روشنگر) بزرگ تاجیک، احمد دانش (1242/1826-1314/1897)، پیروی کردند و در نهضت معارف پروری 15 سال آغاز سده 20، که به نام جنبش جدیدان مشهور است، شرکت گرفتند، «مکتب اصول جدید» گشادند، کتاب و روزنامه به طبع رسانیدند، اصلاحات اجتماعی و فرهنگی طلب کردند و خواستند «انقلاب علمی» برپا سازند. به این گناه، بسیاری از آنها، در سال 1336/1918، که در بخارا ارتجاع بالا گرفت، کشته شدند. صدرضیا به زندان افتاد و حکم نامه قتل او تصادفا به اجرا نرسید. چون او را به زندان می بردند، دست نویس بعضی از نگاشته های او را که یک نسخه بود سوزانیدند. پس از انقلاب سال 1339/1920، که در بخارا جمهوری شوروی و حکومت پانترکیستی تاسیس شد، صدرضیا، بعد از مدتی، خانه نشین شد و آثار نابود شده اش را دوباره نوشت و یا از روی پاره های مسوده برقرار کرد...

این مقاله، فروتنانه، حاوی پیشنهادهایی است در تشریح اجزای سازنده واژه فارسی کشاورز، واژه ای بسیار متداول که فردوسی و، پیش از او، ابوشکور بلخی، در اشعار خود، آن را به کار برده اند. تا آن جا که می دانیم این واژه در زبان های ایرانی میانه غربی نیامده است. این پرسش پیش می آید که آیا واژه کشاورز بازمانده زبان ایرانی مشترک است یا واژه ای دخیل از زبان سغدی. واژه مرکب kešāwarze به معنای «کشت، کشاورزی» در متن های سغدی، با املای kš'wrz'k یا qš'wrzyy، شاهد دارد؛ جز نخست این ترکیب اسم مصدر باستانی است از بن مضارع باستانی karša- / kṛša که در دیگر زبان های دوره میانه ایران دیده نمی شود. در متن سغدی مسیحی C2، شاهدی با ضبطی دیگر از این بن مضارع آمده است و آن kaš- /kəš-، به صیغه سوم شخص مفرد وجه تمنایی است با املای qšy و اسم مصدر مونث qšy' به معنای «بذرافشانی»...  

بحث خود را در باره آیه 203 سوره بقره که بخشی از مراسم حج را باز گفته و سرانجام به انسان سازی پرداخته، ادامه می دهیم. آیه اینست: و اذکرواالله فی ایام معدودات فمن تعجل فی یومین فلا اثم علیه و من تاخر ملا اثم علیه لمن اتقی واتقوالله و اعلموا انکم الیه تحشرون بقره / 203 یعنی: در روزهای معین خدا را یاد کنید و ذکر خدا بگویید [روزهای 11 و 12 و 13 ذی حجه] در این آیه ، خدای بزرگ دستور داده که ختم مراسم حج باید با ذکر خدا و تقوا همراه باشد، یعنی خدا را در روزهای معینی که دراصطلاح، ایام تشریق نام دارد و واقعا روشنی بخش روح و جان انسان است. و عبارت از روزهای 11 و 12 و 13 ماه ذی حجه است یاد کنید، یعنی به یاد باشید و ذکر او را بر زبان جاری سازید. این ایام در لسان روایات، ایام تشریق نامیده شده است. ایام تشریق هم اسم با مسمایی است؛ زیرا این ایام روشنی بخش جان و روح انسانهاست. و چه بسا انسانهایی که در پرتور مراسم عالی و یاد خدا بودن، روح و روان شان، روشن گردد. بخش پایانی آیه یعنی: «... واتقوا الله ...» در واقع تحریض و تشویقی است به لازم بودن تقوا، یعنی خداوند، در ضمن گفته است: ای انسانی که آمدی و رنج سفر به خود هموار کردی، سعی کن که تقوا را پیشه خود سازی و با روحی پاک در آینده زندگی کنی و از ارتکاب گناه دوری گزینی، خدا خواسته است، بدین وسیله، حج گزاران دارای روحی پاک از آلودگیها بشوند، «اتقوالله» را شعار خود سازند. شاید بتوان گفت که به یاد خدا بودن و ذکر خدا گفتن و سرانجام از تقوا سخن گفتن و جمله «اتقواالله» را به کار بردن از ویژگیهای اسلام است. در بخش میانی آیه یعنی: فمن تعجل فی یومین فلا اثم علیه و من تاخر فلا اثم علیه قران گفته است: آنان که شتاب کنند و ذکر خدا را در دو روز انجام دهند، گناهی بر آنان نیست و آنها که تاخیر کنند [و سه روز انجام دهند] نیز گناهی بر آنها نیست...