با توجه به اهمیت ماهیان تغییر جنسیت یافته در تولید جمعیت تمام ماده قزل آلای رنگین کمان، در این مطالعه خصوصیات اسپرم ماهیان نر تغییر جنسیت یافته )تیمار(1  با اسپرم ماهیان نر معمولی - که به دو روش فشار ناحیه شکمی (شاهد) و جراحی و برداشت مستقیم از بافت بیضه )تیمار(2  استخراج گردید - از نظر درصد اسپرماتوکریت، مدت زمان تحرک در آب و محلول تقویت کننده اسپرم، درصد اسپرماتوزوآی متحرک، قابلیت لقاح و تولید بچه ماهیان سالم بررسی شد. براساس نتایج بررسی، ماهیان مورد مطالعه بجز درصد اسپرماتوکریت و درصد اسپرماتوزوآی متحرک، در موارد دیگر تفاوت معناداری نداشتند. میزان اسپرماتوکریت اسپرم نرهای تغییر جنسیت یافته (%84) با اسپرم نرهای معمولی تیمار 2 (%78) تفاوتی نداشت. اما هر دو از اسپرماتوکریت نرهای معمولی گروه شاهد (%35.33) بالاتر بودند. در اسپرم نر معمولی (خارج شده با فشار ناحیه شکمی تعداد اسپرماتوزوآهای متحرک بیشتر از اسپرم نرهای تغییر جنسیت یافته و در اسپرم نرهای تغییر جنسیت یافته نیز، این میزان از اسپرم نرهای معمولی (خارج شده با جراحی) بالاتر بود (P<0.01). همچنین شاخص گنادوسوماتیک نرهای معمولی و تغییر جنسیت یافته مورد مقایسه قرار گرفت و مشخص شد این شاخص در نرهای تغییر جنسیت یافته بالاتر است (P<0.05). نتایج استفاده از یک نوع محلول تقویت کننده بیانگر آن است که محلول تقویت کننده به طور معناداری موجب افزایش مدت زمان تحرک اسپرم در ماهیان تغییر جنسیت یافته شد (P<0.05).

در این تحقیق اثر سه سطح سنی +2، +3 و +4 ساله بر مدت زمان تحرک اسپرم، اسپرماتوکریت و درصد چشم زدگی ماهی قزل آلای رنگین کمان بررسی شد. در سن +2 سالگی، کمترین مدت زمان تحرک اسپرم (007/0 p=) و سن های +3 و +4 سالگی بیشترین مدت زمان تحرک اسپرم را نشان دادند و سن های +3 و +4 ساله از این نظر اختلاف معنی داری را با هم نشان ندادند. متوسط اسپرماتوکریت در سن های متفاوت مولدین نر اختلاف معنی داری را با هم داشتند. سن +2 سالگی بالاترین میزان اسپرماتوکریت و سن +3 سالگی، کمترین میزان اسپرماتوکریت را داشت. میزان چشم زدگی در سن +2 سالگی بیشترین میزان بود که اختلاف معنی داری را با سن +3 سالگی نشان داد (02/0 p=)، در حالی که سن +4 سالگی اختلاف معنی داری را در میزان چشم زدگی با دو سن دیگر نشان نداد.

برخی از خصوصیات بیولوژیکی منی شامل شاخص های پلاسما (ترکیبات یونی و آلی) و روابط آنها با تحرک اسپرم برای ارزیابی کیفیت سمن ماهی سیم (Abramis brama) مطالعه گردید. سمینال پلاسما حاوی  59.05±8.27mmol/lسدیم، 1.65±354mmol/l پتاسیم، 5.95±1.45mg/dl کلسیم، 18.38±3.46meq/l منیزیم، 0.15±0.055g/dl پروتئین، 29.42±7.17mg/dl کلسترول و 38.11±8.59mg/dl گلوکز بود. میزان اسپرماتوکریت 35.35±8.06%، محدوده7.69±0.227pH  و مقدار حرکت اسپرم 14.18±56.30 ثانیه بود. نسبت سدیم به پتاسیم و کلسیم به پتاسیم به ترتیب 35.78 و3.60  بود. در دو نمونه از ده نمونه منی، سلول های اسپرماتوزوآ در مایع سمینال متحرک بودند. هیچگونه ارتباط معناداری بین ترکیبات یونی و آلی با تحرک اسپرم مشاهده نشد (p>0.05)، اما ارتباط معنادار منفی بین میزان گلوکز و اسپرماتوکریت (r=-0.785 و p<0.01) وجود داشت. در کل، اگرچه بین شاخصهای بیوشیمیایی و اسپرم شناختی ارتباط معناداری وجود نداشت، اما مشاهده شد مقادیر بالای گلوکز تاثیر منفی روی مقادیر اسپرماتوکریت دارد.

در این تحقیق خصوصیات ریخت شناسی مولدین ماهی سفید (Rutilus frisii kutum Kamensky, 1901) تکثیری در رودخانه های جنوب غربی دریای خزر (شیرود، خشکرود، سفیدرود و چلوند)، درصد اسپرماتوزوئیدهای متحرک و مدت زمان تحرک آنها، همراه با خصوصیات اسمولاریته، دما، شوری و pH آب 4 منطقه مصب، دهانه رودخانه، محل تکثیر و بالادست رودخانه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهند که میانگین مدت زمان حرکت اسپرماتوزوئید در مولدین بترتیب معادل 4.2±37.2، 3.9±41.4، 2.1±52.9 و 3.4±47.8 ثانیه و درصد تحرک سلولهای اسپرم مولدین بترتیب 4.1±49، 6.8±58.2، 4.8±74 و 5.9±68.1 درصد بوده است. همچنین میانگین اسمولاریته این رودخانه ها بترتیب 66±71.7، 85.5±62.5، ±34.2 40.2 و 34.4±36.7 میلی اسمول بر لیتر، میانگین دما 14، 15، 0.2±13.6 و 14 درجه سانتیگراد و میانگین pH بترتیب معادل 0.1±7.6، 0.1±7.2، 0.1±7.4 و 0.1±7.2 سنجش شد. نتایج این بررسی حاکی از آن است که با افزایش درصد تحرک اسپرم، مدت زمان تحرک این سلولها نیز افزایش می یابد و با کاهش اسمولاریته آب رودخانه ها از مصب بطرف بالادست، درصد سلولهای متحرک و مدت زمان تحرک اسپرماتوزوئیدها افزایش نشان می دهند. از این رو به نظر می رسد بر اساس طبیعت آنادرومی مولدین ماهی سفید، افزایش فاصله مکان تکثیر تا دریا در منطقه بالادست رودخانه ها، سبب افزایش کمیت و کیفیت اسپرم مولدین شده و شانس موفقیت در تکثیر مصنوعی را نیز ارتقا خواهد بخشید.

در تحقیق حاضر 15 مولد نر در سه گروه سنی +2 ، +3 و +4 ساله و 8 مولد ماده برای بررسی رابطه اسپرماتوکریت و مدت زمان تحرک اسپرم به عنوان شاخص کیفی آن در سن های متفاوت مولدان نر با میزان باروری و چشم زدگی تخمک ها در قزل آلای رنگین کمان استفاده شد. در هر سن 5 مولد نر به کار رفت. نتایج این تحقیق نشان داد که متوسط اسپرماتوکریت مولدان نر همسن با لقاح (r=0.804) و چشم زدگی (r=0.836) مثبت و معنی دار بود. همبستگی متوسط اسپرماتوکریت مولدان نر همسن با مدت زمان تحرک اسپرم منفی و معنی دار بود (r=-0.374) و همبستگی مدت زمان تحرک اسپرم با لقاح (r=0.271) و چشم زدگی (r=0.031) معنی دار نبود. متوسط اسپرماتوکریت مولدان در سن های متفاوت اختلاف معنی داری داشت، در این خصوص +2 سالگی بیشترین مقدار اسپرماتوکریت (32.66±.46 درصد) و سن +3 کمترین مقدار اسپرماتوکریت (23.26±0.18 درصد) را داشت. کمترین مدت زمان تحرک اسپرم در +2 سالگی (24.5±0.2 ثانیه) و بیشترین مدت زمان تحرک اسپرم در +4 سالگی (27.40±0.14 ثانیه) مشاهده شد (p£0.03). مقدار لقاح در +2 سالگی بیشتر (87.52±1.16 درصد) از سنین دیگر بود که اختلاف معنی داری را نسبت به سن های (79.39±2.20) 3+ و (80.45±2.02) 4+ ساله نشان داد (p£0.031) اسپرم مولدان +2 ساله موجب بیشترین چشم زدگی تخمک ها شد (82.52±1 درصد) که اختلاف معنی داری را با +3 سالگی (74.60±1) و +4 سالگی (79.5±0.7) نشان داد، در حالی که +3 سالگی (74.60±0.8) کمترین چشم زدگی را نشان داد (p£0.02).

بررسی های انجام شده بر روی اسپرم 21 مولد نر تاسماهی ایرانی مشخص نمود که میانگین طول سر، عرض سر، طول کل، تراکم اسپرم و اسپرماتوکریت در این ماهیان به ترتیب معادل 48/9 میکرون، 80/1 میکرون، 30/62 میکرون، ml/ 109×92/2 و 11/0 است و بین اندازه های سنجش شده در نرهای مختلف تفاوتهای معنی دار وجود داشت. بین میزان تراکم اسپرم و اسپرماتوکریت در این ماهی، یک همبستگی قوی (75/78 =r2) دیده شد. خصوصیات مورفولوژیک مورد مطالعه در اسپرم این ماهی (طول سر، عرض سر و طول کل اسپرم) نسبت به اسپرم فیل ماهی حوضه جنوبی دریای خزر، بزرگتر بود. همچنین بررسی ها نشان داد که بین تراکم اسپرم با طول تاژک، طول کل اسپرم، طول کل ماهی مولد و ضریب چاقی آنها، رابطه معنی داری وجود ندارد.  

برخی از خصوصیات بیولوژیکی سمن ماهی شیپ شامل شاخص های پلاسمای سمینال (ترکیبات یونی و آلی)، اسمولاریته و روابط آنها با تحرک اسپرماتوزوآ مورد مطالعه قرار گرفت. پلاسمای سمینال حاوی 65.19±39.93 میلی مول در لیتر سدیم ، 4.43±1.02 میلی مول در لیتر پتاسیم، 2.41±1.49 میلی گرم در دسی لیتر کلسیم، 7.52±3.61 میلی اکی والان در لیتر منیزیم، 0.196±0.124 گرم در دسی لیتر پروتئین، 27.35±5.83 میلی گرم در دسی لیتر کلسترول، 5.16±2.15 میلی گرم در دسی لیتر گلوگز بود. میزان اسپرماتوکریت 7.54±3.90 درصد، محدوده 7.70±0.56pH و طول دوره حرکت اسپرم 383.06±161.89 ثانیه بود. نسبت سدیم به پتاسیم 14.71 بود. دامنه اسمولاریته پلاسمای سمینال از 25 تا 81 میلی اسمول بر کیلوگرم بود. هیچ گونه ارتباط معنی داری بین ترکیبات یونی، آلی و اسمولاریته پلاسمای سمینال با تحرک اسپرماتوزوآ مشاهده نشد (P>0.05)، اما رابطه معنی دار منفی بین میزان گلوگز با پتاسیم (r=-0.765 و P<0.01) وجود داشت. همچنین، روابط معنی دار مثبتی بین سدیم با اسپرماتوکریت (r=0.643 و P<0.05) و اسمولاریته (r=0.657 و P<0.05) وجود داشت. در کل، اگر چه ارتباط معنی داری بین شاخص های پلاسمای سمینال با حرکت اسپرماتوزوآ وجود نداشت، اما مشاهده شد مقادیر بالای پتاسیم تاثیر منفی روی مقادیر گلوگز دارد. این مطالعه دوباره این مطلب را تایید می کند که نسبت سدیم به پتاسیم در پلاسمای سمینال ماهیان خاویاری از آزاد ماهیان و کپورماهیان بیشتر است. این پارامتر شاید بیشتر بودن طول دوره حرکت اسپرماتوزوآ را در ماهیان خاویاری نسبت به آزاد ماهیان و کپور ماهیان توجیه کند.