ادیان بزرگ ابراهیمی امروز در برابر هجوم اندیشه های الحادی قرار گرفته اند و باید پاسخگوی انتظارات بشر این عصر از دین باشند. از این رو گفتگوی آنها برای رسیدن به مواضعی واحد اجتناب ناپذیر می نماید. این مقاله بر آن است که راه گفتگو را باید در باطن دین جستجو کرد و در این میان عرفا بیشترین سهم را می توانند، داشته باشند. نگارنده در راستای گفتگوی بین اسلام و مسیحیت، ابن عربی و اکهارت را که بزرگترین عرفای نظریه پرداز اسلام و مسیحیت اند برگزیده و از دیدگاه آنان بحث را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. تسامح دینی و فوق آن با پلورالیسم، وحدت ادیان و اختلاف شرایع و نیز موانع کلامی گفتگوی بین اسلام و مسیحیت و راههای رفع آنها از دیدگاه این دو عارف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته

یکی از ابواب تفسیر اسلامی، وجوه قرآن است؛ یعنی یافتن معانی گوناگون یک واژه در آیات مختلف. در دیدگاه عرفا نیز، واژگان قرآنی شامل معانی متعدّد (وجوه عرفانی) می باشد که گاه چهارچوب تفسیرهای لفظی، قابلیّت گنجایش آن معانی را ندارند و این امر را می توان دلیل روی آوردن به تفسیرهای عرفانی دانست. تفسیر عرفانی را نوعی تأویل می دانند؛ امّا می توان این روش را استنباط خواند. عرفا، استنباط یا تأویلی را که بر اساس کشف، نقل و عقل (تثلیث معرفت) باشد؛ عین رحمت می دانند. از روشهای عمده تأویلی ایشان، مطابقت حقائق قرآن با کتاب آفاقی (عالم) و کتاب انفسی (انسان) می باشد و بسیاری از وجوه عرفانی قرآن، نتیجه این شیوه استنباطی و بخصوص تأویلهای انفسی است. قدرتمندترین ابزار در احیای تجارب روحانی که توانایی انتقال چنین معارفی را از سطحی به سطح دیگر داراست؛زبان عرفان می باشد و متون تفسیر، حکمت و ادب عرفانی، جایگاه تجلّی این زبان و بهترین منابع برای اطّلاع از کشف و شهودات عرفانی است.

اهمیت و ضرورت شناخت تاریخ جوامع یکتاپرستی که در شش سده نخست میلادی در شبه جزیره عربستان حضور داشته اند و نقشی که این شناخت در شاخه های مختلف مطالعات اسلامی دارد بی نیاز از توضیح است. همچنین، آگاهی از اصول اعتقادی و آموزه های دینی جوامع یهودی و مسیحی می تواند راهگشای پژوهشگران در فهم عمیق تر گزارش های قرآنی و نیز مطالعات قرآنی و جریانهای فکری اخیر مرتبط با این حوزه در خارج از جهان اسلام باشد. نگارنده در این نوشتار بر آن است تا تصویری کلی از سابقه حضور مسیحیان در شبه جزیره عربستان، پراکندگی آنها و مراکز اصلی و مهم ایشان ارائه دهد. در این میان، نظر به حضور گسترده تر نسطوریان و فعالیتهای فرهنگی و تبشیری آنان، به بیان تاریخچه مختصری از پیشینه کلیسای نسطوری، مرکز عمده فرهنگی و کلیسای آنان در حیره پرداخته می شود. درک مبانی اعتقادات یکتاپرستانه مسیحیان بدون آگاهی از آموزه های اساسی مسیحیت، تثلیث و تجسد و مسیح شناسی، امکان پذیر نیست. به ویژه آنکه به سبب مباحث مسیح شناختی بود که مسیحیت سریانی کلا از بدنه اصلی کلیسا جدا شد. گزارش اجمالی این مباحث از منظر تاریخ کلیسا می تواند در مطالعات مقایسه ای کاربرد یابد.

در مقاله حاضر، ضمن بررسی مبانی و پیش فرض های الهیات بوناونتوره، فیلسوف و عارف فرانسیسکن در سه جنبه معرفت شناسی 11)مورد( و هستی شناسی و کلامی 11) مورد(، نحوه تقریر او از راه آفاقی برای شناخت خداوند و دو راهی که او در آثار خویش تحت عنوان شناخت خداوند «از راه نشانه های او» در جهان و شناخت خداوند «در نشانه های او» مطرح کرده، بررسی و تجزیه و تحلیل شده است و اثر مهم او را در این زمینه، یعنی مسیر نفس به سوی خداوند (به ویژه در فصل مربوط به خداشناسی آفاقی) تشریح و تبیین شده است.

تثلیث از آموزه های اصلی در الهیات مسیحی است که در متن مقدس قرآن صراحتاً مردود و اعتقاد به الوهیت عیسی (ع) کفر تلقی شده است. از طرف دیگر در بین عارفان مسلمان، ابن عربی و عبدالکریم جیلی در آٍثار خود از نوعی تثلیث یاد کرده اند. در این جستار ضمن بررسی دیدگاه هر یک از این دو عارف در مورد الوهیت عیسی (ع)، مصادیق تثلیث از آثار آنان نقل شده و در خاتمه، میزان تفاوت این تثلیث با تثلیث مصوَّب و معهود در میسحیت (شورای نیقیه) مورد بررسی قرار گرفته است.

آگوستین قدیس (354-430م) یکی از مهم ترین و شاخص ترین متفکران و خردورزان مسیحی با دانشی جامع و ایمانی استوار به تعالیم مسیحیت در تاریخ اندیشه های کلاسیک سیاسی و مذهبی محسوب می شود. کتاب مشهور وی «شهر خدا» (The City of God) شاهکار اصلی او در دفاع از تعالیم مسیحیت و تبیین جوهر معنوی و لب اللباب تفکر مسیحی آن روز به جهان، کائنات و سعادت و خوشبختی آدمیزادگان دارای اعتباری جهانی است. این کتاب یکی از آثار مهم کلاسیک در تاریخ تفکر سیاسی و مذهبی در غرب شمرده می شود.رساله جامع «شهر خدا» نسبت به دیگر آثار آگوستین مانند «تثلیث»، «اعترافات» و «تفاسیر تورات» از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا این کتاب به تعبیر جرارد ادالی، نویسنده کتاب، اساس تفکر و جهان بینی آگوستین را نسبت به خدا، عالم وجود و چگونگی نیل بشر به سعادت و خوشبختی ترسیم می کند و از طرف دیگر، تفسیر و سایه ای پر اثر در تفسیر کتاب مقدس محسوب می شود.

این مقال بر آن است تا یکی از مسایل مهم الاهیات مسیحی، یعنی تثلیث را با توحید اسلامی بررسی کند. ابتدا به آموزه تثلیث در مسیحیت و متون مقدس اشاره شده است که منظور از تثلیث چیست و از چه زمانی تثلیث به طور رسمی وارد مسیحیت شد. برخی از متفکران، اعتقاد به تثلیث را زاییده تلفیق فلسفه یونانی و دین مسیحی در دوران اولیه می دانند. در ادامه به اختلاف ها و تنازع های متفکران مسیحی بر سر الوهیت عیسی مسیح و تثلیث، و نیز به انگیزه آنان از طرح مساله تثلیث اشاره، در پایان مساله تثلیث نقد و بررسی شده است: اعتقاد به الوهیت عیسی مسیح، مصداقی از اجتماع تناقض است و نیز ادله ای که متفکران مسیحی بر اثبات وجود خدا اظهار داشته اند، همگی بر آن دلالت دارند که خدا یگانه و یکتا است و نیز تثلیت مستلزم ترکیب و تعدد واجب الوجود بالذات است که همگی آن ها از نظر عقل قابل اثبات نیست. در نهایت، به آیات قرآن در باب انکار تثلیث اشاره شده است.

چکیده فارسی: روزی که دانته نام کمدی را بر اثر خود نهاد، معنی آن با آنچه امروز به کار می رود، متفاوت بود. سیصد سال بعد، خود ایتالیایی ها به منظور قدرت بخشیدن و پیونددادن با ماوراءالطبیعه، نام «الهی» را بر آن افزودند. دانته تدوین کتاب را از سال 1307 م. آغاز کرد.اثر دانته سه بخش یا سه مجلد دارد: اول بخش دوزخ، دوم برزخ (یا به عبارت دیگر، محل پاک شدن از گناهان) و قسمت سوم بهشت. مجموعه اثر او را یکصد سرود تشکیل می دهد. هر سرود دارای بندهایی با سه مصراع است که به تفاوت از صد و ده تا صد و شصت مصراع را شامل می شود.هر بخش دارای ده طبقه است: طبقات نه گانه جهنم و یک طبقه مقدماتی آن؛ طبقات هفت گانه برزخ به همراه جزیره برزخ، طبقه مقدماتی آن و بهشت زمینی؛ طبقات نه گانه بهشت و قسمت عرش اعلا.در این کتاب دو عدد خاص وجود دارد: یکی عدد 3 (سه) که نمودی از تثلیث است و دیگری عدد 10 (ده) که مقیاسی برای وحدت است.سفر دانته از دوزخ شروع می شود و سپس به سراغ برزخ می رود، در آنجا خود را تطهیر می کند و با کوله باری از امید راهی بهشت می شود. دانته پس از عبور از برزخ در مدخل بهشت بئاتریس را ملاقات می کند. از آنجا که فرجام کار بهشتیان محوشدن در جمال معشوق ابدی است، زمانی شاعر از بئاتریس جدا می شود که دیگر محو شده است. آنچه در بهشت دانته اتفاق می افتد با مضامین تصوف عاشقانه یا عرفان ما شباهت هایی دارد. از آن گذشته، عبور دانته از مرحله های مختلف و به قول مولانا جلال الدین، «پله پله تا ملاقات خدا»، نشانه اعجاز عشق است که برای ما ایرانیان موضوع مهجوری نیست.یکی از هدف های دانته در خلق این اثر سمبلیک و رمزی، ملاقات بئاتریس و با او بودن در بهشت است. دیگر اینکه خواسته است اثر را به دوست صمیمی اش دلااسکالا تقدیم کند.یکی از آثاری که دانته تحت تاثیر آن قرار گرفته، ارداویرافنامه است. ارداویراف شخصیتی زرتشتی است که طی سفر خیالی به مدت هفت شبانه روز، گزارشی از دیدار خود ارایه می کند. بسیاری از اجزای این گزارش شباهت های اجتناب ناپذیری با شاهکار دانته دارند که موضوع بحث این تحقیق است. چکیده عربی: عندما أسمی دانتی کتابه بالکومیدیا، کان معنی الکلمة یختلف عن الیوم. وبعد مضی ثلاثمائة عام أضاف الإیطالیون علی الکتاب اسم “الإلیهة” لیربطوا الکتاب بماوراء الطبعیعة.بدأ دانتی تألیف کتابه منذ عام 1307م.ینقسم کتاب دانتی إلی ثلاثة أقسام أو مجلدات: القسم الأول هو الجحیم والثانی البرزخ (مکان تطهیر الإنسان من الذنوب) والثالث الفردوس. ویبدأ رحلة دانتی من الجحیم ومن ثم ینطلق نحو البرزخ لیطهر نفسه وأخیرا یتحرک نحو الفردوس مفعما بالآمال. ویلتقی قبل وصوله إلی الفردوس وعند بوابته ببئاتریس. وبما أن أصحاب الفردوس ینتهی بهم المصیر إلی المحو فی جمال المعشوق الأبدی، فإن الشاعر یفارق بئاتریس عندما لم یبق أثر منه نتیجة لمحوه فی جمال المعشوق. فالأحداث التی تحدث فی جنة دانتی تشبه مضامین التصوف الغرامیة أو مضامین عرفاننا الإسلامی. بالإضافة إلی أن اجتیاز دانتی للمراحل المختلفة، وعلی حد تعبیر مولانا جلال الدین «صعود السلالم للقاء الله»، لاینمّ إلا عن إکسیر العشق، الأمر الذی لم یعد غریبا لدی الإیرانیین.تعدّ «أرداویرافنامه» من النتاجات الشرقیة التی تأثر بها دانتی. وأرداویراف یعتبر شیخا زرادشتیا یقدم تقاریر عن رحلته الخیالیة التی استغرقت سبع لیال. فإن کثیرا من أحداث هذه التقاریر تتشابه وأثر دانتی الفرید وهذا هو موضوع المقال.

در دوران قاجار که مقارن بود با تحولات بزرگ فرهنگی و اجتماعی در ایران از جمله انتقال علوم دقیقه از حوزه به مدرسه، به دانشمندی جامع به نام میرزا ابوتراب بر می خوریم. وی به مساله تثلیث زاویه پرداخته و در رساله در معرفت وتر ثلث قوس معلومه الوتر، راهی نوین برای حل آن گشوده است. مقاله حاضر درصدد روشن نمودن شرایط زندگی و شخصیت میرزا ابوتراب و نیز معرفی رساله و تبیین راه حل اوست.