شنبلیله با نام علمی Trigonella foenum-graceum L. یک گیاه علفی یکساله از تیره Legouminosae است که بومی شرق مدیترانه است. در طب سنتی مصارف زیادی برای این گیاه ذکر شده است، از این گیاه برای تسهیل زایمان، کمک به هضم غذا و افزایش سوخت و ساز و تقویت عمومی در بدن استفاده شده است. این گیاه به سبب تولید آلکالوئیدهای دارویی، ترکیبات استروییدی، ساپوژنین ها و قدرت درمان بخشی بالا در زمره مهم ترین گیاهان دارویی جهان قرار دارد. تریگونلین اسید نیکوتینیک از جمله مهم ترین متابولیت های گیاه شنبلیله به شمار می روند که در درمان دیابت و کاهش کلسترول خون بسیار موثر می باشند. دیاسژنین ترکیب مهم دیگر بذر این گیاه است که در تولید استروییدهای دارویی از جمله قرص های ضد بارداری استفاده می شود. مطالعات زیادی بر روی اثرات درمانی و شناسایی ترکیبات شیمیایی این گیاه صورت گرفته است. در این مقاله مهم ترین اثرات بیولوژیک و ترکیبات گزارش شده از بذر گیاه شنبلیله را مرور کرده و کاربردهای درمانی آن را بررسی می نماییم.

تریگونلین یک ترکیب آلکالوئیدی است که دارای نقش هورمونی در گیاهان می باشد. این متابولیت از طریق متیلاسیون اسید نیکوتنیک در گیاه ساخته می شود و در بسیاری از گونه های گیاهی از جمله قهوه، شنبلیله، سویا، نخود، یونجه و غیره شناسایی شده است. این آلکالوئید دارای خواص دارویی مهمی نظیر ضدسرطان، ضد میگرن، ضدعفونی کنندگی، پایین آورندگی چربی خون و ضد دیابت می باشد. چندین مطالعه نشان داده است که تریگونلین با اثر بازدارندگی بر فعالیت آنزیم های اصلی متابولیسم گلوکز، باعث کاهش سطح گلوکز خون می شود. بر این اساس متابولیت تریگونلین می تواند موجب تولید دارویی جدید برای کنترل و درمان دیابت شود. تریگونلین در مکانیسم بسته شدن برگ ها در شب برای برخی از گیاهان (شب خسب)، در پاسخ به تنش های اکسیداتیو، تنظیم فشار اسمزی در واکنش به تنش شوری و خشکی، تنظیم توقف چرخه سلولی گیاه در مرحله G2 و بیان ژن های محرک تولید گره در ریشه لگوم ها طی فرآیند کلون سازی نقش بسیار مهمی را ایفا می کند.

مقدمه: تریگونلین متابولیت ارزشمندی از دسته آلکالوئیدها با اثرات درمانی موثر به ویژه در دیابت است.هدف: در این تحقیق اثر سه سطح مختلف ترکیبات نیتروژنِ محیط کشت پایه موراشیک-اسکوگ شامل KNO3 و NH4NO3 بر میزان تولید تریگونلین در کشت سوسپانسیون ریشه های نرمال و ریشه های مویین مورد بررسی قرار گرفت.روش بررسی: به منظور القای ریشه های مویین از دو سویه ATCC15834 و K599 باکتری Agrobacterium rhizogenes به روش غوطه ورسازی و تزریق استفاده شد. به منظور تایید درج قطعه T-DNA در ژنوم گیاه و عدم حضور اگروباکتریوم با استفاده از پرایمر ژن های rolB و virD در واکنش زنجیره ای پلیمراز آنالیز مولکولی انجام گرفت. ریزنمونه های ریشه مویین و طبیعی در محیط های کشت سوسپانسیون موراشیگ - اسکوگ در سه سطح مختلف ترکیبات نیتروژن، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار کشت شده و ریشه ها بعد از گذشت 28 روز برداشت شدند. پس از انجام عصاره گیری، میزان آلکالوئید تریگونلین توسط دستگاه HPLC مورد ارزیابی قرار گرفت.نتایج: هر دو سویه باکتری K599 و ATCC15834 به ترتیب بعد از دو و سه هفته، باعث القای ریشه های مویین در قسمت های طوقه، ساقه و برگ گیاهچه ها شدند. بیشترین مقدار تریگونلین (13.98 میلی مول بر گرم ماده خشک) مربوط به تیمار ریشه های مویین با دو برابر ترکیبات نیتروژنه و کمترین مقدار (8.74 میلی مول بر گرم ماده خشک) مربوط به ریشه های نرمال با نصف ترکیبات نیتروژن بود.نتیجه گیری: به طور کلی نتایج نشان داد که ترکیبات نیتروژنه به ویژه یون آمونیوم نقش تعیین کننده ای در تولید تریگونلین و رشد ریشه های مویین دارند.

مقدمه: تریگونلین دانه شنبلیله یک متابولیت دارویی بسیار ارزشمند در کاهش قند خون و کلسترول خون می باشد.هدف: تعیین مهم ترین اجزای تشکیل دهنده عملکرد دانه، درصد تریگونلین و عملکرد تریگونلین دانه در گیاه دارویی شنبلیله تحت محلول پاشی متانول و عدم کاربرد آن بود.روش بررسی: این آزمایش بر پایه طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با دو غلظت محلول پاشی متانول (0 و 30 درصد حجمی) در چهار تکرار انجام شد. به منظور مشخص ساختن مهم ترین صفات موثر بر عملکرد دانه، درصد تریگونلین و عملکرد تریگونلین دانه شنبلیله، از روش تجزیه علیت و رگرسیون گام به گام استفاده شد.نتایج: نتایج نشان داد که در صورت عدم مصرف متانول، وزن هزار دانه و تعداد ساقه فرعی برای عملکرد دانه؛ وزن خشک کل و تعداد غلاف در بوته برای درصد تریگونلین دانه؛ عملکرد دانه و درصد تریگونلین دانه برای عملکرد تریگونلین دانه و در تیمار محلول پاشی 30 درصد حجمی متانول، تعداد بذر در غلاف، درصد روغن بذر، تعداد غلاف در بوته و ارتفاع بوته برای عملکرد دانه؛ وزن خشک برگ بوته، درصد تریگونلین اندام هوایی و میانگین قطر ژئومتریک دانه برای درصد تریگونلین دانه و عملکرد دانه، درصد تریگونلین دانه و طول غلاف بوته برای عملکرد تریگونلین دانه به طور معنی داری تغیرات مربوط به متغییرهای وابسته را توجیه کردند. تجزیه علیت نشان داد که عملکرد تریگونلین دانه به وسیله اثر مستقیم و مثبت عملکرد دانه و درصد تریگونلین دانه مهم ترین اجزای تشکیل دهنده عملکرد تریگونلین دانه شنبلیله بودند.نتیجه گیری: جهت افزایش عملکرد تریگونلین دانه می توان از خصوصیات مرتبط بر عملکرد دانه (شامل وزن هزاردانه و تعداد دانه غلاف) و درصد تریگونلین دانه (شامل وزن خشک اندام هوایی و وزن خشک برگ) در اصلاح گیاه دارویی شنبلیله استفاده نمود.

مقدمه: شنبلیله گیاه دارویی ارزشمندی است که مصرف دانه های آن در صنایع داروسازی برای تولید موسیلاژ (گالاکتومانان) و تریگونلین به لحاظ اقتصادی اهمیت زیادی دارد. محلول پاشی متانول به عنوان یک محرک زیستی بر روی گیاهان سه کربنه (C3) مانند شنبلیله می تواند باعث افزایش تثبیت CO2 و کاهش تنفس نوری شود که در نتیجه ماده خشک بیشتری در این گیاهان تولید خواهد شد.هدف: ارزیابی تغییرات عملکرد دانه و موسیلاژ شنبلیله در پاسخ به محلول پاشی غلظت های مختلف متانول بود.روش بررسی: این آزمایش در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی واقع در کرج در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 5 تیمار محلول پاشی و 3 تکرار طی دو سال زراعی اجرا شد. محلول پاشی در طول فصل رشد طی سه نوبت با فواصل زمانی 12 روز یک بار انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل تیمار شاهد (محلول پاشی با آب مقطر بدون کاربرد متانول) و محلول پاشی آبی 4 غلظت مختلف متانول (شامل 10، 20، 30 و 40 درصد حجمی) بود.نتایج: محلول پاشی غلظت های مختلف متانول تاثیر معنی داری بر تعداد ساقه فرعی بوته، تعداد برگ بوته، وزن خشک بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، عملکرد دانه، عملکرد موسیلاژ دانه، خاکستر دانه، شاخص تورم دانه (p£0.01)، ارتفاع بوته و وزن هزار دانه (p£0.05) گیاه داشت.نتیجه گیری: محلول پاشی متانول به عنوان یک محرک زیستی فعال و روشی نوین در تولید گیاهان دارویی موجب بهبود عملکرد دانه و موسیلاژ دانه شنبلیله شد. به طور کلی بیشترین مقادیر برای خصوصیات مورد ارزیابی در القای تیمار محلول پاشی با غلظت 40 درصد حجمی متانول حاصل شد.

در این پژوهش اثر سطوح مختلف کود شیمیایی و ورمی کمپوست بر شاخص های عملکرد و نیز مقدار ماده مؤثره کاهنده قند خون (تریگونلین) در گیاه شنبلیله (Trigonella foenum-graecum LL. ) برای مصارف خانگی و دارویی بررسی شد. این آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی با دو تیمار و پنج تکرار در مقایسه با گروه شاهد، به صورت گلدانی و در فضای آزاد اجرا شد. تیمارها شامل کود شیمیایی NPK در سه سطح 5، 100 و 15 گرم و کود ورمی کمپوست به نسبت حجمی 10، 20 و 30 درصد و گلدان های شاهد از خاک باغچه بدون هیچ تیماری بودند. شاخص های ارتفاع گیاه، تعداد برگ، طول برگ، وزن خشک و وزن تر اندام هوایی و مقدار تریگونلین برگ مورد اندازه گیری و بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که افزایش سطوح ورمی کمپوست و کود شیمیایی تأثیر افزایشی در مورد صفات رویشی و ماده تریگونلین دارند. نتایج نشان داد که غلظت تریگونلین در تیمار ورمی کمپوست 30% (8/2698 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک)، وزن خشک اندام هوایی در تیمار 15 گرم کود شیمیایی (46/5 گرم)، وزن تر اندام هوایی در تیمار 15 گرم کود شیمیایی (85/196 گرم) و ورمی کمپوست 30% (65/193 گرم) و طول برگ در تیمار 15 گرم کود شیمیایی (55/1 سانتی متر) و ورمی کمپوست 30% (52/1 سانتی متر) بیشتر از سایر تیمارها بود. به طور کلی تیمار 15 گرم کود شیمیایی و 30% حجمی ورمی کمپوست بهترین تیمارها از نظر افزایش غلظت تریگونلین و فاکتورهای رشد رویشی بودند. از این رو با توجه به مضرات کودهای شیمیایی و با رویکرد کشاورزی پایدار استفاده از ورمی کمپوست در کشت متابولیک گیاه شنبلیله توصیه می شود.

سابقه و هدف: تنش کم آبی از مهمترین عوامل محدودکننده تولید محصولات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می رود. علاوه بر تغییرات فیزیولوژیک ناشی از بروز تنش، خسارت فزاینده عوامل اکسنده نیز موجب محدودیت رشد و تولید می گردد. گیاهان در مقابله با تنش کم آبی به تجمع اسمولیت هایی مثل پرولین، گلایسین بتائین و قندهای محلول و افزایش ترکیبات آنتی اکسیدانتی (آنزیمی مثل سوپر اکسید دسموتاز، کاتالاز و غیر آنزیمی مثل کارتنوئیدها و آنتوسیانین ها) می پردازند. به منظور بررسی اثرات تنش کم آبی، کود نیتروژن و زئولیت بر برخی صفات فیزیولوژیک، عملکرد بیولوژیک و تریگونلین شنبلیله (Trigonella foenum-graecum L.) این پژوهش انجام شد.مواد و روش ها: آزمایشی به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در سال های 1393 و 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی شامل پنج رژیم آبیاری (بدون تنش در مرحله رویشی و زایشی با مقدار آب قابل استفاده گیاه در سطح 60 % ظرفیت زراعی، تنش خفیف و آبیاری در سطح 40 % ظرفیت زراعی به ترتیب در مراحل رویشی و زایشی، تنش شدید و آبیاری در سطح 20 % ظرفیت زراعی به ترتیب در مراحل رویشی و زایشی) به عنوان عامل اصلی و ترکیب فاکتوریلی از سه تیمار کودی بر اساس نیتروژن مورد نیاز گیاه (شاهد، ورمی کمپوست به میزان 7/2 تن در هکتار و اوره به میزان 11 کیلوگرم در هکتار) و دو مقدار زئولیت (صفر و نه تن در هکتار) به عنوان عامل فرعی بودند. در این آزمایش صفات فیزیولوژیک گیاه شنبلیله اندازه گیری شد.یافته ها: نتایج نشان داد که اثر رژیم آبیاری بر تمام صفات مورد مطالعه معنی دار گردید، و تنش کم آبی (40 % و 20 % ظرفیت زراعی) در هر دو سال باعث افزایش میزان تجمع پرولین، گلایسین بتائین، کربوهیدرات محلول، مالون دی آلدهید، آنزیم سوپر اکسیددسموتاز، کاتالاز، کارتنوئید، آنتوسیانین برگ و همچنین باعث کاهش سبزینگی برگ (اسپاد)، عملکرد بیولوژیک و تریگونلین دانه شنبلیله گردید. بالا رفتن فعالیت دو آنزیم سوپر اکسیددسموتاز، کاتالاز و کارتنوئید و آنتوسیانین به نوعی بیانگر فعال شدن هر دو سیستم آنزیمی و غیرآنزیمی آنتی اکسیدانتی در شنبلیله جهت مقابله با تولید رادیکال های آزاد اکسیژن در تنش کم آبی می باشد. همچنین افزایش میزان ترکیبات پرولین، گلایسین بتائین و کربوهیدرات محلول در برگ ها در جهت تنظیم اسمزی و ایجاد شرایط مناسب برای جذب آب از محیط خاک موثر می باشد. با افزایش شدت تنش (20 %ظرفیت زراعی) از میزان کربوهیدرات محلول برگ، عملکرد بیولوژیک و تریگونلین کاسته شد.در هر دو سال به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار عملکرد بیولوژیک و عملکرد تریگونلین در تیمار بدون تنش کم آبی با کود ورمی کمپوست و تیمار تنش شدید کم آبی (20 % ظرفیت زراعی) در مرحله زایشی بدون مصرف کود به دست آمد. همچنین در هر دو سال از نظر عملکرد تریگونلین اختلاف آماری معنی داری بین تیمار تنش خفیف کم آبی در مرحله رویشی (40% ظرفیت زراعی) با تیمار شاهد (بدون تنش کم آبی) مشاهده نشد.نتیجه گیری: هر چند با کاهش آب مصرفی از عملکرد بیولوژیک و تریگونلین گیاه شنبلیله کاسته شد، اما در سال 1394 با بکارگیری کود ورمی کمپوست به ترتیب 14 و 44 درصد از بروز اثرات سوء تنش کم آبی شدید در مرحله زایشی (20% ظرفیت زراعی) بر عملکرد بیولوژیک و تریگونلین تولیدی این گیاه کاست، به طوری که کمترین مقدار مالون دی آلدهید (به عنوان شاخص پراکسیداسیون غشا و آسیب به غشا) با (8 میکرو مول بر گرم) و بیشترین ظرفیت کل آنتی اکسیدانی با، عملکرد بیولوژیک و تریگونلین را تیمار شاهد (60 % ظرفیت زراعی) تولید نمود.

سابقه و هدف: استفاده گسترده از کودهای شیمیایی در دهه های اخیر و پیامدهای منفی ناشی از کاربرد این مواد، موضوعی است که امروزه همچنان مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. بدین منظور جایگزینی کودهای زیستی و آلی با کودهای شیمیایی و یا تلفیقی مناسب از آن ها، به منظور افزایش حاصل خیزی خاک در کشاورزی پایدار و همچنین تامین سلامت دام امری ضروری به نظر می رسد. از سویی تنش خشکی، مهم ترین عامل غیر زنده است که رشد و تولید گیاهان را به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک محدود می سازد و با تاثیر روی جذب مواد غذایی از طریق ریشه موجب کاهش کیفیت علوفه می شود. به همین دلیل شناسایی روشهای نوین آبیاری و کم آبیاری می تواند پیامدهای ناشی از مشکل کم آبی را کاهش دهد. بنابراین استفاده از بهترین سطوح کودهای زیستی و تلفیقی همراه با نظام کم آبیاری، برای افزایش کیفیت علوفه و میزان تریگونلین از هدف های مهم این تحقیق به شمار می رود.مواد و روش ها: آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 91-1390 در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران اجرا شد. کرت های اصلی شامل رژیم آبیاری در سه سطح: آبیاری کامل (تامین100%)، کم آبیاری متوسط (تامین 75%) و کم آبیاری شدید (تامین 50% نیاز آبی گیاه برحسب تبخیر و تعرق هفتگی) و کرت های فرعی در بردارنده سطوح مختلف کودی (بر پایه نتایج تجزیه خاک) در شش سطح (شاهد، 100%کود شیمیایی، 100%کود زیستی، کود زیستی +100% کود شیمیایی، کود زیستی +75% کود شیمیایی و کود زیستی +50% کود شیمیایی) بود.نتایج و بحث: با افزایش تنش خشکی، درصد پروتئین، کربوهیدرات های محلول در آب، الیاف نامحلول در شوینده های اسیدی و خنثی، درصد خاکستر و میزان تریگونلین افزایش و دیگر صفات کاهش یافت. این امر نشان داد که با اعمال تنش خشکی کیفیت علوفه گیاه شنبلیله بدلیل افزایش الیاف نامحلول در شوینده های اسیدی و خنثی کاهش می یابد که این موضوع با کاهش قابلیت هضم علوفه همراه است. کاربرد کودهای زیستی و تلفیقی موجب کاهش فیبرهای نامحلول و افزایش قابلیت هضم علوفه شد. اگرچه تنش خشکی سبب افزایش میزان تریگونلین شد اما از سوی دیگر تاثیر منفی روی بسیاری از عامل های موثر بر رشد گیاه مانند میزان ماده خشک قابل هضم، جذب عنصرهای کانی (معدنی) وحتی عملکرد ماده موثره داشت. بیشترین درصد ماده خشک قابل هضم، درصد عنصرهای کانی و عملکرد تریگونلین از تیمار آبیاری کامل و استفاده از کود تلفیقی (Bio75% و Bio50%) و بالاترین درصد پروتئین خام و درصد کربوهیدرات های محلول از تیمار کم آبیاری شدید و استفاده از کود تلفیقی (Bio100%) به دست آمد.نتیجه گیری: بنابر نتایج این تحقیق در همه شرایط و به ویژه در شرایط تنش، تاثیرگذاری کودهای تلفیقی به مراتب بیشتر از کودهای زیستی و شیمیایی بود. استفاده از کودهای تلفیقی توانست تاثیر زیانبار کم آبی را تا حدی خنثی و بالاترین کیفیت علوفه و متابولیت ثانویه را تامین کند. این امر مبین آن است که باکتری های تثبیت کننده نیتروژن (ازتوباکتر) و باکتری های حل کننده فسفات (سودامونانس) موجب افزایش کارایی یکدیگر شدند و با کاربرد این کودها عملکرد کمی و کیفی بیشتری در مقایسه با دیگر نظام ها کودی به دست آمد. سیستم کم آبیاری متوسط در منطقه کرج به علت صرفه جویی در کاربرد آب و تاثیر منفی کم، نتیجه شایان پذیرشی داشت، که می تواند برای افزایش پایداری نظام های کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک مورد توجه قرار گیرد. به نظر می رسد با توجه به تاثیر مثبت استفاده از شنبلیله برای دام، از این گیاه می توان به عنوان یک علوفه دارو و مکمل غذایی در جیره غذایی دام استفاده شود.

تقاضای بالا برای استفاده از داروهای گیاهی و محدودیت منابع گیاهی مرتبط با آنها موجب شده است که توجه و تحقیق پیرامون این دسته از گیاهان به منظور افزایش عملکرد و مواد مؤثره آنها ضرورت یابد. این تحقیق به بررسی تأثیر کاربرد بیوچار بر عملکرد و میزان تریگونلین موجود در بذر اکوتیپ های گیاه شنبلیله (Trigonella foenum-graceum L. ) در رژیم های مختلف آبیاری می پردازد. بدین منظور شش اکوتیپ پا کوتاه دزفول، شوشتر، اردستان، رهنان، یزد و خمینی شهر در شرایط کاربرد (به میزان 8-7% وزن حجمی خاک) و عدم کاربرد بیوچار در دو دور آبیاری 4 (آبیاری نرمال) و 8 (کم آبیاری) روز با استفاده از آزمایش اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در سال 1394 در مزرعه تحقیقاتی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی ایران (کرج) بررسی شدند. نتایج نشان داد که کاربرد بیوچار در شرایط آبیاری نرمال و کم آبیاری عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک را افزایش می دهد. با وجود پاسخ متفاوت اکوتیپ ها، افزایش دور آبیاری بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد تریگونلین در تمام اکوتیپ ها اثر کاهشی نشان داد. با اعمال تیمارهای آزمایشی، تغییر میزان تریگونلین بذر در اکوتیپ های مختلف روند مشابهی نداشت و اکوتیپ ها پاسخ متفاوتی نشان دادند. به طور خلاصه، اگرچه کاربرد بیوچار با تعدیل اثرات ناشی از کم آبی توانست از کاهش رشد و عملکرد جلوگیری کند اما تأثیری بر میزان تریگونلین بذر نداشت.