سنگ های متابازیتی شمال و شمال غرب خوی متحمل دگرگونی از رخساره شیست سبز تا آمفیبولیت فوقانی شده اند. محاسبات زمین دما فشارسنجی (geothermobarometry) بر اساس تجزیه نقطه ای کانی ها به وسیله ریزکاو الکترونی، دگرگونی آنها را در دمای بین 450 الی 700 درجه سانتیگراد و فشاری بین 5 الی 7.5 کیلو بار نشان می دهند. شیمی سنگ کل متابازیتها و تصویر آنها در نمودارهی مختلف پترولوژیکی و تکنونوماگمایی نشان می دهد که ماگمای به وجود آورنده آنها عمدتا از نوع تولئیت جزایر قوسی و تولئیت مغاکی (آبیسال) و به طور ناچیز کالکوالکالن بوده است. به دلیل همراهی بازالتهای تولئیتی با بازالتهای کالکوالکالن می توان مکان تکتونوماگمایی اولیه متابازیتهای شمال خوی را از نوع یک جزیره قوسی دانست.

منطقه موته که در 270 کیلومتری جنوب تهران واقع شده است از دیدگاه پهنه بندی زمین ساختی در پهنه سنندج - سیرجان واقع شده است. سنگهای موجود در این منطقه شامل مجموعه رسوبی - آذرین دگرگون شده و توده های گرانیتوئیدی است. بررسی های ساختاری در این منطقه تاثیر یک فرایند دگر شکلی پیشرونده در سه مرحله دگرریختی را نشان می دهد. هدف مقاله شناخت و تفکیک مراحل تغییر شکل سنگهای منطقه در ارتباط با جایگزینی کانه های طلادار با استفاده از تحلیل پارامترهای ساختاری و مقاطع میکروسکوپی است. طی اولین مرحله دگر ریختی یک لایه بندی ترکیبی از جدایش نوار غنی از کانی های روشن (کوارتز و فلدسپار) و کانی های تیره میکایی در متاپلیت ها و کانی های آمفیبول در متابازیت ایجاد شده است. دومین مرحله مهمترین حادثه دگرریختی بود که چین با روند شمالغرب - جنوب شرق دارای دامنه بلند و طول موج کوتاه و زاویه بین یالی کمتر از 30 درجه سانتیگراد با گرایش (vergence) به سوی جنوب غرب مشخص می گردند (چین های بسته تا موازی). برگوارکی سطح محوری این چین ها به خوبی در سنگ های مختلف گسترش یافته است. این برگواره در پهنه های برشی به صورت برگواره میلونیتی به همراه خطواره کششی هم راستا با امتداد آن و میل کم به دو سوی شمال غرب یا جنوب شرق مشاهده می گردد. دگر شکلی سوم با چین دادن ساختارهای پیش از خود چین های باز در مقیاس نقشه ایجاد کرده است که برگوارکی سطح محوری همراه آن بوجود نیامده است. گسل های این منطقه نقش مهمی در شکل دادن ریخت شناسی کنونی منطقه ایفا کرده اند. دو گسل شمالی و جنوبی محدود کننده سنگ های دگرگون منطقه معدن موته با راستای شمال شرق - جنوب غرب با ساز و کار معکوس و شیب زیاد به سوی شمال غرب عمده ترین گسل ها بوده و گسل های راستا لغز در دو راستای شمال غرب - جنوب شرق و شمال شرق - جنوب غرب به همراه گسل های عادی با راستای شمال - شمال غرب از دیگر ساختارهای ترد در منطقه می باشند. همسویی برونزدهای گرانتیوئیدها با این گسلها نقش آنها را در شکل گیری گسل ها نشان می دهد. نفوذ این گرانیتوئیدها به همراه گسلش نقش مهمی در خالص سازی و پرعیار کردن سولفورهای طلا دار موجود در سنگ ها داشته است.

منطقه موته که در 270 کیلومتری جنوب تهران واقع شده است از دیدگاه پهنه بندی زمین ساختی در پهنه سنندج- سیرجان واقع شده است. سنگ های موجود در این منطقه شامل مجموعه رسوبی- آذرین دگرگون شده و توده های گرانوتوئیدی است. بررسی های ساختاری در این منطقه تاثیر یک فرآیند دگر شکلی پیشرونده در سه مرحله دگر ریختی را نشان می دهد. در طول اولین مرحله دگر ریختی یک لایه بندی ترکیبی از جدایش نوارهای غنی از کانی های روشن (کوارتز و فلدسپار) و کانی های تیره میکایی در متاپلیت ها و کانی های آمفیبول در متابازیت ایجاد شده است. دومین مرحله مهمترین حادثه دگر ریختی بود که چین های با روند شمالغرب- جنوب شرق دارای دامنه بلند و طول موج کوتاه و زاویه بین یالی کمتر از 30o با گرایش (vergence) به سوی جنوب غرب مشخص می گردند (چین های بسته تا موازی). برگوارگی سطح محوری این چین ها به خوبی در سنگ های مختلف گسترش یافته است. این برگواره در پهنه های برشی به صورت برگواره میلونیتی به همراه خطواره کششی هم راستا با امتداد آن و میل کم به دو سوی شمال غرب یا جنوب شرق مشاهده می گردد.دگر شکلی سوم با چین دادن ساختارهای پیش از خود چین های باز در مقیاس نقشه ایجاد کرده است که برگوارگی سطح محوری همراه آن بوجود نیامده است. گسل های این منطقه نقش مهمی در شکل دادن ریخت شناسی کنونی ایفا کرده اند. دو گسل شمالی و جنوبی محدود کننده سنگ های دگرگون منطقه معدن موته با راستای شمال شرق- جنوب غرب با سازوکار معکوس و شیب زیاد به سوی شمال غرب عمده ترین گسل ها بوده و گسل های راستا لغز در دو راستای شمال غرب- جنوب شرق و شمال شرق- جنوب غرب به همراه گسل های عادی با راستای شمال- شمال غرب از دیگر ساختارهای ترد در منطقه می باشند. همسویی برونزدهای گرانیتوئیدها با این گسل ها نقش آنها را در شکل گیری گسل ها نشان می دهد. نفوذ این گرانیتوئیدها به همراه گسلش نقش مهمی در خالص سازی و پر عیار کردن سولفورهای طلادار موجود در سنگ ها داشته است.

آمفیبولها یکی از کانیهای اصلی متابازیتها، از رخساره شیست سبز تا آمفیبولیت فوقانی را تشکیل می دهند. این کانیها به دلیل فرمول شیمیایی متغیری که دارند از نظر بار الکتریکی و شعاع یونی، عناصر مختلفی را می توانند در ساختار خود جای دهند. بین اجزای تشکیل دهنده آمفیبولها عناصری وجود دارند که نسبت به تغییر فشار و دما حساسند و در واقع مقدار آنها در ساختار کانی تابع فشار و دماست. مهمترین این عناصر عبارتند از: Na، Al، Ti، و Ca، که علاوه بر مقدار، جایگاه فضایی بلور شناختی آنها نیز می تواند در تعیین دما و فشار در تشکیل آمفیبولها کمک کند. همچنین علاوه بر تعیین دما و فشار از ترکیب آنها می توان انواع دگرگونی را نیز مشخص کرد. بر این اساس متابازیتهای شمال و شمال غرب خوی از لحاظ ژئوترموبارومتری مورد بررسی قرار گرفته اند. دما و فشار در تشکیل این سنگها با استفاده از ترکیب شیمیایی آمفیبولها محاسبه شده است. نتایج حاصل از محاسبات ژئوترموبارومتری نشان می دهد که این آمفیبولها در دمایی بین 550 تا 680 درجه سانتیگراد و فشاری بین 5/4 تا 7 کیلو بار شکل گرفته اند که نشان می دهد دگرگونی این منطقه در فشار متوسط تا فشار پایین صورت گرفته است.

در شمال خوی یک مجموعه دگرگونی گسترده رخنمون یافته که در غرب با سفره افیولیتی شمال غرب ایران و در شرق با رسوبات دگرگون نشده پالئوزوئیک در تماس است. سازند قم با سن الیگوسن- میوسن تمامی این مجموعه را به صورت دگرشیب پوشانیده است. سنگهای دگرگونی این منطقه دو مجموعه متابازیتی ومتاسدیمنتی بوده که متابازیتها شامل شیست سبز وآمفیبولیت ومتاسدیمنتها شامل میکا شیست، گارنت- استرولیت شیست، گارنت- استرولیت- سیلیمانیت شیست هستند. مرمر، کوارتزیت ومتا آرکوز نیز به صورت بین چینه ای با شیستها و متابازیتها دیده می شوند. پیش سنگ متابازیتهای شمال خوی گابرو وبازالت با سرشت تولئیتی و کالکوآلکالن و متاسدیمنتها غالبا پلیتی بوده که با رسوبات کربناته و تخریبی (ماسه سنگ و کنگلومرا) همراه بوده اند. درجه دگرگونی در این سنگها از رخساره شیست سبز تا آمفیبولیت فوقانی تغییر می کند. پاراژنزها نشان می دهند که سنگهای این منطقه تا حد رخساره آمفیبولیت فوقانی دگرگون شده اند. محاسبات ژئوترموبارومتری بر اساس تعادل کانیها به روشهای مختلف و شرایط پایداری کانیها دال بر این است که مسیر پیشرونده دگرگونی (خط MFG) ز بالای نقطه الحاق سه گانه کانیهای گروه Al2SiO5 می گذرد و متوسط گرادیان زمین گرمایی در زمان دگرگونی بین 27 الی 30 درجه سانتیگراد در هر کیلومتر بوده است. این گرادیان باگرادیان زمین گرمایی در زونهای برخوردی، مطابقت بیشتری تا با مناطق دیگر دارد. علاوه بر این تجزیه نقطه ای کانیها افت سریع فشار را در حاشیه کانیها نشان می دهند که بیانگر مسیر PTt نرمال در این سنگهاست. بنابراین به نظر می رسد دگرگونی این سنگها ناشی از ضخیم شدن پوسته در محل برخورد ورقه عربستان با آذربایجان بعد از کرتاسه (احتمالاائوسن) بوده باشد تا عوامل دیگری مانند فرا رانش ورقه های افیولیتی داغ و یا نفوذ توده های گرانیتی.

مجموعه افیولیتی شرق بیرجند شامل سنگ های مختلف یک توالی افیولیتی کامل است. سه گروه از آمفیبولها در متابازیت های این مجموعه افیولیتی وجود دارند که عبارتند از: آمفیبولهای کلسیک مانند اکتینولیت ـ ترمولیت و منیزیوهورنبلند، آمفیبولهای کلسیک ـ سدیک مانند وینچیت و باروئیزیت، و نیز آمفیبولهای سدیک مانند گلوکوفان، منیزیو ریبکیت و فروگلوکوفان. مطالعات سنگ شناختی، نتایج ژئوترموبارومتری و ترکیب کانیها مخصوصا آمفیبولها و به ویژه تغییرات ترکیب شیمیایی آمفیبولهای مذکور در مجموعه کانیایی رخساره های مختلف دگرگونی در متابازیت های مختلف و گاه در یک متابازیت، و یا به عبارت بهتر تغییرات ترکیب آمفیبول در هر تک نمونه از متابازیت ها از مرکز به حاشیه یا بر عکس، به روشنی حاکی از تغییرات فشار ـ دمای متابازیت ها در مراحل تکاملی مختلف و نشان دهنده فرآیند فرورانش و راندگی اعمال شده در منطقه مورد مطالعه در شرق ایران است.

سنگ های متابازیت شمال شهرکرد که بخشی از کمربند دگرگونی زمین ساختی سنندج – سیرجان محسوب می شود، در معرض درگوگونی درجه بالا رخساره اکلوژیت قرار گرفته و سپس دستخوش یک دگرگونی قهقرایی رخساره آمفیبولیت شده اند. یک منطقه بندی یا زونینگ ترکیبی مشخصی در بلورهای گارنت سالم انواعی از این سنگ ها که طی دگرگونی رخساره اکلوژیت تشکیل شده اند، محفوظ مانده است. این زونینگ ترکیبی یا رشدی یک مسیر P-T-t ساعتگرد را نشان می دهد یعنی در آغاز P و T دگرگونی در سنگ افزایش یافته تا به شرایط اوج دگرگونی فشار بالا رسیده اند و سپس فشار شروع به کاهش کرد در حالیکه T همچنان افزایش یافته است. بنابر این طی مرحله کاهش فشار و بالا آمدن سنگ دما همچنان رو به افزایش یافته است. این مراحل رشد، بیانگر همزمان نبودن بیشینه دما و بیشینه فشار حین تشکیل سنگ های اکلوژیتی شمال شهرکرد به عنوان بخشی از زون سنندج – سیرجان است.