اجرای برنامه های حفاظت خاک و کنترل رسوب در داخل حوزه ضروری است. لازمه اجرای این برنامه ها، شناسایی منابع اصلی رسوب و در کل مناطق فرسایش پذیر می باشد. به دست آوردن چنین اطلاعاتی از منابع رسوب به روش های معمولی همانند اندازه گیری مستقیم مشکل است. اما روش منشایابی مرکز و کمی می تواند مبنایی برای تعیین منشا رسوبات و سهم هر یک از منابع رسوب از جمله زیر حوزه ها باشد. روش یاد شده جهت تعیین سهم زیر حوزه های آبخیز چنداب با مساحت بالغ بر 97.3 کیلومتر مربع در تولید رسوب به کار رفته است. در طول این پژوهش کانی های رسی به عنوان منشایاب مناسب مورد استفاده قرار گرفته اند. برای این کار از دهانه هر زیر حوزه یک نمونه برداشته شده و سپس یک نمونه نیز از رسوبات عرصه پخش سیلاب اخذ شده است. نمونه های یاد شده از الک 200 (63 میکرون) عبور داده شده و تحت آزمایش XRD، نمودار آنها تهیه گردید. در ادامه نوع و مقدار هر کانی رسی در هر نمونه تعیین و به روش همگن سازی خوشه ای، زیر حوزه های همگن تفکیک شدند. سپس با استفاده از مدل چند متغیره خطی، سهم نسبی هر واحد همگن در تولید رسوب تعیین شده است. مقدار میانگین سالیانه تولید رسوبات زیر حوزه بر اساس اطلاعات آماری موجود و همچنین تخمین مقدار رسوبات تجمع یافته در درون کانال ها (به مدت 5 سال) تعیین شده و مقدار مزبور پس از محاسبه در کل حوزه بر اساس نسبت های حاصله ما بین واحدهای همگن تقسیم گردیده است. در ادامه، نتایج حاصله با نتایج روش MPSIAC مقایسه شد.

تالاب انزلی در شمال ایران قرار گرفته و در لیست تالاب های ثبت شده کنوانسیون رامسر قرار دارد. اما، با وجود این اهمیت در سالهای اخیر خصوصا قسمت شرقی تالاب به شدت توسط کاربریهای انسانی در معرض خطر جدیدی آلودگی و نابودی قرار دارد. بعضی از مطالعات انجام شده حاکی از این دارد که رودخانه سیاهرود از عوامل اصلی این تهدید به شمار می آید. بنابراین این پژوهش با هدف بررسی و ارزیابی دقیق تر توزیع مکانی عناصر قابل دسترس فلزی و سایر مواد مغذی رسوبات رودخانه سیاهرود که در غنی سازی رسوبات نقش اصلی دارند در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در سال 1381 آغاز گردید. نمونه برداری از رسوبات از عمق 0- 10 سانتی متری به صورت نمونه های کمپوزیت در هشت ایستگاه و در 5 فصل انجام شد. در آزمایشگاه پس از هوا خشک نمودن آنها با الک 2 میلی متری نمونه های ریز جدا شده و بر روی این قسمت توسط دستگاه جذب اتمی عناصر سنگین Fe, Mn, Pb, Zn, Cu, Cr, Cd اندازه گیری شد. علاوه بر اینها، مقادیر ازت نیتراته، آمونیاکی، ازت کل، فسفات کل، کربن آلی و اسیدیته اندازه گیری شدند. اکسیژن محلول در آب نیز مورد اندازه گیری قرار گرفت. پس از کاربرد آماری آنالیز های چند متغیره، آنالیز فاکتور ها بر روی مواد مغذی نشان داد که بیشتر ازت و فسفر در حال انتقال مرتبط با مواد آلی رسوبات رودخانه است. علاوه بر این، تغیرات ازت همبستگی کمی با میزان اکسیژن محلول دارد. آنالیز مخروطی داده ها نشان داد که کربن آلی نقش تعیین کننده ای را در هم رسوبی روی و مس دارد در حالیکه سرب هم رسوبی عمده ای با ترکیبات آهن دارد. در منشایابی آلودگی با آنالیز فاکتور ها، مشخص گردید که عناصر قابل دسترس روی، مس، آهن، کادمیوم و منگنز مرتبط به اراضی کشاورزی می گردد در حالیکه شهر صنعتی رشت ارتباط زیادی با سطح بالای کروم دارد. جالب توجه این که کاربری شهری در افزایش سطح سرب رسوبات نیز به طور قابل ملاحظه ای موثر می باشد. این موضوع احتمالا نشان دهنده این است که روانابهای شهری رشت اثری زیادی در جمع آوری عناصر سنگین از سطوح شهری و انتقال آنها به رسوبات این رودخانه دارد. خلاصه اینکه آنالیز خوشه ای تمام فاکتورها با هم نشان دهنده این است که آلودگی رسوبات رودخانه سیاهرود از سمت سرآب به پایاب در حال افزایش بوده و اثرات مخربی که در اثر اتریفیکاسیون یا غنی سازی رسوبات این رودخانه در تالاب مشاهده می گردد تا حد زیادی مربوط به انتقال رسوبات غنی شده توسط سیاهرود به این تالاب حیاتی و بین المللی است.

در این تحقیق سعی شده که با استفاده از روشهای رسوب شناسی جهت و مکان (منشا) نقاط برداشت شناسایی گردد. روش کار به این ترتیب است که ابتدا با انجام بررسیهایی مانند جمع آوری اطلاعات مردمی، مطالعه مرفولوژی عمومی و واحد تپه های ماسه ای، مقایسه عکسهای هوایی در دوره های مختلف و تجزیه و تحلیل بادهای منطقه، جهت اصلی مناطق برداشت نسبت به تپه های ماسه ای از سمت غرب، شمال غربی، شمال و شمال شرقی به طرف شرق، جنوب شرقی، جنوب و جنوب غربی تشخیص داده شد. مرحله دوم با انجام بررسیهایی مانند مطالعه رخساره ژئومرفولوژی اراضی مناطق برداشت با تاکید بر مرفودینامیک باد، دانه بندی عناصر تپه های ماسه ای و خاک سطحی رخساره های فرسایشی اراضی قطاع برداشت، بررسی مرفوسکوپی ذرات تشکیل دهنده نمونه ها و تعیین اندیسهایی مانند قطر میانه، گردشدگی، جورشدگی و کانی شناسی نمونه ها، منشا ماسه های حوزه شناسایی گردید. منشا اصلی و عمده ماسه های این حوزه اراضی رخساره جلگه رسی و زمینهای کشاورزی و بخصوص اراضی کشاورزی رها شده می باشد.

به منظور منشایابی رسوبات بادی منطقه فدیشه از روش گام به گام ارایه شده توسط اختصاصی و همکاران استفاده شد. این کار طی دو مرحله انجام می گیرد. ابتدا جهت یابی مناطق برداشت و سپس مکانیابی. به منظور جهت یابی قطاع برداشت منطقه فدیشه نیشابور ابتدا اطلاعات مربوط به جهت طوفانهای گرد و خاک منطقه با تکمیل پرسشنامه از ساکنین محدوده اطراف ارگ بدست آمد. سپس تصاویر ماهواره ای و عکسهای هوایی مربوط به دو دوره زمانی با یکدیگر مقایسه شد و با استفاده از تصویر ماهوراه ای و بازدیدهای صحرایی مرفولوژی تپه های ماسه ای ارگ تعیین گردید. در نهایت با مطالعه رژیم باد و رسم گلبادها، بادهای فرساینده و موثر در تشکیل تپه های ماسه ای شناسایی شد. پس از مشخص شدن قطاع برداشت (قطاع جنوب شرق و شرق)، فاز مکان یابی نقاط برداشت آغاز گردید. در این مرحله با مطالعه ژئومرفولوژی قطاع برداشت و نمونه برداری از رخساره های این قطاع اقدام به کانی شناسی و مطالعه رسوبات تپه های ماسه ایو قطاع برداشت گردید و ارتباط ژنتیکی عناصر با یکدیگر بررسی شد. در نهایت با توجه به دیگر شواهد مثل جهت قرارگیری بارخانها (جنوب شرقی - شمال غربی)، شدید بودن شاخص انرژی بادهای شرقی، وجود کانیهای سنگینی مانند هماتیت، کاموسیت، ادنیت و آسفالریت در میان نمونه های قطاع برداشت و تپه های ماسه ای، قطر میانه متوسط (حدودا 210 میکرون) تپه های ماسه ای و متقارن بودن منحنی فراوانی ذرات رسوبی تپه های ماسه ای مشخص شد که منشا رسوبات در فاصله نزدیکی نسبت به تپه های ماسه ای قرار داشته و اکثرا تاغزارهای مخروبه و در حال تخریب، مناطق بدون پوشش، اراضی بایر قطاع جنوب شرق موجود در جلگه های رسی، دشت سرهای پوشیده ریزدانه بهمراه اراضی بدون پوشش حاشیه کال شور و بستر کال شور می باشد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

به منظور امکان سنجی استفاده از روش رسوب شناسی در منشا یابی رسوبات و تعیین سهم مشارکت سازندهای زمین شناسی در تولید رسوب که ادعا شده است دارای توانمندی های لازم در این زمینه است اقدام به ارزیابی کاربرد این روش در زیر آبخیز لنگر واقع در حوزه آبخیز سبزوار در وسعت 6500 هکتار شده است. علت توجه به استفاده از این روش عدم کفایت کاربرد گسترده و دقت نه چندان مطلوب سایر روش ها و مدل های برآورد تولید رسوب نظیر MPSIAC، EPM ژئومرفولوژی، هیدروفیزیکی، فورنیه، داگلاس و استلیک است که فاقد قابلیت در منشا یابی رسوبات و سهم مشارکت واحدهای سنگی مختلف در تولید رسوب در حوزه های آبخیز می باشند. از این رو، اقدام به تحقیق حاضر با هدف ارزیابی روش رسوب شناسی در سه مرحله شامل جمع آوری آمار و اطلاعات به ویژه اطلاعات مستخرج از نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی و عکس های هوایی، مطالعات سنگ شنسای از طریق بررسی های ماکروسکوپی و میکروسکوپی مقاطع نازک تهیه شده از انواع سنگ های منطقه و مطالعات رسوب شناسی از طریق نمونه برداری از بستر رودخانه اصلی و شاخه های فرعی آن درمنطقه تحقیق و تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی آنها انجام شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان دهنده این است که با استفاده از روش رسوب شناسی می توان اقدام به طبقه بندی مقدار تولید رسوب بر اساس نوع سازندهای زمین شناسی (واحدهای سنگی) و تعیین سهم مشارکت هر یک از آنها در تلوید رسوب و تهیه نقشه پهنه بندی مناطق تولید رسوب در حوزه های آبخیز نمود. به نحوی که از این طریق می توان راهکارهای عملی مهار رسوبات را در طرح های آبخیزداری که هدف آنها جلوگیری یا کاهش انباشت رسوبات در مخازن سدها ذخیره ای، رودخانه ها، کانالهای آبرسانی و اراضی زراعی است، ارایه نمود.