لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

با توجه به تحولات چشمگیر در حوزه اطلاعات، ارتباطات و همچنین امکاناتی که از این رهگذر در اختیار جوامع قرار گرفته، در سال های اخیر مباحث پیرامون حق دسترسی همگانی به اطلاعات و ضرورت برخورداری از آن، گسترش و عمق بیشتری یافته است.هرچند وجود نظام اطلاعاتی مناسب که بتواند نیازهای اطلاعاتی ملی شامل نیازهای اطلاعاتی افراد، مراکز تحقیقاتی، ادارات دولتی و موسسات و شرکت های بزرگ را تامین کند، جز ضرورت های پیشرفت کشورها می باشد؛ و از طرفی این مساله برای کشورهای در حال توسعه که باید آغازگر فعالیت های نوین باشند اهمیت بیشتری دارد، اما مساله مهم تر دسترسی بهنگام و بدون مانع به این اطلاعات است.

مقدمه: جنبش دسترسی آزاد یکی از بهترین روش های تسهیل جریان اطلاعات است. یکی از نمودهای این جنبش، نشریات دسترسی آزاد می باشند. با وجود نگرش مثبت جامعه علمی به دسترسی آزاد، به نظر می رسد تعداد پژوهشگرانی که مایل به استفاده از نشریات دسترسی آزاد برای انتشار مقاله خود هستند، در مقایسه با نشریات دسترسی بسته محدود می باشد. هدف این پژوهش شناسایی موانع انتشار مقاله در نشریات دسترسی آزاد، از دیدگاه پژوهشگران حوزه پزشکی بود.روش بررسی: این پژوهش کاربردی و از دسته مطالعات پیمایشی بوده است. جامعه آماری، اعضای هیات علمی دانشکده های پزشکی دانشگاه های علوم پزشکی کشور و حجم نمونه 367 نفر بود. این مطالعه در دوره زمانی 1386تا 1391 انجام شده است. ابزار گردآوری داده، پرسشنامه محقق ساخته بود. پایایی دوازده گویه استفاده شده در این مطالعه بر اساس Alpha Cronbach 0.859 بود. روایی سوالات به روش Test-retest در جامعه مورد مطالعه و نیز نظرات افراد صاحب نظر در حوزه دسترسی آزاد ارزیابی شد. در سطح آمار توصیفی از درصد و میانگین و در سطح آمار استنباطی از ضریب همبستگی Pearson استفاده شد. برای تحلیل داد ها از نرم افزار SPSS استفاده شد.یافته ها: با توجه به یافته ها، اکثریت 76 درصدی پاسخگویان، دریافت هزینه انتشار در نشریات دسترسی آزاد را یک مانع عمده برای عدم انتشار در این نشریات معرفی نمودند. اکثریت پاسخگویان تاثیر منفی انتشار مقاله در نشریات دسترسی آزاد را بر پیشرفت حرفه ای و همچنین تاثیر منفی عدم تمدید کارت های اعتباری بین المللی را موانع مهمی برای انتشار مقاله در این نشریات ندانستند. یافته های حاصل از ضریب همبستگی Pearson نشان داد که رابطه معنی دار و منفی (p=0.05، r=-0.130) بین موانع انتشار و تجربه انتشار پژوهشگران وجود دارد.نتیجه گیری: در میان موانع مذکور، دریافت هزینه انتشار از نویسنده، مهمترین مانع برای انتشار مقاله در مجلات دسترسی آزاد معتبر محسوب می شود. همچنین افزایش تجربه انتشار پاسخگویان، می تواند تاثیر موانع انتشار را کاهش دهد.

این مقاله ابتدا به مرور بحران کنونی تهیه نشریه های علمی و پژوهشی در کتابخانه های دانشگاهی و تخصصی که با مشکل افزایش هزینه اشتراک نشریه های ادواری مواجه هستند، می پردازد. سپس پیش زمینه ظهور نشریه های علمی رایگان موسوم به «مجله های دسترسی آزاد» را مورد بررسی قرار داده و به بحث در مورد الگوهای رایج برای تامین مالی این شیوه نشر می پردازد. هدف نشریه های دسترسی آزاد که عموما به صورت الکترونیکی منتشر می شوند این است که مقاله های علمی را به صورت رایگان در دسترس همگان قرار دهند. در الگوی سنتی، هزینه نشر یک نشریه از طریق حق اشتراک تامین می شود. در عوض، مجله های دسترسی آزاد تلاش می کنند تا هزینه نشر خود را از مجرایی غیر از گرفتن حق اشتراک، از خوانندگان تامین کنند. از شیوه های رایج مورد استفاده این مجله ها برای تامین هزینه، می توان به گرفتن پول از مولفان برای نشر مقاله های آنان، درج آگهی تبلیغاتی، و یا جلب حمایت سازمانها و موسسات حامی پژوهش و نشر اشاره کرد. اگر چه تردیدهای بسیاری در مورد موفقیت این الگوی نشر مجله های علمی در دراز مدت وجود دارد، اما تعداد این مجله ها در حال حاضر رو به افزایش است و این می تواند دلیلی بر امکان همزیستی مجله های دسترسی آزاد در کنار مجله های سنتی باشد.

هدف: ارزیابی میزان قابل اعتماد بودن واسپارگاه های دیجیتال انجمن های علمی جهان که به رایگان در دسترس کاربران هستند.روش/ رویکرد پژوهش: قابلیت اعتماد هجده واسپارگاه به وسیله ابزار « حسابرسی و تایید آرشیوهای مطمئن: معیارها و سیاهه » متعلق به مرکز کتابخانه های پژوهشی آمریکا بررسی و طبق طرح نمره دهی همان مرکز، میزان آن مشخص شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از شاخص های آمار توصیفی و استنباطی انجام شده است.یافته ها: در سطح زیرساخت سازمانی، تنها واسپارگاه انجمن کتابداری و اطلاع رسانی استرالیا (5.55 درصد) اطمینان پذیری خیلی زیاد و سه واسپارگاه (16.66 درصد) اطمینان پذیری خیلی کم دارند. در سطح مدیریت اشیای دیجیتال، سه واسپارگاه (16.66 درصد) کتابخانه دیجیتال تگزاس، مرکز پژوهش های تاریخی انجمن تاریخی کانزاس و انجمن بین المللی کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی آبزیان و علوم دریایی، اطمینان پذیری خیلی زیاد و پنج واسپارگاه (27.77 درصد) اطمینان پذیری خیلی کم دارند. در سطح زیرساخت فنی، واسپارگاه انجمن کتابداری و اطلاع رسانی استرالیا (5.55 درصد) اطمینان پذیری خیلی زیاد و نه واسپارگاه (50 درصد)، میزان اطمینان پذیری خیلی کم دارند.نتیجه گیری: بین امتیازات واسپارگاه ها در سه سطح زیرساخت سازمانی، مدیریت اشیای دیجیتال و زیرساخت فنی، تفاوت معنی داری وجود ندارد.

مقدمه: اعتبارسنجی مقالات دسترسی آزاد، همواره از جمله دغدغه های جامعه علمی بوده است. از آن جا که تحلیل استنادی کمی در ارزیابی مقالات علمی با چالش روبه رو است، تحلیل استنادی محتوامحور از جمله عقیده کاوی بافتار استناد، می تواند تصویر روشن تری از اعتبار آن ها ارایه دهد. هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی عقاید استنادگران درباره مقالات پزشکی دسترسی آزاد و مقایسه آن ها با مقالات دسترسی غیر آزاد مشابه بود. روش بررسی: این مطالعه به روش تحلیل محتوای کمی با رویکرد تحلیل استنادی عقیده کاوانه انجام شد. اطلاعات مقالات از پایگاه های PubMed، بافتارهای استناد از پایگاه Colil و نمره عقیده ای بافتارهای استناد از SentiWords استخراج گردید. پس از پردازش زبان طبیعی متن چکیده ها، عناوین و بافتارهای استناد، شباهت کسینوسی مقادیر TF-IDF (Term Frequency-Inverse Document Frequency) محاسبه و مقالات دسترسی آزاد و غیر آزاد مشابه زوج شدند. داده ها با استفاده از آزمون Friedman و همبستگی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: اختلاف معنی داری در نمره میانگین عقیده مقالات دسترسی آزاد با مقالات دسترسی غیر آزاد مشابه وجود نداشت؛ اگرچه اختلاف استنادات آن ها معنی دار بود. همچنین، همبستگی معنی داری بین فاصله عقیده ای مقالات دسترسی آزاد و غیر آزاد با شباهت متنی و بافتار استناد آن ها مشاهده نشد. نتیجه گیری: اگرچه مقالات دسترسی آزاد بیشتر از مقالات دسترسی غیر آزاد، استناد دریافت کرده اند، اما عقاید استنادگران درباره این دو گروه مقاله تفاوت معنی داری ندارد. همچنین، آثاری که به لحاظ موضوعی با هم شباهت دارند، لزوما وضعیت عقیده ای مشابهی را نشان نمی دهند. از این رو، لزوم تحلیل های محتوامحور برای تکمیل نتایج تحلیل استنادی کمی تایید می شود.