شعر دفاع مقدس، باز نمایی اندیشه ها و احساسات ملت غیرتمند ایران در برهه ای از تاریخ است که در آن میتوان تأثیر و تأثر از مخاطبان را مشاهده نمود؛ از جمله این نمودها، بهره گیری از مضامین خاص به تبعیت از خواست مخاطبان و نیز خطاب مستقیم به گروه ها یا افراد خاص از مخاطبان است. <-b>در این پژوهش با بررسی هزار شعر دفاع مقدس به روش فیش برداری کتابخانه ای، ابتدا به شناسایی و استخراج مخاطبان مستقیم(که در شعر مستقیماَ مورد خطاب شاعر بوده اند) پرداخته شده و سپس با تقسیم بندی مخاطبان به دو دسته « مخاطبان آفاقی» و «مخاطبان انفسی» به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته اند. مخاطبان آفاقی به زیر شاخه های 1-مخاطبان قدسی، 2-مخاطبان ملی-مردمی، 3-مخاطبان جهانی-فراملیتی، 4-مخاطبان استعاری، 5- مخاطبان اسطوره ای، 6-مخاطبان معنایی-مفهومی دسته بندی شده اند، که این امر نشان از تأثیر مستقیم مخاطبان بر پویایی شعر این حوزه دارد. <-b>نتایج حاصل ازاین پژوهش حاکی از این است که بیشترین خطاب مستقیم در اشعار دفاع مقدس به ترتیب از آنِ مخاطبان قدسی (<-b>شهیدان، جانبازان و ایثارگران، امام زمان(عج)وامام خمینی (ره)و امام حسین(ع) میباشد. عناصر مجازی در مفهوم استعاری، همسران و مادران شهدا، مردم مظلوم سایر کشورها، وطن، خدا و خطاب النفس در رده های بعدی مخاطبان شعر دفاع مقدس قرار میگیرند.

هنرهای تجسمی و معماری دو ابزار بیانی مهم انقلاب اسلامی و دفاع مقدس اند. هنرهای تجسمی از ابتدا به عنوان رسانه انقلاب استفاده شدند. بااین حال معماری عمدتاً پس از پایان دفاع مقدس به شکل موزه و یادمان پدید آمد. گمان می رود که این دو هنر با توجه به ریشه های محتوایی مشترک از عناصر بیانی مشترک نیز بهره ببرند. این تحقیق می کوشد با بررسی عناصر تصویری دو حوزه معماری و هنرهای تجسمی به این پرسش پاسخ دهد که چگونه می توان ادبیات و نحوه بیانی مشترک بین هنرهای متاثر از فرهنگ انقلاب و دفاع مقدس به دست آورد، و عناصر مشترک و دستور زبان همپیوند بین هنرهای وابسته به مفهوم دفاع مقدس کدام است. نوع تحقیق، مطالعه تطبیقی بین رشته ای و روش پژوهش تحلیلی-تفسیری است. برای تحلیل محتوایی از روش شکل شناسی و شمایل نگاشتی اروین پانوفسکی استفاده شده است. از این رو پس از بررسی 26 نمونه از هنرهای تجسمی و 15 نمونه از یادمان ها و موزه های دفاع مقدس، تلاش می شود تا رابطه محتوایی و بیانی این دو هنر تحلیل گردد. برای بررسی عناصر به کاررفته در هنرهای تجسمی مربوط به دفاع مقدس، توصیف پیشاشمایل نگارانه، تحلیل شمایل نگارانه و تفسیر شمایل شناسانه هر یک از آثار با توجه به نظریه پانوفسکی تحلیل و ضمن بررسی عناصر به کاررفته در معماری دفاع مقدس، مورد مقایسه قرار می گیرند. پس از مقایسه عناصر هنرهای تجسمی و معماری، نتایج نشان می دهد که علی رغم عدم وجود همپوشانی بین نمادها در این دو حوزه، دارای همسویی در نمادپردازی نیز هستند. به عبارتی، هنرهای تجسمی و معماری دارای اشتراکات زیادی در حوزه دفاع مقدس نظیر عناصر انسانی، حیوانی، گیاهی، خطی-هندسی، معماری و بیجان می باشند که به جنبه یادآوری و بیادسپاری نمادها در حافظه جمعی مردم تأکید دارد.

این مقاله تلاش دارد تا به جایگاه هویت ملی در دفاع مقدس بپردازد. در ابتدای مقاله اشاره می گردد که جدایی میان گفتمان انقلاب اسلامی و گفتمان جنگ تحمیلی در بررسی مقوله هویت ملی چندان واقعی به نظر نمی رسد و برعکس رابطه وثیقی میان این دو برقرار است. نویسنده ضمن توجه به دگرگونی های هویتی در گذشته تاریخی ایران، برای تحلیل مقوله هویت ملی در گفتمان جنگ نیز، به «بحران مشروعیت» در مفاهیم ملی گرایانه اشاره می نماید. با بررسی این کلیات، اصل مباحث مقاله در دو بخش مبانی هویت ملی در جنگ و تاثیر هویت ملی بر رفتارهای جنگی، تنظیم می گردد. در بخش اول، آموزه های دینی، انقلابی و ملی به عنوان مبانی تشکیل دهنده هویت ملی در دفاع مقدس مورد دقت قرار می گیرند و در بخش دوم نیز پنچ مولفه هویت دفاعی، تسلیم ناپذیری و روی کرد عدالت محورانه، حاکمیت نظام صدقی اسلامی، بسیج و انسجام ملی و نهایتا معنویت و روحیه ملی، برای بررسی نقش شاخص های هویت ملی بر رفتارهای جنگی مورد پردازی قرار می گیرند.

بررسی وضعیت ترجمه در هر دوران دریچه ای است به اوضاع جامعه در آن برهه از تاریخ. آن چه در دوران دفاع مقدس در حوزه ادبیات ترجمه شده در ایران اسلامی گذشت با همین فرض در قالب یک طرح پژوهشی بررسی شد. نتایج نشان داد در این دوران در حوزه رمان، تعداد ترجمه های مجدد و چاپ مجدد ترجمه های قبلی بیشتر از ترجمه های تازه بوده، آثار کلاسیک همواره پر ترجمه و پر چاپ بوده اند، یعنی ادبیات نو آن زمان به بازار راه نداشته، اما در حوزه داستان کوتاه، نشریات ادبی در ارایه فرم های نو پیشگام بوده اند. نتایج همچنین نشان داد که مهم ترین شیوه ترجمه در این دوران بومی سازی بوده است، یعنی در دوران پر تلاطم دفاع مقدس ترجمه در خدمت دو نیروی متقابل به کار رفته است. هم در صدد مقابله با ورود ادبیات، مفاهیم و ارزش های نو، بیگانه و نا ایمن بوده است و هم به واسطه خاصیت ذاتی خود محمل ورود این مفاهیم بوده است. نقش اول در ترجمه رمان ها پر رنگ است و نقش دوم در ترجمه داستان های کوتاه در نشریات ادبی که در پی معرفی آثار و سبک های نو بوده اند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

دوران هشت سال دفاع مقدس یکی از گسترده ترین حوزه های تفکر، اندیشه و پژوهش را فراروی اندیشمندان و پژوهشگران این کشور قرار داده است، تا ابعاد پیچیده و ناشناخته ای از فرهنگ و ارزش های اصیل مذهبی و ملی مردم ایران را مورد پژوهش قرار دهند. مقاله حاضر تلاشی است در این حوزه، که سعی دارد تاثیر جنگ هشت ساله را بر مقوله هویت سازی فرهنگ ایرانی در شعر، بررسی نماید. طرح مباحث مربوط به هویت ایرانی در شعر دفاع مقدس، سبب ترویج اندیشه های مهرورزی به میهن و تقویت روحیه دفاع از آن شد و شعر، به عنوان وسیله عمده ای برای تجلی مبانی هویت ایرانی مطرح گردید که نوع نگرش انسانی ایرانی را به دنیای پیرامون خود نشان می دهد.