مدت زمان کوتاهی است که در ایران شاهد پیدایش پارک های علم و فناوری به عنوان یکی از اجزای مهم حرکت به سمت اقتصاد دانش محور هستیم. از آنجا که ظرفیت مثبت پارک ها در توسعه اقتصادی در صورت وجود داشتن بازار مناسب برای پارک قابل بالفعل شدن است، توجه پارک ها به محیط و مزیت های محلی (منطقه میزبان) ضروری است.با توجه به مطالعات صورت گرفته، وجود داشتن زیر ساخت مناسب علمی و فناوری در منطقه میزبان پارک در جذب مشتریان پارک مهم ترین نقش را دارد. اولین گروه های موسسات مستقر در پارک نقش مهمی در ایجاد هویت پارک دارند. در واقع، از آنجا که داشتن ظرفیت هم افزایی یکی از مهم ترین جاذبه های پارک هاست، مشتریان زمینه جذب سایر شرکت های فناور در پارک را فراهم می کنند. معمولا اولین گروه مشتریان از بازار محلی تامین می شوند و براین اساس بر لزوم ایجاد بازار مناسب محلی هنگام تاسیس پارک ها تاکید می شود.در این مقاله با بررسی موقعیت نسبی مناطق میزبان پارک ها در ایران در فعالیت های تحقیق و توسعه و نیز فعالیت های صنعتی سعی شده است تا جایگاه نسبی علم و فناوری مناطق میزبان تعیین و براساس آن در خصوص مدل مناسب فعالیت پارک ها بحث شود.

امروزه به دلیل تحولات شدیدی که در فناوری های اطلاعاتی در حال شکل گیری است، شاهد حرکتی سریع از اقتصاد سنتی به سمت اقتصاد دانش- محور (اقتصاد نوین) هستیم. به همین علت پارک های علم و فناوری، به عنوان یکی از مهمترین عوامل موثر در رشد اقتصادی، باید در زمینه استفاده از فناوری های اطلاعاتی پیشتاز باشند تا بتوانند تسهیلاتی را در اختیار شرکت های مستقر در پارک قرار دهند تا قادر باشند با سایر شرکت ها رقابت کنند. از طرف دیگر به دلیل تنوع پارک های علمی از نظر شکل سازمانی و نحوه عملکرد، طبقه بندی های ارایه شده از پارک ها بسیار اندک هستند و اکثر آنها قابل تعمیم به کل پارک های موجود در جهان نیستند. در این مقاله، طبقه بندی جدیدی از پارک های علمی بر اساس فناوری اطلاعاتی که در اختیار شرکت های مستقر در پارک قرار داده می شود، ارایه شده است. در نهایت این طبقه بندی روی پارک های علمی موجود در ایران اعمال شده است.

ساختار سازمانی به عنوان بستر عملیاتی برنامه ها و راهبردهای سازمان، رابطه بین کارکنان یا عوامل اجرای کار را تبیین می کند. سازمان ها به موازات تغییر در سایر عناصر تحول می بایست به تغییر در ساختار سازمانی خود نیز توجه نمایند. پارک های علم و فناوری ایران نیز به عنوان مراکزی که به دنبال ترویج نوآوری در یک جامعه ملی و محلی هستند، نیازمند ساختاری متناسب با رسالت، اهداف و وظایف و فعالیت های محوری خود می باشند. در این مقاله، ضمن مروری بر مفاهیم ساختار و ابعاد ساختاری و محتوایی آن و نیز معرفی پارک های علم و فناوری به عنوان یک ساز و کار توسعه ای، به منظور دستیابی به ساختار مناسب پارک های علم و فناوری کشور، ابتدا فعالیت های محوری پارک ها در قالب بررسی ماموریت و اهداف آنها، مطالعه تطبیقی ساختار و تشکیلات اجرایی 12 پارک علم و فناوری کشورهای پیشرو و نیز استفاده از نظرات مدیران و خبرگان پارک های علم و فناوری استخراج گردید. سپس الگوی مفهومی ساختار سازمانی پارک ها مبتنی بر مطالعه تطبیقی و ادبیات ساختار سازمانی و نیز بررسی چالش های ساختار سازمانی موجود پارک ها تدوین گردید. در پایان با استفاده از نظرسنجی و مصاحبه با خبرگان و مدیران برخی از پارک های علم و فناوری کشور، ساختار مناسب پیشنهادی و نیز پیشنهادهای لازم به مدیران و محققان آینده ارائه گردیده است.

امروزه مسئله حکمرانی در حوزه سیاستگذاری علم و فناوری بیش از قبل مورد توجه سیاستگذاران و مسئولان قرار گرفته است که از جمله مهم ترین دلایل این امر، می تواند بررسی نقش و نحوه عملکرد بازیگران و قدرت های اصلی مشخص شده در این حوزه باشد. اهمیت بررسی پارک های علم و فناوری به عنوان یکی از بازیگران اصلی حکمرانی حوزه علم و فناوری و از ابزارهای سیاستی دولت به منظور توسعه فناوری و نوآوری نیز، مسئله ای است که علی رغم نقش تاثیرگذار آن، کمتر مورد توجه سیاستگذاران قرار گرفته است. لذا هدف از پژوهش حاضر، ارائه تحلیلی بر حکمرانی توسعه فناوری و نوآوری در پارک های علم و فناوری ایران و چالش های توسعه ای پیش رو آن هاست. با بررسی های صورت گرفته از ادبیات مربوط به پارک ها در سطح جهان و شناسایی اساسی ترین کارکردهای آنان، و همچنین مطالعه برجسته ترین قوانین و حمایت های داخلی از کارکردهای پارک، به تحلیلی بر اثربخشی این حمایت ها برای تحقق کارکردهای پارک های علم و فناوری در کشور پرداخته شده است.

در سال های اخیر، با استفاده از رویکرد دانش محوری از منظری دیگر بر توسعه تاکید شده است. این نوع نگاه، نیازمند ایجاد مراکز رشد و پارک های فناوری در مناطق مختلف است. هدف اصلی از تاسیس پارک های فناوری، ارتقای علمی و فناوری منطقه است که پارک علم و فناوری استان سیستان و بلوچستان نیز از این قاعده مستثنا نیست. استان ذکرشده با تاسیس پارک علم و فناوری بر آن است با کمک نیروی انسانی خود کیفیت بخش های صنعتی و تولیدی را افزایش دهد. تحقیق پیش رو، با هدف بررسی نقش پارک های علم و فناوری در اشتغال زایی زنان روستایی، تلاش کرده به اهمیت و نقش پارک علم و فناوری سیستان و بلوچستان در این خصوص بپردازد. جهت گردآوری داده ها از مصاحبه به روش گلوله برفی با صاحب نظران و اهل فن استفاده شده است. جامعه این تحقیق، مسیولان و مدیران و کارشناسان حوزه علم و فناوری استان سیستان و بلوچستان را در بر می گیرد که در پارک علم و فناوری و واحد رشد این پارک مشغول فعالیت اند. در این خصوص، با 20 تن از مسیولان حوزه مورد نظر مصاحبه انجام شد. نتایج نشان دهنده اثرگذاری مثبت فناوری بر اشتغال، آموزش، تبدیل ایده به کسب وکار، عزت نفس و خود اثربخشی زنان روستایی است. علاوه بر تاثیرات مثبت، تعدادی از موانع فردی، دانشی مهارتی، اجتماعی فرهنگی، مدیریتی، حقوقی قانونی بر سر راه اشتغال زنان روستایی شناسایی شدند که برای رفع این موانع راهکارهایی مانند ارتقای توانمندی شغلی، فناوری های نوین در صنایع دستی، بسترسازی برای مشارکت زنان، اصلاح نگرش جامعه و توسعه حمایت های دولت پیشنهاد شد.

مقاله تاسیس مراکز رشد و پارک های علم و فناوری در دنیا شتاب قابل ملاحظه ای داشته است و نقش این موسسات و کارکردهای متنوع آنان به عنوان بخشی از زیرساخت های نوآوری و فناوری در هر کشوری روزبه روز آشکارتر و نمایان تر می شود. در این مقاله مرور کاملی بر ادبیات و تعاریف پارک های علم و فناوری، انکوباتورها و مراکز رشد و نیز کارکردهای آنها در نقاط مختلف از دیدگاه های متفاوت صورت گرفته است. با جمع بندی یافته های پژوهش های مرتبط با این زمینه، می توان به مزایای ایجاد پارک ها و اثرات آن بر توسعه فناوری و نوآوری از منظر«سازمانی» (شرکت های دانش بنیان) به شکل گیری سریع شرکت های دانش بنیان، تجاری سازی ایده ها و سهولت در جذب تسهیلات مالی مورد نیاز و نیز از منظر «منطقه ای و کشوری» به ارتباط مداوم دانشگاه و صنعت، حفظ و اشتغال زایی نیروی انسانی متخصص در کشور، انتقال فناوری کاربردی و بهبود فضای کسب و کار و کارآفرینی اشاره کرد.

در راستای دستیابی به اهداف توسعه ای کشور، نقش مراکز رشد و پارک های علم و فناوری به عنوان دو بازیگر کلیدی اکوسیستم نوآوری قابل توجه است. مراکز رشد و پارک های علم و فناوری نه تنها شکاف های موجود بین دانشگاه ها و سایر بخش ها مانند صنعت، کشاورزی و سلامت را رفع می کنند، بلکه با جذب سرمایه های انسانی توانمند و فارغ التحصیلان دانشگاهی، روند انتقال فناوری و دانش را نیز تسهیل کرده و حرکت به سمت رشد و توسعه اقتصادی دانش بنیان را تسریع می کنند. همچنین، ظرفیت های موجود در پارک های علم و فناوری، بستر لازم برای تبادل تجربیات و داد و ستد علمی و فناوری با دیگر مراکز مشابه و شرکت های دارنده فناوری را فراهم می سازد. از این رو، ارایه تصویر واقعی از وضعیت موجود پارک ها و مراکز رشد فعال در کشور در راستای خط مشی گذاری و سیاست گذاری حوزه فناوری در کشور حایز اهمیت است. بر اساس داده های جمع آوری شده تا پایان تیرماه سال 1397، 36 پارک علم و فناوری و 83 مرکز رشد مستقل (غیروابسته به پارک) در 5 منطقه کشور مشغول به فعالیت بوده اند. مقاله حاضر که با جمع آوری داده های طبقه بندی شده از طریق پرسشنامه تا پایان تیرماه سال 1397 از 174 مرکز فوق با همکاری مرکز رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاددانشگاهی و دفتر امور فناوری وزارت علوم تحقیقات و فناوری تهیه شده است؛ سعی در بررسی و تحلیل هدفمند ابعاد مختلفی از وضعیت پارک ها و مراکز رشد ج. ا. ایران مبتنی بر استانداردهای کیفی گزارش های منتشرشده توسط انجمن بین المللی پارک های علم و فناوری، دارد.

پارک های علم و فناوری از جمله ابزارهای مهم و اساسی دستیابی به اقتصاد دانش بنیان است و هدف اصلی آن، کمک به ایجاد شرکت ها و موسسات توسط افراد نوآور کارآفرین است، به نحوی که بتوانند با ریسک کمتر به موفقیت دست یافته و در بازار آزاد ملی و بین المللی رقابت نمایند. کشاورزی یکی از بخش های مهم اقتصادی کشور است که نیازمند توسعه فناوری برای غلبه بر چالش های موجود است. با توجه به تعداد کم شرکت ها و واحدهای دانش بنیان کشاورزی ضروری است تا با ایجاد یک ساختار حمایتی به رشد و توسعه این واحدها کمک شود. پارک علم و فناوری تخصصی کشاورزی می تواند با بهره گیری از ظرفیت های موجود زمینه این کار را فراهم آورد. هدف این تحقیق تحلیل راهبردی ایجاد پارک علم و فناوری تخصصی کشاورزی است. برای این منظور با بهره گیری از نقطه نظرات کارشناسان، نقاط قوت و ضعف درونی و فرصت ها و تهدیدهای بیرونی ایجاد این پارک شناسایی و راهبردهای توسعه آن معرفی شد. مقایسه فضای درونی و بیرونی پارک علم و فناوری کشاورزی نشان داد که فضای محیط درونی و بیرونی، به ترتیب با ضریب نهایی (0/14) و (0/31-) به ترتیب مثبت و منفی می باشد. به عبارتی در محیط درونی، نقاط قوت و در محیط بیرونی تهدیدها غالب هستند. نتایج اولویت بندی راهبردها بر اساس وزن عوامل تشکیل دهنده هر راهبرد نیز نشان داد که راهبردهای رقابتی یا تنوع (ST) با وزن 0/0754 در اولویت اول قرار دارد به عبارتی ضرورت دارد که فضا برای اجرای سیاست های رقابتی و تنوع در جهت احداث پارک علم و فناوری فراهم گردد.