مطالعات ترجمه
سال:1390 | دوره:9 | شماره:35 |تعداد مقالات:14

مقاله حاضر که در چارچوب رویکرد اجتماعی – شناختی ون دایک (1998b, 1988α, 1995, 1988) نوشته شده است، سعی دارد کارایی ابزارهای تحلیل انتقادی گفتمان را در ارزیابی فرایندهای قطبی سازی عقیدتی نشان دهد و قابلیت استفاده از این ابزارها را در نقد ترجمه به نمایش بگذارد. داده هایی از چند عنوان خبری ترجمه شده به زبان فارسی به شیوه خودگزینی انتخاب و با عناوین انگلیسی متناظر خود مقابله گردیده اند. مشاهدات تحقیق مبین آن است که قطبی سازی ویژگی های «ما» در برابر «آنها» به اقتضای موافقت یا عدم موافقت مترجم یا عوامل تولیدکننده خبر مقصد با محتوای فکری عناوین خبری مبدا، از طریق حفظ، تعدیل یا حذف عناوین مبدا در خبر مقصد صورت می گیرد و مشتمل بر کاربرد هدفمند عناصر زبانی (در هر دو سطح واژگان و دستور زبان) یا مولفه های غیر زبانی (از قبیل تصاویر، عکس ها و طرح های گرافیکی) است.

این پژوهش با هدف بررسی رابطه قدرت تخیل مترجم و کیفیت ترجمه او انجام شد. برای رسیدن به این منظور، از 250 نفر از دانشجویان رشته مترجمی انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی که 145 نفر از آنها در مقطع کارشناسی و 60 نفر از آنها در مقطع کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل بودند خواستیم که به پرسشنامه قدرت تخیل پاسخ دهند و متنی را که در اختیارشان گذاشته شده بود از انگلیسی به فارسی ترجمه کنند. از آنجایی که زبان مادری شرکت کنندگان دراین تحقیق فارسی بود، پرسشنامه قدرت تخیل هم به زبان فارسی تهیه شد. نتایج حاصل از تحلیل داده های این دو آزمون نشانگر وجود ارتباطی معنی دار میان میزان قدرت تخیل مترجمین و کیفیت ترجمه آنها بود. به علاوه، تجزیه و تحلیل رگرسیون داده ها نشان داد که قدرت تخیل مترجمین می تواند به طور چشمگیری کیفیت ترجمه آنها را پیش بینی کند.

نظریه ساخت اطلاع به عنوان یکی از تحولات جدید در عرصه زبان شناسی می تواند برای ترجمه دارای پیامدهایی باشد. چگونگی توزیع اطلاع کهنه و نو در سطح متن بر تمام حوزه های زبان مانند صرف، نحو و نوا دارای تاثیراتی است که در زبان های مختلف نیاز به بررسی دارد. در این نوشتار، سه موضوع اصلی دنبال می شود: نخست، اصل حفظ بی نشانی اطلاعی معرفی شده است. سپس، تاثیر این اصل در صورت بندی زبانی در سه حوزه صرف، نحو و نوا در انگلیسی و فارسی مورد بررسی قرار گرفته است و در بخش سوم، برخی پیامدهای این بررسی مقابله ای برای ترجمه تبیین شده است. بررسی داده ها نشان می دهد که اصل حفظ بی نشانی اطلاعی در سطح صرف در دو زبان انگلیسی و فارسی به صورت بندی صرفی متفاوتی منجر شده است. در سطح نحو نیز این اصل منجر به صورت بندی های نحوی بسیار مشابهی در دو زبان مبدا (انگلیسی) و مقصد (فارسی) شده و همچنین نمود نوایی مشابهی را در هر دو زبان ایجاد کرده است. بنابراین، بر اساس یافته های این پژوهش، اصل فوق الذکر بر همه حوزه های زبان تاثیرگذار است و این تاثیرگذاری در حوزه های مختلف زبان به یک صورت نبوده است؛ مشخصا اینکه در ترجمه بیشترین احتمال تغییرات و تعدیل ها در حوزه صرف بوده است. در حوزه های دیگر (نحو و نوا)، انجام یک ترجمه تحت اللفظی نیز می تواند تا حدودی منجر به ترجمه ای با ارزش نقشی برابر شود. یافته های این پژوهش این ادعا را تایید می کند.

ترجمه در حکم شاخه ای بینارشته ای، حوزه های بسیاری را به یکدیگر پیوند زده است که از این میان می توان به روان شناسی، ادبیات، فلسفه و در سال های اخیر مطالعات فرهنگی اشاره نمود. افزون بر زمینه هایی که هر یک از این حوزه ها جهت رشد و شکوفایی هرچه بیشتر رشته مطالعات ترجمه فراهم آورده اند، گسترش حوزه مطالعات فرهنگی به ویژه مباحث پسااستعماری به رشته مطالعات ترجمه، موجب شده است مرزهای این دو رشته بیش از پیش کمرنگ گردد. در نتیجه این امر و بر اساس آنچه در مطالعات ترجمه چرخش فرهنگی خوانده می شود، در سال های اخیر ملاحظات خردنگر در این رشته جای خود را به ملاحظات کلان نگر داده است که ترجمه را در بافتار جامع تر فرهنگ مورد مطالعه قرار می دهد. مقاله حاضر با رویکردی مشابه، به بررسی هیبریدیتی (التقاط) متنی و فرهنگی در ترجمه بوف کور از فارسی به انگلیسی می پردازد و آن را در ارتباط با بافتار مهاجرت مورد ارزیابی قرار می دهد.

یکی از مقوله های مهم در متن قرآن کریم پدیده تغییر مخاطب است که تاکنون به نحو شایسته مورد توجه قرار نگرفته و بالطبع نقش تاثیرگذار آن در ترجمه مغفول مانده است. این مقاله کوشیده است تا ضمن تبیین جایگاه این پدیده در متن «کلام وحی» با رویکردی تحلیلی – مقابله ای، معایب و خطاهای پاره ای از ترجمه های فارسی انگلیسی را از این منظر بررسی و راهکارهای لازم را برای رفع آنها ارائه نماید. نتایج حاصل از این بررسی به وضوح حاکی از عدم شناخت بایسته مترجمان از مقوله تغییر مخاطب و نیز زبان شفاهی قرآن در سطح کلان است. در مجموع، 2181 آیه با ساختار خطابی به دست آمد و از این میان در 62 آیه تغییر مخاطب رخ داده که تحت چهار مقوله کلام محور، سبکی، راهبردی و زبان محور بررسی شده است.

هویت از مفاهیمی است که در چند دهه اخیر در مرکز توجه پژوهشگران قرار گرفته است. با این وجود، کمتر به رابطه میان ترجمه و هویت، که در شکل گیری و تغییر هویت جمعی نقشی کلیدی ایفا می کند، پرداخته شده است. مقاله حاضر به بررسی نمود عناصر هویتی در متون فارسی و ترجمه آنها به زبان انگلیسی می پردازد.مدل سه گانه اسپیوک (1992) و چهارچوب ثریونی (2002) برای شناسایی نمود عناصر هویتی در متون فارسی به کار گرفته شدند. علاوه بر این، استراتژی های ترجمه چسترمن (1997) برای مقایسه متون فارسی و ترجمه انگلیسی آنها مورد استفاده قرار گرفت.عناصر هویتی به سه گروه بلاغی، فرهنگی و صامت تقسیم شدند. تمامی این عناصر ابتدا درمتون فارسی شناسایی و سپس با ترجمه انگلیسی مقایسه گردیدند.

ارزیابی ترجمه عملی بس ظریف و پیچیده است و کارکرد بسزایی در فرایند آموزش ترجمه دارد به طوری که از یک سو بخشی از فرایند آموزش ترجمه و از سوی دیگر ابزاری برای نیل به اهداف آن محسوب می شود. اهمیت این امر در چند دهه اخیر موجب افزایش تحقیق و مطالعه و ارائه راهکارهای متعدد در این حوزه شده است. شیوه های مختلف ارزیابی که از ابزارهایی نظیر پیکره زبانی، متون موازی، شیوه های آزمون سازی و مشورت با کارشناسان حرفه ای بهره گرفته اند نیز بر اساس مدل های زبان شناسی و علوم میان رشته ای ارائه شده اند.سیر تحول این طرح ها به گونه ای بوده است که ارزیابی از ذهنیت گرایی به سمت عینیت گرایی حرکت کند تا نتایج بیش از پیش اثبات پذیر و ملموس گردند. واضح است که چنین حرکتی از ابعاد متعددی چالش برانگیز است. در این مقاله با بررسی سیر تحول شیوه های ارزیابی قدیم و جدید و کارکردها و کاستی های آنها در امر ارزیابی ترجمه تلاش شده است تا پیشرفت های این حوزه را در برآورد کردن معیارهای ارزیابی مطلوب (نظام مندی، جامعیت، اعتبار، پایایی و عینیت گرایی) نشان دهیم. در پایان مدلی ترکیبی مطابق معیارهای مذکور ارائه کرده ایم.

یکی از جنبه های چالش برانگیز و دشوار در ترجمه، چه در ترجمه ماشینی و چه ترجمه انسانی، به ترجمه اصطلاحات مربوط می شود. مشکل هم به تشخیص اصطلاح و هم به ترجمه آن مرتبط است. تشخیص اصطلاح آسان نیست چرا که هر اصطلاح بر حسب بافتی که در آن به کار می رود دچار تغییرات ساختاری می شود. با استفاده از مجموعه های اصطلاحات جمع آوری شده به صورت منظم و نیز وضع قوانینی برای تشخیص آنها مشکل را می توان تا حدود زیادی مرتفع نمود. لیکن افزودن یک پردازنده واژگانی و نحوی نیز می تواند تاثیر شگرفی در بهبود تشخیص و ترجمه اصطلاحات داشته باشد. این مقاله دو هدف را دنبال می کند. ابتدا می خواهیم مترجم گوگل را در ترجمه اصطلاحات بیازماییم و سپس قصد آن داریم تا با ارائه روش هایی، کیفیت ترجمه اصطلاحات توسط مترجم گوگل را بهبود بخشیم.

نظر به اهمیت مقوله بلاغت در قرآن کریم، در این مقاله برآنیم تا به بررسی یکی از جنبه های بلاغی قرآن کریم، یعنی استفاده از زبان تشبیه بپردازیم. در سال های اخیر، درباره تشبیهات قرآنی پژوهش هایی انجام داده اند، اما کمتر به مقوله نحوه ترجمه این حوزه زبانی پرداخته اند. هدف مقاله حاضر پرداختن به خلا فوق است. به این منظور، تمامی تشبیهات قرآن کریم به عنوان حجم نمونه انتخاب گردید و تغییرات آن هنگام انتقال در 8 ترجمه فارسی و 5 ترجمه انگلیسی مورد بررسی و واکاوی قرار گرفت. به طور خاص در این مقاله چگونگی انتقال تصویر اصلی (مشبه به) و معنای مجازی (وجه شبه) مبنای کار بوده است.پس از بررسی ترجمه های فارسی و انگلیسی و استفاده از آزمون آماری (مجذور خی) که برای بررسی معناداری اختلاف ها مورد استفاده قرار می گیرد، به این نتیجه رسیدیم که مولفه های تشبیه در شرایط متفاوت کاهش یا افزایش پیدا می کنند. فرض این تحقیق بر آن بوده است که هنگامی که وجه شبه در قرآن کریم به طور ضمنی بیان شده است، مترجمان از روش آشکارسازی استفاده کرده اند؛ اما پس از تحلیل داده ها به این نتیجه رسیدیم که رابطه معناداری بین وجه شبه ناقص در قرآن کریم و آشکارسازی وجود ندارد.

پژوهش حاضر یک بررسی مقابله ای و مقایسه ای چهار ترجمه انگلیسی اشعار حافظ برای تشخیص میزان تکرار موارد سه گانه افزایش واژگانی، کاهش واژگانی، و تطابق واژگانی در ترجمه های مختلف است. چارچوب نظری، دیدگاه نایدا و تیبر (1969) در مورد افزایش و کاهش واژگانی در ترجمه بوده، ولی نگارنده این مقاله با اصطلاح ساخته خود تحت عنوان «تطابق واژگانی» روش سومی را هم به آن دو روش اضافه کرده و در تجزیه و تحلیل ترجمه های انگلیسی به دنبال این بوده که کدام یک از این سه روش بیشترین تکرار و کدام یک کم ترین تکرار را در ترجمه ها داشته اند. نتایج حاصله نشان می دهد افزایش عناصر واژگانی بیشترین میزان تکرار و کاهش واژگانی کمترین تکرار را در ترجمه های انگلیسی مورد بررسی داشته اند. دلایل این مساله هم این بوده که اولا در زبان انگلیسی حرف تعریف معین و نامعین و نیز انواع حروف اضافه کاربرد گسترده ای دارند، ثانیا شعر فارسی از منظر معنی بسیار متراکم و به هم فشرده است و لذا معمولا در زبان انگلیسی نیاز به بسط و توضیح دارد، و ثالثا اغلب مترجمین تمایل به این دارند که ترجمه آنان برای خوانندگان قابل فهم، صریح و عاری از هرگونه ابهام باشد.

ساخت اطلاعاتی ساخت های اسم آغازین در عربی متفاوت از ساخت های فعل آغازین است. تفاوت ساخت زبان عربی به دلیل فعل آغازین بودن جملات در حالت بی نشان به زبان هایی مانند فارسی و انگلیسی که ساخت رایج آنها با فاعل آغاز می شود همواره مترجم را با مشکلاتی مواجه می کند که لازم است مورد توجه قرار گیرد. سازه های اسم آغازین در عربی در گفتمان ایفای نقش می کنند و انعکاس گفتمان محور بودن آنها در ترجمه نیازمند استفاده از راهبردهای نحوی و غیره در زبان مقصد است. فارسی در مقایسه با انگلیسی به دلیل ترتیب واژگانی آزاد امکانات بیشتری در انعکاس عوامل فرازبانی در اختیار قرار می دهد. با این وجود، ترجمه فاعل هم در فارسی هم در انگلیسی مشکل تر از مفعول ظاهر می شود.

دراین مقاله ارتباط میان جنسیت مترجم و میزان تاثیر ایدئولوژی وی بر متن مقصد مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش توصیفی و با طرح پس رویدادی است و بر مبنای نظریه تحلیل انتقادی کلام در ترجمه (فرحزاد). جهت آزمون فرضیه، 24 شرکت کننده، به طور مساوی از دو جنس زن و مرد، با این طرح همکاری کردند و متونی برگزیده از زبان انگلیسی برای ترجمه به فارسی به همه آنها به طور یکسان داده شد؛ متون ترجمه شده بر مبنای تئوری مذکور مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بررسی نشان داد که همه شرکت کنندگان در ترجمه به کرات ایدئولوژی و باورهای خود را در متن لحاظ کرده بودند، اما میزان استفاده مترجمان مرد در مجموع بیشتر از مترجمان زن بود. علاوه بر این، ازآنجایی که شرکت کنندگان در طرح همگی ایرانی بودند، مساله فرهنگی تعارف نیز مورد بررسی قرار گرفت. شرکت کنندگان در ترجمه متونی که به منظور سنجش این مورد به آنها داده شده بود نشان دادند که هر دو جنس، ایدئولوژی خاص خود را که در روابط اجتماعی نمود می یابد در ترجمه وارد می کنند، اما در این مورد مترجمان زن تا حدی بیشتر از مترجمان مرد از ایدئولوژی خود در ترجمه هایشان استفاده کردند.

در این نوشته، دو ترجمه فارسی از کتاب پیامبر اثر جبران خلیل جبران، بر پایه رویکرد جدل محور، مورد ارزیابی عینی و علمی قرار گرفت. سپس کارآمدی و بسندگی این رویکرد در تعیین نقاط قوت و ضعف این دو ترجمه بررسی شد. نتیجه حاکی از آن بود که با وجود تفاوت های سبکی آشکاری که بین این دو متن ترجمه ادبی از دیدگاه مدل وینی و داربلنه به چشم می خورد، رویکرد جدل محور قادر به تشخیص چنین تمایزی نبود. در پایان، پیشنهاد شده است جهت بالا بردن کارایی این رویکرد، ویرایش هایی در آن صورت گیرد.

کودکان و نوجوانان سرمایه های اصلی هر جامعه به شمار می روند. لذا هرگونه سرمایه گذاری در آموزش و تربیت آنها بازدهی فزاینده ای را در آینده به دنبال خواهد داشت. مجلات کودکان یکی از ابزارهای فزونی بخش بر خلاقیت و بالندگی کودکان هستند و برای غنی تر نمودن این مجلات، پاره ای از ناشران از منابع ترجمه شده استفاده می کنند.به ترجمه ادبیات کودکان تقریبا در همه زمان ها توجه شده است. به اعتقاد اقبال زاده (1382)، ترجمه ادبیات کودک و نوجوان نه تنها ساده تر نیست بلکه ظرایف و پیچیدگی های زیادی دارد، زیرا آشنایی مترجم با گفتمان آفریننده اثر و همچنین تحولات ذهنی و زبانی مخاطب را می طلبد.این پژوهش به بررسی روند ترجمه در نشریات کودکان ایران که به صورت هفته نامه و ماهنامه منتشر می شوند، می پردازد و راهکارهایی را برای ارتقا کیفی ترجمه ارائه می دهد. به تعبیر دقیق تر، چگونگی انتخاب موضوع و میزان درج مطالب ترجمه شده در نشریات کودکان در بین سال های 1383 الی 1387 مورد بررسی قرار می گیرد.