مطالعات ترجمه
سال:1391 | دوره:10 | شماره:39 |تعداد مقالات:12

یکی از موضوعات مهم ترجمه امروز استفاده از ابزاری است که این فرایند را تسهیل می بخشد. در این مقاله تلاش شده با رویکردی توصیفی- آزمایشی به بررسی تاثیر فرهنگ لغات موبایلی (تلفن همراه) بر کار مترجمان متون خبری پرداخته شود. این پژوهش شامل دو مرحله مجزا است. در مرحله اول پرسشنامه ای در پنج دانشگاه دولتی ایران و بین 100 مترجم توزیع شد تا میزان استفاده مترجمان از فرهنگ های مختلف مشخص شود. در مرحله دوم (مرحله اصلی پژوهش)، سه گروه پنج نفره از مترجمان که هر گروه و از نوع خاصی از فرهنگ های لغت (فرهنگ های چاپی، کامپیوتری و موبایلی) استفاده می کردند انتخاب شدند. متنی مشتمل بر سه خبر کوتاه انگلیسی انتخاب شد و از مترجمان خواسته شد تا متن را به فارسی برگردانند و ترجمه هایشان از لحاظ سرعت و دقت در ترجمه عبارات و اصطلاحات مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج به دست آمده از مرحله اول پژوهش حاکی از آن بود که بیشتر مترجمان شرکت کننده در این تحقیق از فرهنگ های لغت چاپی استفاده می کردند. نتایج مرحله دوم پژوهش نیز نشان داد که کاربران فرهنگ های لغت موبایلی دقیق تر و با سرعت بیشتری ترجمه های خود را انجام دادند. این تحقیق نشان داد که فرهنگ های لغت موبایلی می توانند ابزار مناسب و راحتی برای مترجمان در ترجمه متون خبری باشند.

عوامل انسجام یکی از معیارهای بافت متنی می باشند که متن را از غیرمتن متمایز می کنند و نقش مهمی را در پیوستگی سطحی متن ایفا می کنند. این مقاله تحقیقی نیز عوامل انسجامی را در متون ادبی مورد بررسی قرار می دهد. بدین منظور فصل سوم سعدی با نام «در فضلیت قناعت» انتخاب شده و با چهار ترجمه معادل، مورد مقابله و مقایسه قرار گرفت که عبارتند از آرنولد (1899)، راس (1890)، ریهاتسک (1964) و استویک (1952). جستار حاضر رده بندی عوامل انسجامی هالیدی و حسن (1976) را به عنوان روش تحقیق برگزیده است. آنها طبقه بندی مبسوطی را ارائه داده اند که شامل ارجاع، جایگزینی، حذف، عناصر اتصال دهنده، و انسجام واژگانی می باشند. محقق در پی آشکارسازی این مساله است که آیا رابطه ای بین فراوانی عوامل انسجامی در متون ادبی فارسی و انگلیسی وجود دارد یا خیر. بنابراین عوامل بعد از شناسایی مقایسه شدند و ثابت شد که در بعضی موارد اختلافات فاحشی در فراوانی وجود دارد و این خود نشان دهنده تاثیر تفاوت مابین دو زبان و گرایش مترجمان انگلیسی در برگرداندن عوامل است. نتایج حاصل می تواند در حوزه های آموزش ترجمه، نقد و ارزیابی مورد استفاده قرار بگیرد و همچنین مترجمان می توانند شناخت بهتری نسبت به ویژگی های متنی زبان انگلیسی پیدا کنند.

ابزار ترجمه می توانند با ایجاد محیطی تعاملی رفع خطاها را قبل از انتقال به برون داد ممکن سازند. مهم ترین این ابزار، سامانه های حافظه ترجمه هستند که با استفاده از متون موازی همتراز شده در سطوح مختلف، تکرارهای بین متنی و درون متنی را به طور خودکار یا تعاملی وارد متن مقصد می کنند. در این پژوهش، پس از زمینه سازی لازم، با استفاده فاصله بین کلمات به عنوان جداکننده، شیوه ای تحت عنوان «جستجوی کاهشی فاصله بنیاد» با هدف ایجاد محیط تعاملی و استفاده حداکثری از منابع پیکره ای معرفی می شود. بر اساس این شیوه، هسته اصلی یعنی بخش جستجوگر یک سامانه حافظه ترجمه استاندارد، در قالب یک برنامه نرم افزاری معرفی می شود. این شیوه روی بخشی از پیکره انگلیسی- فارسی آزمایش گردید. ارزیابی های صورت گرفته با معیارهای «فراخوانی» و «دقت» نشان می دهند که این شیوه شانس همتایابی برای زیرتوالی های جملات را به طور چشمگیری افزایش می دهد.

ایران و ارمنستان دو فرهنگ بسیار نزدیک به یکدیگرند که از زمان های دور ارتباطات بسیار زیادی بین آن ها بوده و داریوش کبیر در کتیبه بیستون سال 520 قبل از میلاد این امر را به اثبات می رساند. تاریخ مشترک ایران و ارمنستان به 7000 سال قبل باز می گردد. دو کشور دارای مشترکات دینی، تاریخی، فرهنگی، سیاسی و همچنین زبانی بسیار هستند، مردم دو کشور همواره به یکدیگر علاقه مند بوده و از آنجایی که ترجمه یکی از روش های انتقال اطلاعات بین کشورهاست، درنتیجه همواره تلاش نموده اند تا از راه ترجمه متون مختلف، فرهنگ، تاریخ، دین و ادبیات خود را به دیگری معرفی کنند. ترجمه در دو کشور تاریخچه ای بس طولانی دارد و با تجدید روابط بین ایران و ارمنستان پس از انقلاب اسلامی در سال 1379، ترجمه نیز روند جدیدی به خود گرفت و موضوعات جدیدتری از طرف مترجمان برای ترجمه انتخاب شد. هدف از این مطالعه تاریخی، معرفی تاریخچه ترجمه های فارسی- ارمنی و ارمنی- فارسی در دو کشور به ویژه پس از انقلاب اسلامی است.

ترجمه بیان مطلبی نوشته یا گفته شده در یک زبان، به زبانی دیگر است. مترجم امین می کوشد تا گزاره های زبان مبدا را بی کم و کاست به زبان مقصد انتقال دهد. اما مصرف انتقال گزاره ها الزاما به معنای برقراری ارتباط خواننده ترجمه با نویسنده متن اصلی نیست. بهتر آن است که مترجم جهت تسهیل ارتباط نویسنده با خواننده، در انتقال ساختار اطلاعی زبان مبدا به زبان مقصد نیز بکوشد. از تحلیل های زبان شناختی که به ویژه بر ساختار اطلاعی جمله تاکید دارد دیدگاه نقشی جمله، مرتبط با مکتب پراگ است. از این منظر، هر جمله معمولا دارای یک «آغازگر»، یعنی نقطه شروع و یک «بیان گر»، یعنی آن چه متعاقبا درباره آغاز گر گفته می شود تشکیل می گردد. رابطه میان آغازگر و بیان گر ساختار اطلاعی جمله را تشکیل می دهد. این مقاله بر آن است تا با برابر نهاد ترجمه ای وزین با متن اصلی آن، صرف نظر از توفیق مترجم در انتقال گزاره ها از زبان مبدا به مقصد، در چارچوب دیدگاه نقشی جمله، به بررسی چگونگی انتقال صحیح ساختار اطلاعی جمله ها و اهمیت آن در برقراری ارتباط میان خواننده و نویسنده متن اصلی بپردازد.

گفتمان سیاسی به نحو گسترده ای به ارتباطات بین فرهنگی و از آن رو ترجمه وابسته است (شافنر، 2007). اما هنگامی که صحبت از معانی ضمنی و پراگماتیک که معانی خاص فرهنگی می باشند به میان می آید، ترجمه گفتمان سیاسی با مشکلات بالقوه ای مواجه می شود که غالبا می توانند به مشکلاتی در مناسبات سیاسی بین کشورها منجر شوند. یکی از انواع این معانی ضمنی که می تواند مشکلات فراوانی را در ترجمه سیاسی ایجاد نماید منظور ضمنی گفتار (implicature conversational) است. منظور ضمنی گفتار یکی از مشخصه های بارز گفتمان سیاسی است که به سیاستمداران این فرصت را می دهد تا پیامشان را به صورت ضمنی بیان نموده ضمن اینکه مسوولیتی در قبال گفته هایشان بر عهده نگیرند. در تحلیل منظور ضمنی گفتار و ترجمه آن در این تحقیق «اصل همکاری» (Cooperative Principle) گرایش مورد استفاده قرار گرفته است. مقاله حاضر به بررسی مشکلات بالقوه در ترجمه منظور ضمنی گفتار از فارسی به انگلیسی و توصیف عملکرد مترجمان سیاسی در چنین مواردی می پردازد. بدین منظور یک مصاحبه سیاسی از شبکه ان بی سی آمریکا با رئیس جمهور ایران مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته است. نتایج تحقیق بیانگر این نکته هستند که ترجمه لفظی منظور ضمنی گفتار در ترجمه مصاحبه می تواند موثرتر از ترجمه تفسیری واقع شود از آن جهت که در این نوع ترجمه، تفسیر منظور ضمنی بر عهده خوانندگان گذاشته می شود و به درک بهتر آن ها در چنین موقعیتی (مصاحبه) منتهی خواهد شد.

بی شک، ترجمه یکی از بهترین ابزار تبادل فرهنگی در میان ملت هاست و مترجم عامل زنده در نقل و انتقال واژه ها و اندیشه ها در بین دو زبان و دو فرهنگ می باشد. حال اگر مترجم با دانش به زبان مبدا و مقصد و آگاهی بر شرایط فرهنگی حاکم، دست به ترجمه بزند، فرهنگ و ادبیات هر دو زبان را از رکود و انزوا به سوی زایش و داد و ستد فعال رهنمون می سازد. به عبارتی دیگر، اوضاع فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حاکم بر جامعه، در نوع آثاری که مترجم برای ترجمه انتخاب می کند و همچنین روشی که برای ترجمه آن برمی گزیند تاثیرگذار است. ترجمه های رباعیات خیام، سلامان و ابسال جامی و منطق الطیر عطار از فارسی به انگلیسی به قلم ادوارد فیتزجرالد، شاعر و مترجم انگلیسی، از نمونه های بارز این گونه ترجمه هاست. فیتزجرالد با اتخاذ راهبردها و راهکارهایی از جمله بومی سازی (domestication) و بیگانه سازی (foreignization) در ترجمه هایش، سعی نموده متن مبدا را با فرهنگ و روحیات عصر ویکتوریا سازگار و منطبق نماید. این نوشتار سعی دارد ضمن بررسی اجمالی ترجمه های فیتزجرالد از فارسی به انگلیسی، چرایی اعمال دو روش مذکور را روشن سازد و بیان نماید که چرا آثار ترجمه شده وی پس از گذر سال ها، همچنان مورد استقبال قرار گرفته و مثل آثار شکسپیر جزئی از زبان و ادبیات انگلیسی گردیده است.

در تحقیق حاضر، تاریخ ترجمه از حمله مغول تا فروپاشی سلسله تیموری مورد بررسی قرار می گیرد. در بررسی تاریخ 295 ساله تسلط ایلخانان مغول و تیموریان بر ایران مدل مطالعات توصیفی ترجمه هولمز به دلیل جامع و کامل بودن آن به عنوان چارچوب و روش شناسی تحقیق مورد استفاده قرار گرفت تا مترجمان، متون ترجمه شده، و روش های ترجمه مترجمان و سایر حوزه های مربوط به ترجمه در این دو دوره مشخص گردد. به این ترتیب، متون تاریخی دست اول و کتب تاریخی معاصر در مورد تاریخ عصر مغول و تیموری مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه این بررسی ها نشان داد که شرایط چند زبانه و چند فرهنگی ایران عصر مغول و تیموری راه را برای احیاء زبان فارسی و نهضت ترجمه زیر چتر دو نهضت فارسی نویسی در عصر ایلخانی و نهضت ترجمه به ترکی ینی تورانیان در عصر تیموریان هموار ساخته است. همچنین این تحقیق نشان داد که حاکمان، وزرای آن ها و چهره های ادبی مشهور این دو دوره حامیان این دو نهضت بوده اند. بنابراین، می توان این طور نتیجه گرفت که این دوران دومین عصر نهضت ترجمه در تاریخ ایران به شمار می رود.

هدف از این مقاله ارائه یک سیستم مترجم ماشینی با استفاده از رویکرد ترکیبی است. سیستم ترکیبی ارائه شده از دو سیستم مبتنی بر قاعده و آماری تشکیل شده، که به صورت سریال با هم ترکیب شده اند. در بخش مبتنی بر قاعده ترتیب کلمات جمله انگلیسی مشابه ترتیب کلمات جمله فارسی تغییر کرده و سپس با رویکرد آماری آموزش داده می شود. جابه جا سازی ترتیب کلمات سمت مبدا باعث کاهش تعداد تقاطع در هم ترازسازی حاصل از رویکرد آماری شده و درنتیجه کیفیت ترجمه افزایش می یابد. به منظور جابه جاسازی کلمات از گرامرهای اتصال- درختی موازی استفاده شده است. این گرامرها به صورت خودکار از پیکره موازی هم تراز شده در سطح کلمات استخراج شده است. سیستم ارائه شده روی سه مجموعه دادگان تست شده است؛ نتایج بیانگر بهبود کیفیت ترجمه روی هر سه مجموعه با معیارهای ارزیابی BLEU و TER است.

مدتی است که مبحث جهانی شدن که نتیجه آشکار تغییر چهره جهان می باشد حوزه اصلی تحقیق در رشته مطالعات ترجمه گردیده است. بسیاری از پژوهشگران به این پدیده علاقمند شدند و آن را از زوایای متعددی مورد بررسی قرار دادند. این تحقیق در تلاش است که این رویکردهای پراکنده را برای دستیابی به یک چارچوب عملی برای تحلیل ترجمه های متون ادبی دسته بندی کند.از آنجا که این مطالعه کاملا جدید است هیچ مدل آماده ای برای طبقه بندی داده ها وجود ندارد. بنابراین، محققان دسته بندی جهانی شدن در برابر محلی شدن دیویس (2003) و بومی سازی در برابر بیگانه سازی ونوتی (1995) را به عنوان نقظه شروع در نظر گرفتند. در این حین، مفهوم جهان محلی شدن را که به تازگی معرفی شده است در چارچوب نظری پیشنهادی برای تحلیل متون ادبی انگلیسی- فارسی مطرح کردند.در مدل پیشنهادی طبقه بندی جامعی از راهبردهای ترجمه در قالب قطب های منتهاالیه بومی سازی در برابر بیگانه سازی، ترجمه فرهنگ مدار در برابر ترجمه خنثی، پیچیدگی در برابر سادگی و غیره مورد بررسی قرار گرفت. فضای بین دو قطب منتهاالیه نیز با تاثیرات مثبت و منفی که راهبردهای ترجمه ذکر شده در متون ترجمه شده ایجاد می کردند مورد بررسی قرار گرفت. به عبارت دیگر، این راهبردها از «نزدیک به خود» تا «نزدیک به دیگری» درجه بندی شدند تا مرحله جهان محلی شدن را به دقت نشان دهند.

در این تحقیق معیارهای CAF (از جمله پیچیدگی ساختاری، غنای واژگانی، دستوری و دقت در برگردان و نیز سلاست و روانی ادای کلام) به منظور ارزشیابی ترجمه همزمان چهار مترجم شفاهی شبکه جهانی جام جم مورد استفاده قرار گرفت. با توجه به نتایج به دست آمده، رابطه منفی قابل توجهی بین پیچیدگی ساختاری و سلاست ترجمه مترجمان همزمان مشاهده شد. همچنین مترجمی که بالاترین امتیاز را در دقت و سلاست ترجمه به دست آورد، از پایین ترین پیچیدگی و غنای واژگان برخوردار بود. به علاوه، مترجمی که دارای بیشترین غنای واژگان بود، پایین ترین دقت را در ترجمه به خود اختصاص داد و در رتبه بندی کلی در مرتبه بالایی قرار نگرفت. ضمنا سلاست و پیچیدگی هر چهار مترجم همزمان از شروع تا پایان سی دقیقه ترجمه روندی نزولی داشت. نتایج ارزیابی کلی کار مترجمان همزمان توسط سه ارزیاب با تجربه حاکی از آن بود که همبستگی قابل ملاحظه ای بین ارزیابی تحلیلی CAF و ارزیابی کلی وجود دارد. از این تحقیق می توان نتیجه گرفت که استفاده از معیارهای تحلیلی CAF کمک شایانی به افزایش عینیت ارزشیابی ترجمه همزمان می کند.