مطالعات تربیتی و روان شناسی
سال:1385 | دوره:7 | شماره:1 (ویژه نامه کتابداری) |تعداد مقالات:11

پژوهش حاضر با استفاده از روش پیمایشی در پی شناسایی معیارهای ذهنی و عینی مورد استفاده دانشجویان برای قضاوت درباره ربط مدارک بازیابی شده توسط موتورهای کاوش می باشد. جامعه آماری شامل دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه فردوسی است که در سالهای 80 تا 82 در این دانشگاه ثبت نام نموده اند. حجم نمونه ای به بزرگی 335 نفر بر اساس جدول مورگان و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای نسبی تعیین گردید. داده های مورد نیاز از طریق دو نوع پرسشنامه جداگانه و مطالعه نوشتارهای مربوط به الگوریتم های رتبه بندی موتورهای کاوش گردآوری گردید. بر اساس یافته ها، دانشجویان علاوه بر داشتن معیارهای خاص هنگام ارزیابی ربط مدارک در شرایط ذهنی و واقعی اطلاع یابی، اولویت خاصی نیز برای هر یک از این عناصر و ویژگی های آن قایل هستند. بین دانشجویان حوزه های چهارگانه (بین گروهی و درون گروهی) در توجه به معیارهای ارزیابی ربط در شرایط ذهنی و عینی تفاوت معناداری مشاهده می گردد. عناصری چون عنوان، چکیده، زبان و محتوی بیش از سایر عناصر مورد توجه دانشجویان قرار گرفته است.

بسط جستجو با استفاده از واژه های عمومی که همراه کلید واژه های موضوعی در منابع و متون موجود در وب ظاهر می شوند می تواند موجب افزایش میزان دقت و ربط در نتایج بازیابی در موتورهای کاوش شود. به این منظور، پژوهشی در دو مرحله انجام گرفت. یافته های مرحله نخست نشان داد که 14.6% از واژه های عمومی میان دو حوزه مشترک هستند، یعنی عمومی مطلق به شمار می آیند، 85.4% از واژه های عمومی وابسته به حوزه موضوعی می باشند، 65% درصد واژه های عمومی پیش و 35% از آنها پس از کلید واژه های موضوعی در متون ظاهر می شوند. همچنین، از نظر نوع واژه ها، 62.5% غیرموضوعی و 37.5% نیمه موضوعی به شمار می روند. در مرحله دوم پژوهش، با اضافه کردن واژه های عمومی به کلید واژه های موضوعی اولیه و انجام دوباره جستجو (یعنی بسط جستجو) در 4 حالت جستجوی کلید واژه ای عمومی، عبارت دقیق، عنوان دقیق، و نشانی اینترنتی دقیق در گوگل، مشخص شد که این کار موجب بازیابی نتایج بسیار دقیقتر و مرتبط تر می شود. نتایج نشان داد که تفاوت معناداری در نتایج جستجوی کلید واژه ای و عبارتی دقیق میان دو حوزه وجود دارد. همچنین، میان دو حوزه از نظر نتایج جستجوی دقیق عنوانی و نشانی اینترنتی، تفاوت معنادار مشاهده شد. همچنین، آزمون نسبت بسامد نتایج بازیابی در حالت های مختلف نسبت به جستجوی کلید واژه ای نشان داد که تفاوت معناداری میان دو حوزه وجود دارد. در مجموع، نتایج پژوهش نشان داد که بسط جستجو در حالت جستجوی عنوانی و نشانی اینترنتی در هر حوزه موضوعی می تواند بسیار موفقیت آمیز باشد. به همین جهت، موتورهای جستجو، می توانند پیش فرض جستجو را به دو حالت عنوانی و نشانی اینترنتی محدود کنند. همچنین، می توان یک سیاهه از واژگان عمومی ایجاد کرده و به منزله یک ابزار هوشمند در موتورهای کاوش تعبیه کرد تا در بسط جستجو مورد استفاده کاربران قرار گیرد.

آنچه در این مقاله می آید نتیجه پژوهشی است که به منظور بررسی وضعیت فعلی و ارزیابی اپک های وب بنیاد کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی ایران بر اساس الگوی پیشنهادی زوارقی (1384) در مورد ویژگی های نمایشی و رابط کاربری اپک های وب بنیاد صورت گرفت. برای انجام این تحقیق از بررسی مشاهده ای استفاده شد. ابزار گردآوری داده ها نیز سیاهه وارسی ویژگی های نمایشی و رابط کاربری اپک های وب بنیاد بود. جامعه ی تحقیق نیز 6 اپک ایرانی بودند که از طریق وب در دسترس هستند. در نهایت پس از انجام پژوهش، یافته های زیر حاصل شد: ترتیب رتبه اپک های وب بنیاد ایران از نظر ویژگی های نمایشی عبارت است از: پارس آذرخش با 98.2 نمره رتبه اول، نوسا با 93.6 نمره رتبه دوم، پیام با 89.4 نمره رتبه سوم، اراکل با 77.6 نمره رتبه چهارم، ایران داک با 68.2 نمره رتبه پنجم، و گنجینه با 36 نمره از صد رتبه ششم. همچنین از نظر رابط کاربری ترتیب رتبه ها بدین گونه است: پارس آذرخش با 72.78 نمره رتبه اول، نوسا با 64.89 نمره رتبه دوم، پیام با 60.44 نمره رتبه سوم، اراکل با 49.32 نمره رتبه چهارم، ایران داک با 42.89 نمره رتبه پنجم، و گنجینه نیز با 18.44 نمره از صد رتبه ششم. میانگین نمرات همه اپک های وب بنیاد ایران نیز از نظر ویژگی های نمایشی 77.17، و از نظر کاربری 51.63 شد. نمرات این اپک ها نیز با لحاظ کردن هر دو ویژگی نمایشی و رابط کاربری، عبارت بود از: پارس آذرخش 85.49، نوسا 79.24، پیام 74.92، اراکل 63.47، ایران داک 56.04، و گنجینه 27.22. میانگین نمرات همه اپک ها از دو جنبه نمایشی و رابط کاربری نیز 64.40 محاسبه شد.

با توجه به اهمیت روزافزون مجلات در ارتباطات علمی و پیدایش قالب الکترونیکی مجلات، این مقاله می کوشد تا به روش پیمایشی و با استفاده از آزمون های آماری توصیفی و استنباطی، میزان استفاده دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده های علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه های فردوسی مشهد، شهید چمران اهواز، تهران، اصفهان و شیراز از مجلات الکترونیکی در مقایسه با مجلات چاپی را بررسی نماید. یافته های نشانگر آن است که درصد بیشتری از دانشجویان دانشگاه های مورد بررسی از مجلات چاپی استفاده می کنند اما بسامد استفاده از مجلات الکترونیکی بیشتر می باشد. اکثریت آنها اهمیت مجلات الکترونیکی و چاپی را «زیاد» ارزیابی نموده اند. گرچه اکثر آنها استفاده از قالب «الکترونیکی» مجلات را ترجیح می دهند اما اکثر این دانشجویان مهارت خود را در استفاده از مجلات الکترونیکی «متوسط» ارزیابی می نمایند و نیاز به آموزش استفاده از مجلات الکترونیکی را احساس می کنند و اکثر آنها دلیل عمده عدم استفاده از مجلات الکترونیکی را عدم آموزش کافی در زمینه استفاده از مجلات الکترونیکی بیان نموده اند و سرعت کم بازیابی مهم ترین مانع آنها در استفاده از مجلات الکترونیکی می باشد.

در این مقاله اشتراک دانش بعنوان عامل اصلی مدیریت دانش و عامل تسهیل کننده اجرای آن در خدمات مرجع و اطلاع رسانی کتابخانه های دانشگاهی مورد بحث قرار گرفته است. فرهنگ سازمانی و نیز رهبری بعنوان عناصر مورد توجه در ترویج اشتراک دانش تحلیل شده است. به منظور بررسی چگونگی رهبری و نیز فرهنگ سازمانی در کتابخانه های دانشگاهی و میزانی که این عوامل مشوق اشتراک دانش هستند، نظرات 30 نفر از کتابدارانی که در خدمات مرجع و اطلاع رسانی کتابخانه های دانشگاهی فعالیت می کنند و عضو گروه بحث الکترونیکی RUSA هستند گردآوری و تحلیل شد. بررسی نظرات نشان داد که بیشتر کتابداران به اشتراک دانش برای رشد فردی و سازمانی معتقد هستند و بیشتر آنها در کسب دانش از تعامل استفاده می کنند و تمایل دارند دانش خود را در اختیار دیگران قرار دهند. در عین حال، به نظر می رسد، این شناخت به صورت ایده آل در مدیریت کتابخانه وجود ندارد و فرهنگ سازمانی مدونی برای برنامه ریزی و پیاده سازی مدیریت و اشتراک دانش تهیه نشده است.

این تحقیق با روش پیمایشی به بررسی عوامل موثر بر چاپ مقالات علمی در نشریات علمی پژوهشی (داخلی و خارجی) پرداخته است. جامعه آماری شامل کلیه اعضای هیات علمی آموزشی و پژوهشی رسمی (قطعی، آزمایشی، پیمانی) دانشگاه فردوسی مشهد است که دارای مدرک تحصیلی دکتری (استادیار، دانشیار، استاد) می باشند. از جامعه آماری تعداد 132 نفر با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای و احتساب ده درصد نمونه اضافی به عنوان نمونه مورد بررسی انتخاب شدند. نتایج پژوهش نشان داد که از دیدگاه گروه مورد بررسی عواملی مانند توانمندی علمی و پژوهشی پژوهشگر، تسلط پژوهشگر به منابع اطلاعاتی در حیطه مورد نگارش، توانمندی در نگارش علمی و تازگی موضوع مقاله، بیشترین تاثیرگذاری را در چاپ مقالات علمی دارند. همچنین سابقه خدمت و محل تحصیل اعضای هیات علمی بر نظر آنان در تعیین عوامل موثر بر چاپ مقالات علمی تاثیر دارد ولی در پیوند با مرتبه علمی تاثیر معنی داری مشاهده نشده است.

هدف اصلی این پژوهش شناسایی عواملی است که می توانند بر استفاده از کتابخانه های دانشگاه شهید چمران اهواز تاثیرگذار باشند. روش پژوهش پیمایشی از نوع توصیفی - اکتشافی است. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه ای محقق ساخته با طیف لیکرت استفاده شده است. جامعه جامعه مورد مطالعه شامل کلیه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید چمران اهواز می باشد. کل جامعه مورد پژوهش 870 نفر بود که نمونه ای 290 نفری از این گروه انتخاب شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که دسترسی مستقیم مراجعین به کتب موجود در قفسه های کتابخانه های با 69.3 درصد، علاقه دانشجویان به مطالعه و استفاده از کتابخانه با 58.9 درصد و همخوانی شماره های بازیابی موجود در کارتهای برگه دان یا کامپیوتر با شماره های کتب موجود در قفسه با 56.4 درصد از مهمترین عواملی هستند که می توانند بر استفاده از کتابخانه های دانشگاه شهید چمران اهواز تاثیرگذار باشند. در ادامه با بکارگیری روش تحلیل عوامل این یافته ها در شش گروه به شرح ذیل تقسیم بندی شدند: گروه یک: عامل محیط، گروه دو: کتابداران و کتابخانه، گروه سه: منابع اطلاعاتی، گروه چهار: دسترسی به سایر امکانات، گروه پنج: علاقه و آگاهی دانشجویان، گروه شش: کمیت و کیفیت خدمات.

هدف این پژوهش بررسی وضعیت وب سایتهای کتابخانه های ملی جهان از نظر میزان مورد استفاده قرار گرفتن که از طریق پیوندهای آنها مشخص می شود، بوده است. در این پژوهش با استفاده از شیوه های وب سنجی، میزان رویت و عامل تاثیرگذار وب، سایتهای وب کتابخانه های ملی جهان مورد مطالعه قرار گرفته است. به علاوه با استفاده از روش دسته بندی و مقیاس چند بعدی به مطالعه خوشه های اصلی و ترسیم نقشه دو بعدی این وب سایتها بر اساس هم پیوندی آنها پرداخته شده است. جامعه آماری این پژوهش تعداد 38 سایت وب فعال کتابخانه های ملی جهان بود که از سیاهه مشخصات کتابخانه های ملی جهان که در سایت ایفلا ارایه شده بود استخراج گردید. زمان انجام پژوهش آبان ماه سال 1384 بود که با استفاده از فرمولهای جستجوی ویژه و از طریق جستجو در موتور کاوش آلتاویستا اطلاعات مربوط به پیوندهای دریافتی خارجی، خود پیوندها و تعداد صفحه های وب نمایه سازی شده توسط موتور کاوش محاسبه و گردآوری شد. یافته های پژوهش نشان داد که سایت کتابخانه کنگره آمریکا، بالاترین ضریب تاثیر را در بین سایت های کتابخانه های ملی جهان دارد. همچنین دسته بندی سایت های کتابخانه های ملی جهان، بر اساس ارتباط همپیوندی آنها نشان داد که 5 دسته (خوشه) اصلی، شامل 3 دسته بین المللی و 2 دسته قارهای (اروپایی) در بین سایتهای وب کتابخانه های ملی جهان وجود دارد. نتایج حاصل از ترسیم نقشه ارتباطات پیوندی وب سایتهای کتابخانه های ملی جهان نشانگر وجود 4 دسته، 2 دسته بین المللی و 2 دسته قارهای (اروپایی) است.

رسانه هایی چون اینترنت و ماهواره، مراودات و تعاملات فرهنگی و سیاسی واحدهای سیاسی را دستخوش دگرگونی های اساسی کرده اند به نحوی که مفهوم مرز را به مثابهی یکی از عناصر تشکیل دهنده دولت - ملت تحت الشعاع قرار داده اند. بنابر یافته های این پژوهش در میان عوامل مختلف موثر در فرآیندهای مذکور، میزان آگاهی بر اساس شاخص هایی چون تحصیلات، درآمد، اشتغال و... در گزینش، ارزیابی و اثرپذیری از برنامه ها و محتویات رسانه های یادشده، محدوده اثرگذاری و قدرت نفوذ آنها را روشن می سازد، که این موضوع می تواند راهگشای برخورد واقع بینانه با پیامدهای گسترش این رسانه ها در کشور و برنامه ریزی جهت مقابله با چالشهایی چون تهاجم فرهنگی گردد. نتیجه آنکه تغییرات سیاسی - فرهنگی در کشورهای در حال توسعه نمی توانند بصورت تک عاملی تبیین شوند، زیرا میان آنها با رسانه هایی چون اینترنت و ماهواره رابطه ای علی برقرار نیست و اینگونه عوامل می بایستی در کنار سایر عوامل بصورت یک مجموعه اثرگذار مورد توجه قرار گیرند. بنابراین عاملیت این رسانه ها با توجه به شرایط محیطی و به عنوان متغیرهایی واسطه ای قابل ملاحظه می باشند.

در سال 1381 طرح گزارشهای استنادی نشریات فارسی با هدف رتبه بندی مجلات فارسی بر اساس استانداردهای موجود در ISI جهانی در کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی آغاز گردید. در این طرح عناوین مجلات معتبر مربوط به سالهای 1378 تا 1380 مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصله، در هر سال پر استنادترین مجلات شناسایی و معرفی گردیده و برای هر عنوان ضریب تاثیر، شاخص آنی، نیم عمر، مجلات استناد کننده و مجلات استناد شونده مجله نیز مشخص می شود. در حال حاضر، طرح گزارشهای استنادی نشریات فارسی بر روی تمام مجلات که اعتبار خود را از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کسب کرده اند ادامه دارد. گزارش های استنادی نشریات فارسی از طریق وب سایت کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی به نشانی www.srlst.com قابل استفاده است.

مطالعات و تجارب چهل و اند ساله تحصیل و تدریس و تحقیق نویسنده این مقاله در مورد وضعیت روان شناسی و علوم تربیتی در ایران و اروپای غربی و امریکای شمالی همگی حاکی از آن است که آموزشها و پژوهشهای دانشگاهی در این علوم اساسا بر آرا دانشمندان و محققان غربی متکی است و توجهی به بنیادهای فلسفی شرقی و اسلامی و شیعی و ایرانی نمی شود و هرچه هست اندیشه ها و روش شناسی غربی مدنیستی و پست مدرنیستی است. مساله این است که، با وجود تحول اساسی در نظام اجتماعی در کشور ما، تدریس مبانی روش شناختی و نظام مفهومی روشهای تحقیق در علوم تربیتی و روان شناسی در دانشگاه های ما تغییر اساسی نکرده است و فلسفه تحصلی و پسا تحصلی و عملگرایی همچنان معیار تدریس و انتخاب کتاب در میان اکثر مترجمان و مولفان و مدرسان روش تحقیق است و دانشجویان و پژوهشگران علوم تربیتی و روان شناسی نیز با همین روشها آموزش می بینند و پژوهش می کنند.