تربیت اسلامی
سال:1390 | دوره:6 | شماره:13 |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:امام حسین (ع)، سبط نبی اکرم (ص)، سومین پیشوای شیعیان، خالق حماسه ای بی نظیر در تاریخ بشریت است. حماسه ای که خاستگاه مکتبی تربیتی است، مکتبی فراتاریخی و فراجغرافیایی. عزت و عزت مداری در این مکتب از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به گونه ای که می توان آن را احیاکننده عزت اسلامی و انسانی دانست. بر این اساس و با هدف تبیین جایگاه عزت و عزت مداری در نهضت تربیتی عاشورا، نویسندگان مقاله به شیوه تحلیلی به بررسی عزت مداری در سیره امام حسین (ع) در جریان واقعه عاشورا پرداخته و به این نتایج دست یافته اند که سیره امام حسین (ع) به ویژه در واقعه کربلا الگویی کامل و جامع در زمینه عزت مداری و تقویت عزت نفس است. در مکتب تربیتی سیدالشهدا تعاملات انسانی اعم از تعاملات فردی و اجتماعی، بر مبنای عزت شکل می گیرد. بسترسازی در کانون خانواده (عزت مداری در خانواده) توکل به خدا، هدفمندسازی زندگی، مرگ اندیشی سازنده و تکریم انسان ها نیز از جمله راهکارهای پرورش و تقویت عزت نفس در سیره عملی امام حسین (ع) در جریان واقعه عاشورا است. چکیده عربی: الإمام الحسین (ع) سبط رسول الله (ص) والإمام الثالث لأتباع أهل البیت (ع)، و هو صاحب تلک الملحمة التی لا نظیر لها فی تاریخ البشریه؛ إذ کانت تلک الملحمة منطلقا لمدرسة تربویة امتدت آفاقها فوق حدود التاریخ والجغرافیه. والکرامة والعزة لها موقع الصدارة فی هذه المدرسة بحیث یمکن القول أنها قد أحیت العزة و الکرامة الإسلامیة و الإنسانیه. و علی هذا الأساس و لأجل تبیین مکانة الکرامة فی النهضة التربویة لملحمة عاشوراء، تناول کتاب هذه المقالة وباسلوب تحلیلی بحث العزة والکرامة فی سیرة الإمام الحسین(ع) اثناء واقعة عاشوراء، و توصلوا من خلال ذلک إلی النتائج التالیه: و هی أن مواقف الإمام الحسین (ع) و خاصة فی واقعة کربلاء کانت مثالا کاملا و شاملا فی مجال العزة و ترسیخ مبدأ الکرامه. فی المدرسة التربویة لسید الشهداء تبنی العلاقات سواء کانت الفردیة أم الاجتماعیة علی أساس الکرامه.ان منشأ الکرامة فی أحضان الاسره (العزة فی الاسره) هو التوکل علی الله، و رسم أهداف للحیاه، و جعل فکرة الموت بناءة و تکریم الإنسان أیضا من جملة السبل الکفیلة بغرس و ترسیخ الإعتداء بالنفس، و هو ما یلاحظ فی السیرة العملیة للإمام الحسین (ع) فی واقعة عاشوراء.

چکیده فارسی:هدف اصلی این مقاله بررسی تحلیلی مفهوم تزکیه در آثار اخلاقی و فلسفی متفکران مسلمان است. پرسش اصلی تحقیق این است که تزکیه در آثار اخلاقی و فلسفی در چه مواردی و در هر یک از این موارد در چه معنایی به کار رفته و عناصر معنایی آن کدام است؟ این تحقیق مشخص کرد که اولا این واژه پیش از ابن سینا در ادبیات فلسفی و اخلاقی کاربرد نداشته و در آثار ابن سینا و پس از وی تا قرن هفتم به عنوان یک واژه فرعی و از قرن هفتم به بعد به عنوان یک واژه کلیدی به کار رفته است. ثانیا این واژه در چهار گفتمان محوری ‐ گفتمان معالجت، ریاضت، سعادت و گفتمان ترکیبی ‐ و در چهار معنا به کار رفته است: الف) تزکیه به معنای رفع رذایل و کسب فضایل اخلاقی؛ ب) رفع رذایل اخلاقی؛ ج) ریشه کن کردن حب دنیا از ساحت نفس و د) رفع رذایل اخلاقی و رذیله حب دنیا. ثالثا هسته اصلی معنایی تزکیه زدودن رذایل است و کسب فضایل لازمه آن و نه جزئی از معنای آن است. رفع رذایل و کسب فضایل دو روی یک سکه اند. چکیده عربی:الهدف الأساسی الذی ترمی إلیه هذه المقالة هو إجراء بحث تحلیلی لمفهوم التزکیة فی المؤلفات الأخلاقیة و الفلسفیة للمفکرین المسلمین. السؤال الذی یثیره هذا البحث و یسعی إلی الإجابة عنه هو: ما هی الحالات التی استخدم فیها مفهوم التزکیة فی المؤلفات الأخلاقیة والفلسفیه؛ و ما معناه فی کل واحدة من تلک الحالات؟ و ما مکونات معناه؟ و قد بین هذا التحقیق أولا: أن هذه الکلمة لم یکن لها استعمال فی الأدبیات الفلسفیة والأخلاقیة قبل ابن سینا. و من بعده و حتی القرن السابع کانت مفردة فرعیه، ولکن ابتداء من القرن السابع فصاعدا غدت تستعمل کمفردة أساسیه. ثانیا ان هذه المفردة استعملت فی اربع خطابات محوریة و هی: خطاب المعالجه، والریاضه، والسعاده، والخطاب الترکیبی، و جاءت فی أربعة معان و هی: أ) التزکیة بمعنی التخلی عن الرذائل و کسب الفضائل الأخلاقیه، ب) إزالة الرذائل الأخلاقیه، ج) إقتلاع حب الدنیا من النفس، د) إزالة الرذائل الأخلاقیة و رذیلة حب الدنیا. ثالثا: أن المعنی الأساسی و التام للتزکیة هو ترک الرذائل، و أما کسب الفضائل فهو من لوازم هذا المعنی و لیس جزءا منه. ان إزالة الرذائل و کسب الفضائل یمثلان وجهین لعملة واحده.

چکیده فارسی:هدف اساسی پژوهش حاضر بررسی میزان انطباق محتوای کتاب «دین و زندگی» سال سوم متوسطه با اهداف مصوب آن در حیطه شناختی بوده است. روش مورد استفاده، تحلیل محتوا و ابزار پژوهش، فرم فهرست وارسی کتاب مذکور بوده، که روایی صوری و محتوایی آن به وسیله صاحب نظران تایید شده و پایایی آن نیز طی محاسبه ضریب همبستگی داده های حاصل، برابر با 0.88 بوده است. یافته های حاصل از انجام تحقیق نشان داد: کتاب مذکور برای رسیدن به اهداف مصوب در حیطه شناختی بیشترین استفاده را از خرده طبقه دانش با %62.44 و کمترین استفاده را از خرده طبقه تجزیه و تحلیل و ترکیب در حد صفر، نموده است. این کتاب در مجموع دارای 37 هدف جزئی در قالب 10 مفهوم کلی: خدا؛ نظام خلقت؛ هدایت الهی و پیامبری؛ قرآن کریم؛ امامت؛ ولایت و حکومت اسلامی؛ سنت و سیره؛ انسان در اسلام؛ جامعه اسلامی؛ راه زندگی (در ارتباط با خود) و راه زندگی (در ارتباط با خانواده و جامعه) است. کتاب مذکور با مجموع 221 مرتبه فراوانی با 37 هدف جزئی در حیطه شناختی انطباق داشته است. بنابراین، میزان انطباق کلی کتاب با اهداف مصوب در حیطه شناختی به طور متوسط 6 مرتبه برای هر هدف است. چکیده عربی: الهدف الأساسی الذی یرمی إلیه هذا البحث هو دراسة مدی تطابق محتوی کتاب «الدین و الحیاة» للصف الثالث المتوسط مع الأهداف المقررة فی الحقل المعرفی. و الاسلوب الذی اتبع فی إجراء هذا البحث هو اسلوب تحلیل المتحتوی. و أما اداة البحث فکانت عبارة عن استمارة فهرست تقییم ذلک الکتاب الذی حظی من حیث شکله و محتواه بتأیید أصحاب النظر فی هذا المجال، و نال ثباته ما یعادل 88% من خلال احتساب ترابط المعطیات. و قد أظهرت المعطیات المستحصلة من التحقیق: أن الکتاب المذکور و من أجل تحقیق الأهداف المقررة فی الحقل المعرفی، استفاد أکثر ما یمکن من جزئیات طبقة العلم بنسبة 62.44%، و استفاد أقل ما یمکن من جزئیات طبقة التحلیل و الترکیب فی حد الصفر. و فی المجموع فان هذا الکتاب یرمی إلی تحقیق 37 هدفا جزئیا تدخل تحت إطار 10 مفاهیم عامه، و هی: الله، نظام الخلقه، الهدایة الإلهیة و الرساله، و القرآن الکریم، و الإمامه، و الولایة و الحکومة الإسلامیه، و السنة و السیره، و الإنسان فی الإسلام، و المجتمع الإسلامی، و نهج الحیاة (فی ما یخص علاقة الفرد بنفسه)، و نهج الحیاة (فی ما یتعلق بالأسرة و المجتمع). یتطابق الکتاب المذکور مع ما مجموعة 221 مرتبة کثره، مع 37 هدفا جزئیا فی المجال المعرفی. و علی هذا فان التطابق الکلی للکتاب مع الأهداف المقررة فی الحقل المعرفی یبلغ فی المعدل 6 مراتب لکل هدف.

چکیده فارسی:پژوهش حاضر قصد دارد به روشن سازی معانی گوناگون مفهوم صبر که از مفاهیم بنیادی اخلاقی، تربیتی قرآن مجید است، بپردازد و سپس دلالت های فلسفی و تربیتی آن را استنتاج کند. از این رو، مساله اصلی این مطالعه چیستی مفهوم صبر در قرآن مجید و دلالت های فلسفی و تربیتی آن است. با توجه به مساله کلی فوق، سوال های پژوهش عبارت اند از: 1. صبر در قرآن، بر کدام معانی دلالت دارد؟ 2. دلالت های فلسفی مفهوم صبر کدامند؟ 3. دلالت های تربیتی مفهوم صبر کدامند؟ به منظور پاسخگویی به پرسش های بالا از روش تحلیلی ‐ استنتاجی استفاده شده است. بنابراین، مطالعه حاضر در زمره مطالعات فلسفی و با رویکردهای بنیادی محسوب می شود. این مطالعه نشان می دهد که مفهوم صبر در قرآن بر معانی متعددی مانند شکیبایی در هنگام مصیبت، پایداری در عبادت و اطاعت خداوند، استقامت در ترک گناه، سازگاری در مناسبات انسانی، عجله نکردن در گفتار و کردار، شکیبایی در دستیابی به معرفت، شکیبایی در دستیابی به حقیقت و استقامت در راه حق دلالت دارد. از سوی دیگر، این تحقیق نشان می دهد که به لحاظ فلسفی افزون بر حیطه ارزش شناسی، مفهوم صبر از دو جنبه انسان شناسی و معرفت شناسی نیز قابل بررسی است. به علاوه، استنتاج های تربیتی حکایت از آن دارند که مفهوم صبر را باید هم در اهداف آموزش و پرورش و هم در دیگر اجزای برنامه درسی مورد توجه قرار داد. همچنین مفهوم صبر هم در آموزش و پرورش رسمی و هم غیررسمی کاربرد دارد. چکیده عربی: یرمی هذا البحث إلی تسلیط الضوء علی مختلف معانی مفهوم الصبر، و منها المفاهیم الأساسیة الأخلاقیه، و التربویة للقرآن الکریم، ثم یستنتج بعد ذلک دلالاتها الفلسفیة و التربویه. و انطلاقا من ذلک فان المسألة الأساسیة التی تتناولها هذه الدراسة هی معرفة مفهوم الصبر فی القرآن الکریم و استجلاء دلالاته الفلسفیة و التربویه. و فی ضوء هذه المسئلة الکلیة فان الاسئلة التی یثیرها هذا البحث و یتولی مهمة الإجابة عنها هی: 1. ما هی المعانی التی یدل علیها الصبر فی القرآن؟ 2. ما هی الدلالات الفلسفیة لمفهوم الصبر؟ 3. ما هی الدلالات التربویة لمفهوم الصبر؟ و لأجل الإجابة عن هذه الأسئلة انتهج المنهج التحلیلی ‐ الاستنتاجی. و فی ضوء هذا المنهج تصنف هذه الدراسة فی عداد الدراسات الفلسفیة و فی اتجاهات أساسیه. تکشف المعطیات المستخلصة من هذه الدراسة أن مفهوم الصبر فی القرآن یدل علی معان متعددة من قبیل الصبر عند المصیبه، و الثبات علی الطاعة و العباده، و المداومة علی ترک المعاصی، و الإنخراط فی العلاقات الإنسانیه، و التأنی فی الأقوال و الأفعال، و المصابرة علی نیل المعرفه، و المرابطة علی طریق إدراک الحقیقة و المداومة علی طریق الحق. و علی صعید آخر تشیر النتائج التی تم التوصل إلیها انه من الناحیة الفلسفیه، فضلا عن حقل المعرفة القیمیة یمکن بحث مفهوم الصبر من جانبی معرفة الإنسان و کذلک من الجانب المعرفی. و بالاضافة إلی ذلک تشیر الاستنتاجات التربویة إلی أن مفهوم الصبر ینبغی أن یوضع نصب الاهتمام فی سیاق أهداف التعلیم و التربیه، و فی المفاصل الاخری من المناهج الدراسیه. کما أن مفهوم الصبر له تطبیقاته فی مجال التعلیم و التربیة الرسمی و غیر الرسمی.

چکیده فارسی:هدف تحقیق توصیفی حاضر، ارزشیابی توسعه سوادآموزی در 57 کشور مسلمان بوده که داده های لازم از طریق بررسی اسناد و مدارک مرتبط گردآوری و با استفاده از روش ثانویه داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج حاکی از آن است که 78 درصد از مردان، 64 درصد از زنان و در مجموع 71 درصد از شهروندان کشورهای مسلمان باسواد و 267 میلیون نفر از شهروندان کشورهای مسلمان بی سواد می باشند که این امر حاکی از آن است که توسعه سوادآموزی مردان کشورهای مسلمان در وضعیت متوسط، توسعه سوادآموزی زنان کشورهای مسلمان نسبتا پایین و در مجموع، توسعه سوادآموزی در کشورهای مسلمان در وضعیت متوسط قرار دارد. چکیده عربی: الهدف من هذا التحقیق الوصفی إلقاء نظرة لتقییم مدی تطور حرکة محو الامیة فی 57 بلدا إسلامیا، حیث جمعت حولها المعلومات اللازمة عن طریق دراسة التقاریر والوثائق ذات الصلة بهذا الموضوع، و أخضعت للتحلیل بالاستفادة من الاسلوب الثانوی للمعلومات. تشیر النتائج إلی 78 بالمائة من الذکور، و 64 بالمائة من الإناث، فی البلدان الإسلامیة متعلمون، و فی المجموع أن 71 بالمائة من مواطنی البلدان الإسلامیة متعلمون، بینما النسبة المتبقیة و التی یبلغ عدد أفرادها 267 ملیون شخص من مواطنی البلدان الإسلامیه، امیون. و هو ما یشیر إلی أن تطور حرکة محو الامیة للذکور فی البلدان الإسلامیة فی الحد المتوسط، بینما تطور حرکة محو الامیة بالنسبة إلی الإناث فهی متدنیة نسبیا. و فی المجموع فان تطور حرکة محو الامیة فی البلدان الإسلامیة فی وضع متوسط.

چکیده فارسی:تربیت اسلامی در عصر حاضر با چالش های گوناگونی روبه رو است. بخشی از این چالش ها ناشی از مواجهه جهان بینی «خدامحور» با جهان بینی «دنیامحور» جهان غرب است. در این میان پست مدرنیسم به جهت آموزه های پیچیده خود، جهت گیری های ضد و نقیضی را در بین اندیشمندان مسلمان برانگیخته است؛ تا جایی که برخی آن را به منزله فرصتی مغتنم برای تربیت دینی و چاره ای برای کاستی های آن تلقی کرده اند و برخی دیگر معتقدند تفکر پست مدرنیستی اساسا امکان تربیت دینی را نفی می کند. «رویکرد ریزوماتیک» نیز در راستای تحقق بسیاری از آموزه های پست مدرنیستی به عرصه نظام های معرفتی قرن بیستمی وارد شد و طبیعتا تلقی های مثبت و منفی خود را نیز در ارتباط با تربیت دینی به همراه خواهد داشت. مفروض این مقاله این است که رویکرد ریزوماتیک به معرفت برای تربیت دینی چالش هایی به همراه خواهد داشت که ما با مبنا قرار دادن نظام معرفتی رئالیسم انتقادی به نقد چالش های آن می پردازیم. بنابراین، در این مقاله ابتدا به طرح ویژگی های رویکرد ریزوماتیک به معرفت می پردازیم و سپس چالش های آن برای تربیت دینی را بررسی می کنیم و در پایان چالش های مطرح شده را از منظر رئالیسم انتقادی مورد نقد قرار می دهیم. چکیده عربی: تواجه التربیة الاسلامیة الیوم تحدیات مختلفه. بعض هذه التحدیات یعزی إلی المواجهة بین الرؤیة التوحیدیة للکون، و بین الرؤیة الدنیویة السائدة فی العالم الغربی. و فی هذا السیاق، وجدت ظاهرة ما بعد الحداثه؛ بما تنطوی علیه من تعالیم معقده، توجهات متضادة و متناقضة بین المفکرین المسلمین، إلی حد أن البعض منهم رآی فیها فرصة سانحة للتربیة الدینیة و منفذا لتفادی نواقصها. بینما یری آخرون أن فکر ما بعد الحداثة یلغی إمکانیة التربیة أساسا. و قد دخل الاتجاه الغیری إلی حقل النظم المعرفیة للقرن العشرین بغیة تحقیق الکثیر من تعالیم ما بعد الحداثه. و من الطبیعی أن یثیر ردود فعل ایجابیة و سلبیة فی ما یتعلق بالتربیة الدینیه، و نحن هنا نقوم بنقد تحدیاته إنطلاقا من النظام المعرفی للواقعیة النقدیه. و علی هذا الأساس نأتی ابتداء علی طرح خصائص المقاربة الغیریة إلی المعرفه، ثم نبحث بعد ذلک ما یشکله من تحدیات للتربیة الدینیه، و فی الختام ننقد ما طرح من تحدیاته من وجهة نظر الواقعیة النقدیه.

چکیده فارسی:به منظور تحلیل محتوای داستان های دینی منتشر شده برای کودکان و نوجوانان در سال های 1380‐1385 با استفاده از پایگاه اطلاع رسانی خانه کتاب ایران، 291 عنوان اثر داستانی شناسایی و ارزیابی شدند. بعد از دسته بندی داستان های بررسی شده در دوازده دسته موضوعی، مشخص شد که داستان های مربوط به سرگذشت و فضایل پیامبران، فضایل معصومان (ع) و داستان های اخلاقی رتبه های اول تا سوم موضوعات داستان ها را به خود اختصاص داده اند. سرگذشت منسوبان پیامبران و سرگذشت علما با کمترین تعداد در رده های پایین قرار گرفتند. در میان پیامبران حضرت محمد (ص)، حضرت ابراهیم و حضرت یوسف و در میان ائمه حضرت مهدی (عج)، حضرت علی (ع) و امام حسین (ع) بیشترین آثار را به خود اختصاص داده بودند. در پایان با توجه به مسائل و مشکلات شناسایی شده پیشنهادهایی ارائه شده است. چکیده عربی: لأجل تحلیل محتوی القصص الدینیة للأطفال والیافعین التی جری تألیفها و نشرها بین عامی 2001‐2006 اعتمادا علی ما جاء فی موقع معلومات خانه کتاب ایران، فقد تم عن طریقه التعرف علی 291 کتابا قصصیا، و أخضعت هذه الکتب للدراسة والتقییم. و من بعد تبویب القصص موضوعیا إلی إثنی عشر مجموعه، ظهر أن القصص التی تتحدث عن سیرة و فضائل الأنبیاء و فضائل الأئمة والمعصومین والقصص الأخلاقیة تحتل المراتب الاولی إلی الثالثة من مواضیع القصص. و أما سیرة المنسوبین إلی الأئمة و سیرة العلماء فجاءت فی المراتب الأخیرة و کانت لها أقل المؤلفات. و من أکثر الشخصیات التی استأثرت بالتألیف هی شخصیة النبی محمد (ص) والنبی ابراهیم، والنبی یوسف. و من بین الأئمة الإمام المهدی (ع)، و الإمام علی (ع)، و الإمام الحسین (ع). و فی الختام طرحت بعض المقترحات فی ضوء ما تعرف علیه هذا البحث من قضایا و مشاکل.

چکیده فارسی:دیدگاه عمده روان شناسانی که با رویکرد شناختی مراحل فهم کودکان از مفاهیم دینی را بررسی کرده اند، این است که آموزش دین به کودکان بایستی تا زمان دستیابی کودک به تفکر انتزاعی به تاخیر انداخته شود. در این مقاله دیدگاه مذکور گزارش، نقد و ارزیابی شود. داده ها از راه مراجعه به اسناد و مدارک مربوطه گردآوری شده و به روش توصیفی ‐ تحلیلی و توصیفی ‐ انتقادی تجزیه و تحلیل شده است.یافته های تحقیق حاکی از این است که نظریه تاخیر آموزش دین با این پنج ایراد اساسی مواجه است: 1. چارچوب نظری که رشد دینی در آن چارچوب بررسی شده و نیز ابزار به کار گرفته شده برای سنجش دینداری نامناسب است؛ 2. از پیچیدگی و منحصربه فرد بودن رشد دینی غفلت شده است؛ 3. تفسیری نارسا از مفاهیم دینی ارائه شده است؛ 4. با دیدگاه مستفاد از روایات ناهماهنگ است و اینکه 5. تاخیر آموزش دین هم امکان پذیر نیست و هم آثار نامطلوب تربیتی در پی دارد. چکیده عربی: الرأی الأساسی الذی یطرحه علماء النفس الذین بحثوا بمنهج معرفی مراحل إدراک الاطفال للمفاهیم الدینیة هو أن تعلیم الدین للاطفال یجب تأخیره إلی حین وصول الطفل إلی القدرة علی التفکیر الإنتزاعی. فی هذه المقالة یعرض الرأی المذکور آنفا علی بساط الدراسة والنقد. جمعت معطیات هذا البحث عن طریق الرجوع إلی الوثائق والاسناد المتعلقة بهذا الموضوع و جری تحلیلها بالاسلوب الوصفی ‐ التحلیلی، والوصفی ‐ النقدی.یستشف من معطیات هذا التحقیق أن الدعوة إلی تأخیر تعلیم الدین للاطفال تثار ضدها خمس مؤاخذات أساسیة و هی: أولا: الاطار النظری الذی بحث فیه النمو الدینی لم یکن مناسبا، و کذلک الأدوات التی استخدمت لقیاس مدی التدین لم تکن مناسبه. ثانیا: الغفلة عن تعقید النمو الدینی و کونه ذا حالة فردیه. ثالثا: التفسیر المنقوص للمفاهیم الدینیه. رابعا: أن هذا الرأی لا ینسجم مع الرأی الذی یفهم من الروایات. خامسا: تأخیر تعلیم الدین غیر ممکن، و تترتب علیه أیضا إنعکاسات تربویة وخیمه.