روانشناسی تحولی (روانشناسان ایرانی)
سال:1388 | دوره:5 | شماره:20 |تعداد مقالات:10

در دو شماره پیشین، پس از مرور اختصاری بر روی آوردهای چند رشته ای در قلمرو سلامت حرفه ای و روند شکل گیری تدریجی این شاخه ها، مشخص شد که در پانزده سال گذشته تنیدگی ناشی از کار، استیصال، مقابله و یا پیامدهای منفی آن به عنوان موضوعهای غالب در سلامت حرفه ای و سازمانی مطرح بوده اند. در جهت حرکت به سوی نگاهی جامع تر به سلامت، مولفان این اثر با نگاهی خوشبینانه نسبت به آینده و با تاکید بر اهمیت اشتیاق به کار همراه با سلامت قلبی  عروقی و بهزیستی، دو روند پژوهشی بالنسبه جدید را در قلمرو سلامت حرفه ای  مشخص کردند. در اولین مجموعه، سازمان دهی پژوهشهایی پیشنهاد شد که با تمرکز بر سلامت مثبت کارکنان و بهزیستی، با قالبی نو و به روز در فراسوی تنیدگی حرفه ای و سلامت کارکنان در جهت پیشگیری از استیصال و پیامدهای منفی آن حرکت  کند. در بخش پایانی این مقاله در قالب مجموعه دوم، به معرفی افقهای جدید در گستره سلامت حرفه ای می پردازیم که به عقیده نویسندگان این اثر، مستلزم تغییر در ماهیت سازمانها و کارگران و چگونگی ارتباط این تغییرات با سلامت است.

به پیشگفتار کوتاه ژان پیاژه بر «دائره المعارف بین المللی روان پزشکی، روان شناسی و روان  تحلیل گری» در سال 1997 توجه کنید:وقتی جوان بودم (سالها پیش) روان شناسان بزرگی مانند ثوراندیک، اسپیرمن، کهلر، بینه، کلاپارد و بسیاری دیگر، که صحنه را زیر سلطه داشتند، می توانستند درباره ادراک، هوش، یادگیری، رغبتها، عواطف و جز آن به بحث بنشینند و از شناخت خود درباره همه قلمروهای روان شناسی احساس غرور کنند. اطلاعاتشان در باره کارهای اصلی به روز بود، همه مطالب پر اهمیت مرتبط با این زمینه ها را می خواندند و در مورد روان پزشکی و عصب شناسی نیز از معلومات عمومی گسترده ای برخوردار بودند. متخصصان بزرگ عصب شناسی و روان پزشکی هم با روان شناسی آشنا بودند. تنها سد ناراحت کننده ای که مشاهده می شد، سدی بود که روان تحلیل گران را از روان شناسان تجربی جدا می کرد. اما در حالی که گروه نخست نسبت به روان شناسی علمی، نگاهی تفاهم آمیز نداشتند در بسیاری از افراد گروه دوم، آمادگی درک مبانی روان تحلیل گری مانند اهمیت ناهشیاری و ریشه های آن در خردسالی، سرکوب گری و غیره به چشم می خورد.

یک نمونه 36 نفری از بیماران مبتلا به اختلال اضطراب تعمیم یافته، با استفاده از مصاحبه بالینی بر اساس (2000) DSMI-IV-TR، انتخاب شدند. نیمی از آزمودنیها تحت روان درمانگری روان پویشی و نیم دیگر، به عنوان گروه مقایسه، به مدت سه ماه تحت دارودرمانگری قرار گرفتند. حضور و شدت نشانه های اضطراب آنها از طریق فهرست نشانه های اختلال اضطراب تعمیم یافته در (2000) DSM-IV-TR و ماده های سنجش اضطراب پرسشنامه MMPI-II (باچر و ویلیامز، 2000) قبل و بعد از درمانگری ارزیابی شدند. نتایج پژوهش بیانگر کاهش مشابه حضور نشانه های اضطراب در دو گروه بودند. اما شدت اضطراب، در گروه روان درمانگری روان پویشی کاهش بیشتری را نشان داد. نتایج بر اساس تعارضهای ادیپی در نظریه روان پویشی تفسیر شد.

بر مبنای دو متغیر سطح تحصیلات و وضعیت اشتغال، میزان خشم مادران دارای فرزند استثنایی (دیرآموز و عقب مانده عقلی) بررسی شد. 100 مادر دارای فرزند دیرآموز و عقب مانده عقلی آموزش پذیر، پرسشنامه خشم چند بعدی (سیگل، 1986) با زیرمقیاسهای برانگیختگی خشم، موقعیتهای فراخوان خشم، نگرش خصمانه، خشم بیرونی و خشم درونی و فرم اطلاعات جمعیت شناختی را تکمیل کردند. نتایج تحلیل واریانس دو راهه نشان دادند سطح تحصیلات با میزان برانگیختگی خشم و خشم درونی ارتباط معنادار دارد و مادران با سطح تحصیلات بالاتر از سطوح پایین تر برانگیختگی خشم و خشم درونی برخوردارند.

پژوهش حاضر به مطالعه اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی در کاهش نشانه های افسردگی دانش آموزان پرداخت. 62 دختر دانش آموز سال سوم راهنمایی به طور تصادفی در دو گروه آزمایشی و گواه جایگزین شدند. گروه آزمایشی هفته ای دو بار و طی 12 جلسه دو ساعته، مهارتهای زندگی را آموزش دیدند. هر دو گروه، مقیاس افسردگی کودکان (لانگ و تیشر، 1983) را قبل و بعد از آموزش تکمیل کردند. نتایج حاصل از تحلیل کوواریانس نشان داد که آموزش مهارتهای زندگی، نشانه های افسردگی، مشکلات اجتماعی و اشتغال ذهنی با بیماری و مرگ را به گونه ای معنادار کاهش می دهد، اما از لحاظ پاسخ عاطفی، احساس گناه، حرمت خود و خوشی و لذت بین دو گروه تفاوت معناداری مشاهده نشد. بنابراین به نظر می رسد برای بهبود کامل نشانه ها به دوره های طولانی تر آموزش نیاز است.

با توجه به محدودیتها و ابهامهای موجود در مدلهای متداول آماری مانند از دست دادن داده های مربوط به تعاملهای پیچیده و غیرخطی بین سازه های روان شناختی و برخی مفروضه ها مانند همگونی واریانسها و توزیع نرمال، پژوهش حاضر توانایی مدلهای شبکه های عصبی مصنوعی را برای مطالعات پیش بینی بررسی کرد. گروه نمونه ای شامل 456 دانش آموز پسر سال سوم دبیرستان پرسشنامه شخصیتی کالیفرنیاCPI) ؛ گاف، 1975) و پرسشنامه همسازی دانش آموزان مدرسهAISS) ، سینها و سینگ، 1993) را تکمیل و در پنج سطح همسازی (از ناسازگار تا کاملا سازگار) طبقه بندی شدند. تحلیل عاملی ترکیبهای مختلف رگه های شخصیتی نشان داد که برخی از شبکه ها به دلیل ناهمخوانی بین تعداد متغیرها و معماریهای شبکه، نمی توانند همسازی را پیش بینی کنند. اما بازنگری معماری ها و تکرار شبکه های جدید نسبت پیش بینی درست (نسبت طبقه بندی شرکت کنندگان در سطوح همسازی مبتنی بر (AISS را به گونه ای معنادار افزایش داد. مناسب ترین شبکه برای پیش بینی همسازی شامل ترکیبی از متغیرهای شناختی انعطاف پذیری، زنانگی، اشتراک و تحمل بود.

این پژوهش با هدف پیش بینی سوء مصرف مواد مخدر بر اساس پایگاه هویت در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس انجام شد. 160 دانشجوی پسر به نسخه فارسی پرسشنامه زمینه یابی مصرف الکل و مواد (اتینگ، بووز، 1987) و مقیاس تجدیدنظر شده اندازه عینی بسط یافته پایگاه هویت من (بنیون و آدامز، 1986) با چهار زیر مقیاس هویت تحمیل شده، پراکنده، موفق و معوق پاسخ دادند. نتایج رگرسیون چندگانه نشان دادند که هویتهای تحمیل شده و پراکنده پیش بینی کننده مثبت و معنادار سوء مصرف مواد هستند و هویتهای موفق و معوق نتوانستند سوء مصرف مواد را پیش بینی کنند.

در این پژوهش، اثربخشی درمانگری شناختی رفتاری بر نشانه های وسواس بی اختیاری مادر و اضطراب کودک بررسی شد. 217 مادر دانش آموزان دبستانی، پرسشنامه های وسواس بی اختیاری مادزلی (رچمن و هاجسون، 1980)، وسواس بی اختیاری نیلی پور (نیلی پور، 1379) و مقیاس سلامت کودک انتاریو (بویل و دیگران، 1993) را تکمیل کردند. بر اساس بالاترین نمره ها در دو فهرست وسواس بی اختیاری و مصاحبه تشخیصی (1994) DSM-IV، 32 مادر به طور تصادفی در دو گروه آزمایشی و گواه جایگزین شدند. گروه آزمایشی در 8 جلسه 90 دقیقه ای در معرض درمانگری شناختی رفتاری قرار گرفت. نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیری کاهش معناداری را در نمره های وسواس مادران گروه آزمایشی در پس آزمون، نشان دادند. به رغم آنکه وسواس مادران با اضطراب کودکان همبستگی داشت، درمان مادران، سطح اضطراب کودکان را بهبود نبخشید. پیگیری، پس از یک ماه حاکی از عدم تغییر نمره های وسواس بی اختیاری مادران و اضطراب کودک بود.

در این پژوهش ساختار عاملی و روایی سازه مقیاسهای عاطفه مثبت و منفی (مروزک و کولارز، 1998) در دانشجویان ایرانی بررسی شدند. بدین منظور 205 دانشجوی دانشگاه تهران (88 مرد و 117 زن) علاوه بر مقیاسهای عاطفه مثبت و عاطفه منفی به مقیاسهای بهزیستی روان  شناختی (ریف، 1989) و بهزیستی اجتماعی (کیز، 1998) پاسخ دادند. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی، ساختار عاملی تک بعدی هر دو مقیاس عاطفه مثبت و عاطفه منفی را نشان دادند، اما شاخصهای برازش تحلیل عاملی تاییدی به ویژه برای مقیاس عاطفه منفی مطلوب نبود. روایی همگرا و واگرا (با مقیاسهای بهزیستی روان شناختی و بهزیستی اجتماعی) و همسانی درونی هر دو مقیاس مناسب بودند.