تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1391 | دوره:28 | شماره:2 (پیاپی 56) |تعداد مقالات:17

آویشن دنایی (.Thymus daenensis Celak) از گیاهان معطر و دارویی بومی ایران است که به علت وجود تلاقی درون گونه ای و بین گونه ای، دارای تنوع مورفولوژیکی زیادی می باشد. این مطالعه به منظور بررسی روابط بین عملکرد و اجزای عملکرد، در اکوتیپ های مختلف آویشن دنایی که از سه استان اصفهان، مرکزی و لرستان جمع آوری شدند، طراحی شد. این تحقیق در قالب یک طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان اجرا شد. صفات وزن گل آذین، طول گل آذین، تعداد گل در گل آذین، ارتفاع ساقه، سطح برگ، طول برگ، عرض برگ، بزرگترین و کوچکترین قطر تاج پوشش، وزن هزاردانه، عملکرد خشک و تر هر بوته مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس، اختلاف معنی داری را در سطح احتمال 1% برای همه صفات نشان داد که دلالت بر وجود تنوع ژنتیکی بین اکوتیپ ها دارد. مقایسه میانگین صفات نشان داد که بیشترین میزان عملکرد خشک و تر هر بوته در سال دوم کاشت به ترتیب برابر با 114.6 و 386.6 گرم، در اکوتیپ دنایی خرم آباد 1 است. کمترین میزان تولید گیاه مربوط به اکوتیپ دنایی خرم آباد 2 بود. بیشترین مقدار وزن گل آذین، طول گل آذین، تعداد گل در گل آذین، کوچکترین قطر تاج پوشش و طول برگ نیز در اکوتیپ دنایی خرم آباد 1 مشاهده شد. عملکرد خشک هر بوته با صفات بزرگترین قطر تاج پوشش، طول برگ و عملکرد تر همبستگی مثبت و با عرض برگ همبستگی منفی و قوی داشت. تجزیه به عامل ها سه عامل پنهانی را معرفی کرد که در مجموع 79.71% از کل تنوع را توجیه نمود. عامل اول، عامل عملکرد نام دارد که شامل صفت عملکرد خشک بوته با بار عامل مثبت و عرض برگ با بار منفی است. به طور کلی، اکوتیپ خرم آباد 1 از نظر عملکرد بوته به سایر اکوتیپ ها برتری دارد و مهمترین عوامل اثرگذار بر عملکرد، صفات قطر تاج پوشش، طول برگ و عرض برگ هستند.

گیاه دارویی مورخوش (.Zhumeria majdae Rech) از گذشته در طب سنتی جنوب ایران استفاده های بسیاری داشته است. اسانس های روغنی و عصاره های استخراج شده از اندام های مختلف گیاهان دارای اثرهای آللوپاتیک می باشند. در پژوهش حاضر، اثر آللوپاتیک غلظت های مختلف اسانس برگ گیاه مورخوش بر جوانه زنی، محتوای رنگدانه ای، فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان کاتالاز و گویاکول پراکسیداز در ارقام زمستانه آذر 2 و سرداری گندم (.Triticum sativum Lam) بررسی گردید. رشد گیاهان در محیط کشت حاوی پرلیت و در گلخانه انجام شد. برای انجام تیمارها و آزمایشها از برگ گیاهچه های 10 روزه گندم استفاده گردید. غلظت های مختلف اسانس به کمک محلول2.5 % صمغ عربی تهیه گردید. از دو تیمار آب مقطر و صمغ عربی به عنوان تیمارهای شاهد استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دادند که درصد جوانه زنی، محتوای رنگدانه ای و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان گیاهانی که با محلول صمغ عربی تیمار شده بودند برابر با درصد جوانه زنی، محتوای رنگدانه ای و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان در گیاهانی بود که با آب مقطر تیمار گردیده بودند. با افزایش غلظت اسانس، درصد جوانه زنی و محتوای کلروفیل در برگ گندم در هر دو رقم کاهش و میزان کاروتنوئید افزایش یافت. همچنین فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان کاتالاز و گویاکول پراکسیداز در حضور اسانس دستخوش روند افزایشی گردید. در نتیجه می توان بیان کرد که افزایش محتوا و فعالیت رنگدانه ها و آنزیم های آنتی اکسیدان با پایین آوردن غلظت گونه های فعال اکسیژن از اثر آنها بر رشد و تکوین گیاه جلوگیری می نمایند.

صبر زرد (.Aloe vera L) یکی از مهمترین گیاهان دارویی در دنیا می باشد که به دلیل ارزش اقتصادی و دارویی آن کشت می شود. به منظور بررسی اثر سطوح مختلف کود نیتروژن و هورمون بنزیل آدنین (BA) بر رشد و تولید پاجوش گیاه صبر زرد، تحقیقی در قالب آزمایش فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در سال 1388 و 1389 در گلخانه آزمایشی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل چهار سطح کود نیتروژن (0، 500، 1000، 1500 میلی گرم در هر گلدان) و چهار سطح هورمون بنزیل آدنین (0) (BA، 500، 1000، 1500 میلی گرم در لیتر( بود. در پایان دوره رشد گیاه صفاتی مانند ارتفاع گیاه، تعداد برگ، قطر ساقه، تعداد پاجوش، تعداد برگ پاجوش، وزن پاجوش و ارتفاع پاجوش و بیوماس کل اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که کاربرد  1000میلی گرم نیتروژن و 1000 میلی گرم در لیتر بنزیل آدنین بیشترین تاثیر را روی صفات رشدی و کاربرد 1500 میلی گرم نیتروژن و 1500 میلی گرم بنزیل آدنین بیشترین تاثیر را روی خصوصیات پاجوش داشت، به طوری که با افزایش غلظت بنزیل آدنین بر تعداد پاجوش افزوده شد و بیشترین تعداد پاجوش در تیمار محلول پاشی 1500 میلی گرم بنزیل آدنین بدون کاربرد نیتروژن بدست آمد. اما کاربرد همزمان سطوح 1000 و 1500 میلی گرم نیتروژن با 1000 و 1500 میلی گرم در لیتر بنزیل آدنین بیشترین تاثیر را بر صفات اندازه گیری شده در این آزمایش داشت.

ترکیب های لیمونن، ترانس-آلفا-برگاموتن، گایجرن، المیسین و جرماکرن B کاربردهای فراوانی در فرمولاسیون فرآورده های دارویی، آرایشی و بهداشتی و عطرسازی دارند که در اسانس گیاه .Pimpinella affinis Ledeb (گونه بومی ایران و ترکیه) یافت می شوند. در این تحقیق، اندام های هوایی گیاه در مرحله گلدهی و بذردهی از ایستگاه تحقیقاتی البرز کرج جمع آوری گردید و پس از خشک شدن در دمای آزمایشگاه، با سه روش: تقطیر با آب و بخار، تقطیر با آب و تقطیر با بخار مستقیم، مطابق آزمون های طراحی شده توسط روش آماری تاگوچی با سه عامل روش، زمان و اندازه ذره ای در سه سطح اسانس گیری گردید تا تاثیر کمی و کیفی عامل ها بر روی اسانس مشخص شود. سپس بازده استخراج اسانس برای هر کدام محاسبه شد و ترکیب های موجود در اسانس ها توسط کروماتوگرافی گازی (GC) و گاز کروماتوگراف متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) شناسایی و درصد ترکیب های تشکیل دهنده آنها تعیین شد. بررسی میانگین داده ها (بازده اسانس ها) نشان داد که اندازه مش 20 در روشهای تقطیر با بخار و تقطیر با آب مقادیر بیشتری از ترکیب های لیمونن، ترانس-آلفا-برگاموتن و گایجرن حاصل می شود. برای المیسین و جرماکرن B اندازه مش 40، روش تقطیر با بخار و زمان 2.5 ساعت بهترین نتیجه را می دهد. بیشترین بازده اسانس در روش تقطیر با آب و بخار با اندازه مش 20 و کمترین نیز در همین روش با مش 14 می باشد. بنابراین، با انتخاب شرایط اسانس گیری می توان به درصد دلخواه از میزان اسانس و ترکیب مورد نظر دست یافت.

سیستم های دفاعی متعددی در فائق آمدن گیاهان به شرایط تنش زا با یکدیگر همکاری می نمایند. یکی از این تنش ها آلودگی محیط رویش گیاهان به فلزات سنگین است. در این پژوهش به بررسی اثر غلظت های مختلف مس بر رنگیزه های فتوسنتزی و غیرفتوسنتزی و فعالیت سیستم های دفاعی غیرآنزیمی و آنزیمی در گیاه خرفه (.Portulaca oleracea L) پرداخته شده است. به منظور نشان دادن اثرهای فلز سنگین مس بر رنگیزه ها، آنتوسیانین ها، فلاونوئیدها، ترکیب های فنلی و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان آزمایشها در قالب طرحی کاملا تصادفی اجرا شد. پس از کاشت گیاهان با شرایط یکسان در بستر استریل لیکا و تغذیه آنها با محیط مایع هوگلند، تیمارهایی با غلظت های متفاوت (0، 10، 50، 100، 500، 1000، 1500 میکرومولار) از فلز سنگین مس به صورت CuSo4.5H2O، همراه با گروه شاهد و همگی در سه تکرار بر روی گیاهان اعمال گردید. پس از ده روز اعمال تیمار گیاهان برای انجام آزمایشها برداشت شدند. سپس انجام محاسبات و تجزیه و تحلیل آماری در سطح p£0.05 با استفاده از نرم افزار spss انجام شد. نتایج نشان داد که میزان کلروفیل های a و b کاهش و میزان کاروتنوئیدها، آنتوسیانین ها، فلاونوئیدها و ترکیب های فنلی به طور معنی دار روند افزایشی داشت. فعالیت آنزیم پراکسیداز روند افزایشی و آنزیم کاتالاز روند کاهشی را به طور معنی داری نشان داد.

شاهی (.Lepidium sativum L) گیاهی دارویی است. این گیاه برای درمان تومور و سرطان سینه به دلیل ویژگی آنتی اکسیدانی قابل توجه است. دسترسی منگنز در گیاهان به وسیله فرایندهای ردوکس که به pH خاک و دسترسی الکترون بستگی دارد، کنترل می شود. منگنز اضافی متابولیسم گیاه را آشفته و رشد گیاه را مهار می کند، همچنین تنش اکسیداتیو القاء می کند که منجر به تشکیل گونه های فعال اکسیژن شامل رادیکال های سوپراکسید، هیدروکسیل و پراکسیدهیدروژن می شود که می تواند به سلول گیاه آسیب برساند. سالیسیلیک اسید، سیگنال طبیعی است که نقش مهمی در تنظیم تعدادی از فرایندهای فیزیولوژیکی و مقاومت گیاه به تنش های زیستی و غیرزیستی دارد. وظیفه حمایتی سالیسیلیک اسید شامل تنظیم رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها، القاء بیان ژن و جذب و پخش عناصر است. در این مطالعه اثر سطح های مختلف 0، 0.01، 0.05 و 0.1 میلی مولار سالیسیلیک اسید روی سطوح مختلف 0، 250، 500 و 800 میکرومولار منگنز در گیاه شاهی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که افزودن سالیسیلیک اسید (0.01، 0.05 و 0.1) مهار جذب کلسیم و منیزیم القاء شده توسط منگنز اضافی را بهبود می بخشد. محتوای آسکوربیک اسید در برگ به وسیله سالیسیلیک اسید (0.01، 0.05 و 0.1) افزایش و این محتوا در غلظت های 500 و 800 منگنز کاهش یافت. محتوای پرولین به طور معنی داری در تیمار منگنز و سالیسیلیک اسید افزایش یافت. در غلظت های 500 و 800 میکرومولار منگنز محتوای پروتئین کاهش یافت، اما تیمار سالیسیلیک اسید (0.01، 0.05 و 0.1) محتوای پروتئین را در شرایط سمیت منگنز افزایش داد.

جنس Hertia، متعلق به تیره کاسنی (Compositae)، شامل 12 گونه است که در سرتاسر شمال و جنوب آفریقا و جنوب غربی آسیا پراکنده اند. این جنس در ایران تنها دارای 2 گونه گیاه بوته ای است که پراکنش قابل توجهی در مناطق بیابانی دارند. هدف از این مطالعه، شناسایی ترکیب های موجود در اسانس برگ، ساقه و ریشه گونه Hertia intermedia (Boiss.) O. Kuntze بود. بدین منظور، این گیاه در خرداد ماه 1389 از کوه هزار، ارتفاع 2900 متری، واقع در منطقه راین، استان کرمان جمع آوری و از برگ، ساقه و ریشه آن به طورجداگانه به روش تقطیر با آب، اسانس گیری شد. ترکیب های تشکیل دهنده روغن های اسانسی، با استفاده از دستگاه های کروماتوگراف گازی (GC) و کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) جداسازی و شناسایی شدند. در اسانس برگ،17  ترکیب شناسایی شد که 97.6% کل اسانس را تشکیل می دادند. بتا-پینن (32.1%)، آلفا-پینن (14.6%)، بتا-فلاندرن (14.2%) و آلفا-توجن (13.5%) ترکیب های اصلی اسانس بودند. همچنین 21 ترکیب در اسانس ساقه شناسایی شد که 94.2% کل اسانس را شامل می شدند. آلفا-پینن (38.4%)، بتا-پینن (14.8%) و ترانس-وربنول (12.3%) ترکیب های عمده اسانس بودند. از طرف دیگر، از بین 8 ترکیب شناسایی شده در اسانس ریشه که 95.3% کل اسانس را تشکیل می دادند، آلفا-پینن (51.2%)، جرماکرن D (%11.2) و میرسن (10.4%) اجزاء اصلی اسانس بودند. در روغن های اسانسی هر سه اندام گیاه مورد بررسی، درصد منوترپن ها به مراتب بیشتر از سزکوئی ترپن ها بود.

یکی از شیوه های مدیریت منابع طبیعی، بهره برداری از زمین های کم بازده و استفاده از گونه های مقاوم گیاهی در شرایط دشوار می باشد. در این پژوهش در سال 1388، از رویشگاه طبیعی کافوری (.Camphorosma monspliaca L) در منطقه اراک (دشت چرا) در مرحله ابتدایی رشد رویشی، گلدهی کامل و رسیدگی بذر با استفاده از پلات گذاری با تکرار، نمونه برداری گردید. در مرحله گلدهی کامل، ارتفاع گیاه، تعداد پنجه، قطر بزرگ و کوچک تاج پوشش (کانوپی)، طول و وزن ریشه، کلروفیل، وزن خشک بوته ها، میزان قندهای محلول، پرولین، سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، کلر و آهن اندازه گیری شد. مقایسه میانگین صفات مورفولوژیک نشان داد که منطقه با شوری کمتر (منطقه 3 با EC= 7.6 dS/m)، بیشترین ارتفاع گیاه، تعداد پنجه، سرشاخه کل و سرشاخه گلدار را داشت. منطقه با شوری زیاد (منطقه 1 با EC= 12.4 dS/m) بیشترین طول ریشه، وزن ریشه، درصد اسانس در مرحله رشد رویشی، گلدهی کامل و رسیدگی را نسبت به مناطق با شوری متوسط (منطقه2  با EC= 11.7 dS/m) و منطقه 3 داشت. منطقه 1 بیشترین قند محلول، پرولین، سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم و کلر را داشت. منطقه 3 بیشترین کلروفیل کل، کلروفیل a و کلروفیل b را داشت. همچنین منطقه 2 از آهن بیشتری برخوردار بود. نتایج همبستگی ساده صفات نشان دادند که بین ارتفاع گیاه با درصد اسانس در مرحله گلدهی کامل همبستگی منفی معنی دار وجود داشت. بین قندهای محلول با پرولین، منیزیم، کلسیم و کلر همبستگی مثبت معنی دار وجود داشت. همچنین بین قندهای محلول با کلروفیل کل 2 همبستگی منفی معنی دار وجود داشت. به طور کلی با توجه به نتایج، گیاه کافوری گیاهی متحمل به شوری بوده و به نظر می رسد که دارای ارزش دارویی و مرتعی می باشد.

هدف از این پژوهش، بررسی اثر استخراج به روش خیساندن و استخراج به کمک امواج مایکروویو بر میزان ترکیب های فنولی برگ های زیتون (.Olea Europaea L) واریته میشن با حلال های آب، متانول 80% و استون بود. عصاره متانولی در روش استخراج به کمک مایکروویو بیشترین میزان ترکیب های فنولی ( 211.385±0.13میلی گرم معادل تانیک اسید در گرم عصاره) را به خود اختصاص داد. در مقایسه دو روش استخراج، عصاره های مایکروویوی در مورد هر سه حلال مورد آزمون کارایی استخراج بالاتری داشتند. در بررسی فعالیت ضدمیکروبی عصاره برگ زیتون، کمترین غلظت بازدارندگی (315 میکروگرم در میلی لیتر) و کمترین غلظت کشندگی (2500 میکروگرم در میلی لیتر) در برابر Staphylococcus aureus به ترتیب مربوط به عصاره استونی حاصل از روش مایکروویو و عصاره های متانولی در مورد هر دو روش استخراج بود. در مورد باکتری Escherichia coli کمترین میزان غلظت بازدارندگی، 625 میکروگرم در میلی لیتر بود و کمترین غلظت کشندگی (5000 میکروگرم در میلی لیتر) برای نابودی این باکتری در عصاره های آبی و متانولی استخراجی به کمک روش مایکروویو بدست آمد. در مورد Salmonella typhi کمترین غلظت بازدارندگی و کمترین غلظت کشندگی به ترتیب 315 و 10000 میکروگرم در میلی لیتر بود. بنابراین مشخص شد که S. typhi مقاومترین باکتری نسبت به عصاره ها بوده و در بیشتر موارد، عصاره های مایکروویوی نسبت به عصاره های استخراج شده با روش خیساندن، فعالیت ضدمیکروبی بیشتری داشتند.

زعفران خوراکی (.Crocus sativus L) دارای خواص بیولوژیکی متنوع می باشد. هدف از مطالعه حاضر بررسی اثر عصاره آبی زعفران بر کاهش قند و لیپید خون در دیابت تیپ 2 القاء شده در موش های صحرایی با استرپتوزوتوسین می باشد. در این مطالعه، موش های صحرایی نر نوزاد 2 تا 5 روزه ویستار آلبینو به طور تصادفی به گروه های سالم و بیمار بدون درمان و تحت درمان با عصاره آبی زعفران تقسیم شدند. برای القای دیابت نوع 2، STZ با دوز90 mg/kg body weight  به صورت درون صفاقی (i.p) به موش های صحرایی نوزاد تزریق شد. سپس دو گروه دیابتی تحت درمان با عصاره آبی زعفران با دو دوز mg/kg body weight 150 و 100 قرار گرفتند. یک گروه سالم نیز به عنوان کنترل، تحت درمان با دوز بالای عصاره قرار گرفت. مطالعه تا 5 ماه ادامه داشت. بدنبال تجویز عصاره آبی زعفران میزان مرگ و میر در رت های دیابتی تحت درمان کاهش چشمگیری یافت. همچنین وزن رت های دیابتی تحت درمان در مقایسه با دیابتی های بدون درمان افزایش یافت (0.001>p) و به وزن رت های سالم نزدیک گردید. نتایج نشان داد که تجویز عصاره زعفران سبب کاهش معنی داری در سطح گلوکز، HbA1c، تری گلیسرید، کلسترول تام و LDL در سرم رت های دیابتی در حالت ناشتا شد، در حالی که HDL به طور معنی داری (0.001>p) افزایش یافت. با توجه به نتایج بدست آمده، مشخص شد که عصاره آبی زعفران دارای اثر پایین آورندگی قند و چربی در خون موش های صحرایی دیابتی بود. 

به منظور بررسی سیستم های مختلف تغذیه بر صفات کمی و کیفی گیاه دارویی رازیانه (.Foeniculum vulgare Mill) در شرایط تنش رطوبتی، آزمایشی مزرعه ای در سال 1388 به صورت طرح کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی تربیت مدرس واقع در پیکان شهر اجرا گردید. عامل اصلی شامل 3 رژیم آبیاری (آبیاری پس از مصرف 40% رطوبت قابل استفاده خاک (C1)، (به عنوان شاهد)، آبیاری پس از مصرف 60% رطوبت قابل استفاده خاک (C2) و آبیاری پس از مصرف 80% رطوبت قابل استفاده از خاک (C3)) و عامل فرعی شامل سیستم های مختلف تغذیه ای (10 تن کود دامی، 10 تن کمپوست مصرف شده قارچ، 5 تن کمپوست مصرف شده قارچ همراه با 5 تن کود دامی، 90 کیلوگرم در هکتار و کود شیمیایی نیتروژنه) بود. در این بررسی نتایج نشان داد که اگرچه تنش کم آبی باعث افزایش درصد اسانس می شود، اما با این حال در اثر تنش کم آبی عملکرد دانه و عملکرد اسانس به شدت کاهش یافت. همچنین نتایج بیانگر معنی دار بودن اثر سیستم های مختلف تغذیه بر عملکرد دانه، عملکرد اسانس و میزان فنکون در سطح احتمال 1% معنی دار گردید. مقایسه میانگین ها نشان داد که مصرف کمپوست مصرف شده قارچ در شرایط مطلوب آبیاری بیشترین عملکرد اسانس را به میزان 38.1 کیلوگرم در هکتار تولید کرد. این نتیجه با توجه به بیشتر بودن عملکرد دانه (1298.8 کیلوگرم در هکتار) در همین تیمار مورد تایید قرار گرفت.

جنس Heracleum از تیره Umbelliferae می باشد. به طور کلی 10 گونه از این جنس در ایران رویش دارند که 4 گونه آن از جمله H. gorganicum Rech. f.، از گونه های انحصاری ایران می باشند. هدف از این تحقیق بررسی کم و کیفی اسانس میوه این گونه برای اولین بار بود که از منطقه ای حفاظت شده در پارک ملی گلستان و از سه ارتفاع 1400 متر، 1700 متر و 2000 متری جمع آوری گردید و با روش تقطیر با آب اسانس گیری شد. برای شناسایی ترکیب های اسانس از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگراف متصل شده به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده گردید. در مجموع در اسانس این گیاه در هر سه ارتفاع 21 ترکیب شناسایی شد. مهمترین ترکیب های تشکیل دهنده همه اسانس ها به ترتیب در ارتفاعات 1400، 1700 و 2000 متری، اکتیل استات (Octyl acetate) (33.1%، 36.6%، 39.9%)، هگزیل بوتیرات (Hexyl butyrate) 22.5)%، 25.6%، 29.8%) و هگزیل 2- متیل بوتیرات (Hexyl 2-methyl butyrate) (5.4%، 6.3%، 7.1%) بودند. در مورد اسانس این گونه تاکنون گزارشی منتشر نشده است.

مرزه با نام علمی Satureja hortensis L. یکی از مهمترین گیاهان دارویی است که اسانس آن در صنایع مختلف داروسازی، آرایشی و غذایی استفاده می شود. در این تحقیق اثر کاربرد منابع مختلف نیتروژن بر خصوصیات کمی و کیفی این گیاه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. تیمارهای آزمایش شامل کود شیمیایی اوره، کود زیستی (مخلوطی از دو باکتری ازتوباکتر و آزوسپیریلوم) و تلفیق کود زیستی با 50% کود شیمیایی و شاهد (بدون کود) بود. نتایج نشان داد که ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، وزن خشک سرشاخه گلدار و وزن خشک اندام هوایی تحت تاثیر منابع مختلف نیتروژن قرار گرفت و بالاترین میزان این صفات مربوط به کاربرد کود زیستی به همراه 50% کود شیمیایی بود. البته درصد اسانس نیز به طور معنی داری تحت تاثیر تیمارهای کودی قرار گرفت و کاربرد کود شیمیایی (2.07%) و پس از آن به ترتیب کاربرد کود زیستی به همراه 50% کود شیمیایی (1.91%) و کود زیستی (1.90%) بیشترین درصد اسانس را تولید نمودند. کاربرد منابع مختلف نیتروژن سبب افزایش معنی دار عملکرد اسانس در واحد سطح نسبت به شاهد شد و بالاترین عملکرد اسانس در واحد سطح مربوط به تلفیق کود زیستی و 50% کود شیمیایی (30.23 کیلوگرم در هکتار) بود و پس از آن به ترتیب کود شیمیایی و کود زیستی بیشترین میزان اسانس را تولید نمودند. نتایج این تحقیق حکایت از آن دارد که کاربرد کودهای زیستی به تنهایی و یا در ترکیب با کود شیمیایی در بهبود صفات کمی و کیفی گیاه دارویی مرزه تاثیر مثبتی داشته و به جای مصرف مداوم کود شیمیایی می توان با استفاده بهینه از نهاده های زیستی در راستای کشاورزی پایدار و کاهش آلودگی ناشی از مصرف کود شیمیایی نیتروژنی اوره گام برداشت.

به منظور بررسی اثر مراحل مختلف برداشت بر عملکرد اندام هوایی، اسانس و ترکیب های اصلی اسانس آویشن دنایی (.Thymus daenensis Celak)، آزمایشی طی سال های 88-1386 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در استان اصفهان انجام شد و بهترین زمان برداشت گیاه از نظر بالاترین عملکرد اندام هوایی، درصد و عملکرد اسانس و میزان تیمول بررسی گردید. اندام هوایی گیاه در چهار مرحله فنولوژیکی مختلف شامل: 1) مرحله آغاز گلدهی، 2) مرحله 50% گلدهی 3) مرحله گلدهی کامل و 4) مرحله بذردهی، برداشت و در هوای آزاد و در سایه خشک گردید. نتایج بدست آمده حکایت از اثر معنی دار مراحل مختلف برداشت بر کلیه صفات مورد مطالعه داشت. بر اساس میانگین صفات، بیشترین وزن خشک اندام هوایی و عملکرد اسانس در مرحله گلدهی کامل و بیشترین درصد اسانس در مرحله 50% گلدهی بدست آمد. اثر متقابل سال در مرحله برداشت مشخص نمود که در مجموع تیمار مربوط به مرحله گلدهی کامل سال دوم، بیشترین وزن خشک اندام هوایی و عملکرد اسانس را (به ترتیب معادل با 3083 و 68.61 کیلوگرم در هکتار) تولید نموده است. بیشترین درصد اسانس اندام هوایی در طی دو سال متعلق به مرحله 50% گلدهی بود و سال تاثیر معنی داری روی درصد اسانس نداشت. شش ترکیب بیشترین درصد اسانس را تشکیل دادند که در بین آنها تیمول ترکیب غالب در هر چهار مرحله برداشت بود. بیشترین مقدار تیمول در مرحله ابتدای گلدهی (85.9%) حاصل شد که نسبت به سایر مراحل برداشت اختلاف معنی داری را نشان داد. دومین ترکیب غالب اسانس کارواکرول بود که در مرحله بذردهی به حداکثر مقدار خود رسید و تفاوت معنی داری با سایر مراحل برداشت داشت. سه ترکیب پارا سیمن، 1، 8- سینئول و گاما-ترپینن در مرحله 50% گلدهی، حداکثر مقدار را دارا بودند (به ترتیب 3.4، 1.4 و 1.8%) و بورنئول همانند کارواکرول در مرحله بذردهی بیشترین مقدار (2.53%) را نشان داد. در مجموع بر اساس نتایج بدست آمده بهترین زمان برداشت آویشن دنایی جهت رسیدن به حداکثر پتانسیل عملکرد اندام هوایی، عملکرد اسانس و عملکرد تیمول مرحله گلدهی کامل می باشد.

  نرگس شیراز با نام علمی Narcissus tazetta L. متعلق به جنس Narcissus و تیره Amaryllidacea بومی ایران می باشد. گل های زیبای این گیاه در فصول پاییز و زمستان علاوه بر ارزش زینتی، به علت معطر بودن و تولید اسانس از ارزش دارویی بالایی نیز برخوردار است. از این رو تکثیر سریع و تولید تعداد زیادی گیاه در مدتی کوتاه در این گل زیبای بومی و دارویی مورد توجه می باشد. تکثیر سنتی این گیاه با روش تقسیم سوخ می باشد که روشی پرهزینه و وقت گیر است. کشت درون شیشه ای این گیاه به منظور تولید کالوس و امکان استخراج مواد موثره از کالوس و به منظور تولید گیاهچه های کامل برای کاربرد زینتی و دارویی از اهمیت خاصی برخوردار است. از این رو در این آزمایش امکان تولید کالوس از ریزنمونه های مختلف نرگس شیراز بررسی شد و همچنین امکان تکثیر گیاه با استفاده از ریزنمونه های پیاز مورد بررسی قرار گرفت. ریزنمونه های برگ و فلس از قاعده سوخ تهیه شدند و پس از گندزدایی به محیط کشت پایه MS منتقل شدند. ترکیب های هورمونی جهت القاء کالوس (پینه) از فلس سوخ شامل غلظت های مختلفی از NAA و 2,4-D همراه BAP بود. جهت القای کالوس (پینه) از قاعده برگ، محیط کشت پایه MS همراه با غلظت های مختلفی از مواد تنظیم کننده رشد گیاهی NAA در ترکیب با BAP مورد استفاده قرار گرفت. همچنین جهت القاء شاخه از قاعده سوخ، محیط کشت MS همراه با غلظت های مختلفی از مواد تنظیم کننده رشد گیاهی NAA و IBA همراه BAP بود. به همه محیط های کشت 30 گرم در لیتر ساکارز و 8 گرم در لیتر آگار اضافه شد. ریزنمونه ها جهت تولید کالوس در شرایط تاریکی و جهت تولید شاخساره در شرایط 16 ساعت روشنایی در دمای 25 درجه سانتی گراد نگهداری شدند. نتایج آزمایش نشان داد ریزنمونه های سوخ در تیمار هورمونی NAA 6 mgl-1 در محیط کشت MS بیشترین میزان کالوس را تولید کردند که 35% از ریزنمونه ها کالوس با قطر8 mm  تولید کردند و جهت تولید شاخه بهترین تیمار هورمونی BA (2 mgl-1) و IBA (1 mgl-1) بودند که بیشترین تعداد شاخساره (2 عدد) را با طول5 mm  تولید کردند. در این محیط کشت میزان باززایی شاخساره ها از ریزنمونه ها 50% بود. البته ریزنمونه های قاعده برگ در تیمارهای مختلف هورمونی هیچ کالوسی را تولید نکردند.

دارواش یک گیاه همیشه سبز، پایا و انگلی است که همه آب و عناصر ضروری خود شامل نیتروژن و یک بخش کوچک از غذای خود را از درخت میزبان و توسط یک اندام ریشه مانند به نام هوستوریوم دریافت می کند. این گیاه از نظر پزشکی و دارویی بسیار اهمیت داشته و بسیاری از اثرهای آن در درمان بیماری ها به اثبات رسیده است. دو گونه .Viscum album L (دارواش حقیقی) و .Arceuthobium oxycedri (D.C.) M. Bieb (دارواش کاذب) هر دو از خانواده Viscaceae و به عنوان اپی فیت هستند. میزبان غالب V. album در منطقه ای از جنگل گرگان با ارتفاع 700 متر از سطح دریا، گونه انجیلی (.Parrotia persica (D. C.) C. A. Mey) و در منطقه ای با ارتفاع 1800 متر از سطح دریا، گونه ممرز (.Carpinus betulus L) است و میزبان .A. oxycedri (D. C.) M. Bieb در ارتفاع 2200 متر از سطح دریا، یک گونه ارس (.Juniperus polycarpus L) است. در این پژوهش، برگ و سرشاخه های گونه های انگل و میزبان از ارتفاعات ذکر شده جمع آوری شد. از هر گونه به صورت تصادفی 3 درخت آلوده به دارواش و در کنار هر یک درختی سالم با شرایط قطر و ارتفاع تقریبا یکسان به عنوان شاهد انتخاب شد و اثر آلودگی این انگل ها بر فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان گونه های میزبان بررسی شد که شامل 3 آنزیم کاتالاز، پراکسیداز و آسکوربات پراکسیداز بود. نتایج نشان داد که آلودگی دارواش، گیاه میزبان را با نوعی تنش کم آبی مواجه می کند و به همین دلیل میزان فعالیت این آنزیم ها در میزبان آلوده افزایش می یابد. در مورد کاتالاز، درختان انجیلی و ممرز آلوده به دارواش و غیرآلوده تفاوت معنی داری را در میزان فعالیت این آنزیم نشان ندادند، ولی در ارس نر آلوده و غیرآلوده و ارس ماده آلوده و غیرآلوده دارای تفاوت معنی داری بود. فعالیت آسکوربات پراکسیداز در همه پایه های مورد بررسی دارای تفاوت معنی داری بود. فعالیت پراکسیداز نیز در همه نمونه های آلوده به دارواش در مقایسه با نمونه های غیرآلوده افزایش یافت و دارای تفاوت معنی داری بود. اما در هیچ یک از نمونه ها، فعالیت این 3 آنزیم تحت تاثیر جنسیت نبوده است.