تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال:1396 | دوره:33 | شماره:1 (پیاپی 81) |تعداد مقالات:19

مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm. ) بومی ایران و در معرض تهدید است که کشت آن در نظام های کم نهاده و ارگانیک در حفاظت از این ذخیره ژنتیکی نقش مهمی دارد. برای مقایسه درصد اسانس مرزه و ترکیب های آن در رویشگاه طبیعی و مزرعه، آزمایشی انجام شد که طی آن تأثیر تیمارهای تغذیه ای در دو آرایش کاشت (مستطیل و زیگزاگ) در چهار تراکم صفر، 6، 12 و 18 بوته در مترمربع علف هرز تاج خروس وحشی (Amaranthus retroflexux L. ) بررسی شد. آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال های 1391-1389 در ایستگاه اسماعیل آباد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی قزوین اجرا شد. تیمارهای تغذیه ای شامل: NPK به همراه محلول پاشی ریزمغذی ها، ورمی کمپوست به میزان چهار تن در هکتار و ورمی کمپوست به میزان دو تن در هکتار+ ورمی تی به میزان40 لیتر در هکتار بود. در مرحله گلدهی مرزه میزان اسانس و درصد ترکیب های آن در نمونه های کشت شده و رویشگاه طبیعی اندازه گیری شد. آرایش کاشت بر میزان و ترکیب های اسانس تأثیر معنی داری نداشت. از نظر تولید اسانس سطح کودی ورمی کمپوست دو تن+ ورمی تی 40 لیتر در چین اول با 28. 38% و در چین دوم ورمی کمپوست چهار تن با 46. 04% در مقایسه با رویشگاه طبیعی برتری داشتند. میزان اسانس مرزه رشد کرده در حضور علف هرز در تمام سطوح نسبت به رویشگاه طبیعی برتری داشت و بیشترین میزان در چین اول 30. 41% و در چین دوم 51. 80% مربوط به تراکم 18 بوته تاج خروس در مترمربع بود. در تمام تیمارهای کودی میزان تیمول نسبت به رویشگاه طبیعی (38. 49%) برتری داشت و بیشترین میزان (42. 95%) در اثر تیمار کاربرد چهار تن ورمی کمپوست حاصل شد. مرزه سهندی در شرایط عدم حضور علف هرز با 45. 18% بیشترین میزان تیمول را نسبت به مرزه رشد کرده در رویشگاه طبیعی تولید کرد.

ژن 1-دئوکسی-دی-زایلوز 5-فسفات سنتاز و ژن چند عملکردی GLIP (TcGLIP) دو ژن کلیدی در مسیر بیوسنتزی "پیرترین ها" می باشند که دارای خاصیت حشره کشی می باشند. ژن DXS در مسیر MEP با استفاده از پیروات و گلیسر آلدهید 3-فسفات باعث تولید 1-دئوکسی-دی-زایلوز 5-فسفات می گردد و ژن TcGLIP نیز در انتهای مسیر بیوسنتزی دخالت می کند و مولکول های کریزانتمیل کوآ (Chrysanthemyl CoA) و پیرترلون (Pyrethrolone) توسط دو مسیر MEP و لیپوکسی ژناز را به یکدیگر متصل می کند و باعث تولید پیرترین نوع 1 می شود. با توجه به اهمیت بالای پیرترین ها، بررسی و شناخت بیشتر این متابولیت ها حائز اهمیت می باشد. هدف از این مطالعه، جداسازی ژن DXS در گیاه پیرتروم (Chrysanthemum cinerariaefolium Vis. ) از خانواده گل ستاره ای ها و بررسی بیان دو ژن DXS و TcGLIP تحت تیمار متیل جاسمونات بود. در این تحقیق ابتدا توالی های نوکلئوتیدی ژن 1-دئوکسی-دی-زایلوز 5-فسفات سنتاز گونه های گیاهی مختلف از پایگاه اطلاعاتی NCBI دریافت شد و بعد توالی های دریافت شده توسط نرم افزار تحت وب ClustalW هم ردیف شدند. از هم ردیف سازی توالی های بدست آمده برای این توالی در گیاه پیرتروم آغازگرهای ویژه طراحی و سنتز شد. نتایج واکنش زنجیره ای پلیمراز و نتایج توالی یابی محصول آن و مشاهده باند با طول bp715 نشان داد که آغازگرهای اختصاصی طراحی شده برای جداسازی ژن DXS کارایی لازم را دارند. همچنین بررسی بیان این دو ژن تحت تیمار متیل جاسمونات، القای بیان این ژن ها را تحت تأثیر متیل جاسمونات در مرحله گیاهچه ای نشان داد که نشان می دهد که متیل جاسمونات می تواند به عنوان یک الیسیتور مناسب برای افزایش میزان تولید پیرترین ها بکار گرفته شود.

به منظور بررسی تأثیر تنش خشکی بر عملکرد دانه و خصوصیات کیفی سه جمعیت گیاه دارویی بالنگو (Lallemantia royleana Benth. )، مطالعه ای در مزرعه تحقیقاتی گیاهان دارویی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه شاهد در 30 کیلومتری جنوب تهران انجام شد. این آزمایش به صورت کرت های خردشده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 94-93 اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل 4 سطح خشکی از مرحله گلدهی به عنوان فاکتور اصلی (1-متوسط پتانسیل رطوبت خاک در حد 0. 5-اتمسفر به عنوان شاهد (FC)، 2-پتانسیل رطوبت خاک حدود 3. 5-اتمسفر به عنوان تنش ملایم، 3-پتانسیل رطوبت خاک حدود 6. 5-اتمسفر به عنوان تنش نسبتاً شدید، 4-پتانسیل رطوبت خاک 9-اتمسفر به عنوان تنش شدید) و جمعیت های بالنگو (شامل 3 جمعیت از استان های مشهد، کرمان و طالقان) به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شدند. صفات مورد اندازه گیری شامل عملکرد دانه، میزان کلروفیل کل، کلروفیل a، کلروفیل b، کاروتنوئید، درصد موسیلاژ، فاکتور تورم و محتوای پرولین بود. نتایج نشان داد که جمعیت، اثر برهم کنش خشکی و جمعیت بر کلروفیل a، کلروفیل کل، پرولین و عملکرد دانه در سطح احتمال 1% معنی دار شد. خشکی بر عملکرد دانه، رنگریزه های فتوسنتزی و محتوای پرولین برگ در سطح احتمال 1% و بر کلروفیل کل در سطح احتمال 5% معنی دار و بر میزان کلروفیل b غیرمعنی دار شد. در تنش شدید، بیشترین میزان تغییر پرولین در جمعیت مشهد و سطح تنش نسبتاً شدید (26. 26) نسبت به شاهد (0. 7) بود، همچنین میزان کلروفیل a (0. 5 میلی گرم بر گرم) و کاروتنوئید در تنش متوسط (0. 96 میلی گرم بر گرم) نسبت به شاهد کاهش پیدا کردند. در بین جمعیت های مورد بررسی در شرایط شاهد (ظرفیت مزرعه ای) بیشترین عملکرد دانه مربوط به جمعیت مشهد با تولید 940. 78 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد دانه در شرایط تنش شدید (9-اتمسفر) مربوط به جمعیت طالقان 194. 43 کیلوگرم در هکتار بود.

نماتدهای ریشه گرهی غالب ترین نماتد در میان نماتدهای انگل گیاهی در سبزیجات می باشند. از نظر اهمیت، این نماتدها جزو سه گروه مهم نماتدهای انگل گیاهی تلقی می شوند و از برخی جهات، ازجمله دامنه میزبانی و تعامل با بسیاری از عوامل بیماری زا، از مهمترین نماتدهای انگل گیاهی به شمار می آیند. خسارت این نماتدها در گوجه فرنگی 20% تا 30% محصول تخمین زده شده است. از روش های نوین در کنترل آفات و بیماری های گیاهی و به ویژه در تولید محصولات ارگانیک، استفاده از مواد و ترکیب های طبیعی با منشأ میکروبی و گیاهیست. در این تحقیق، به منظور بررسی اثر بازدارندگی عصاره گیاهی بلوط (Quercus brantii L. ) بر نماتد ریشه گرهی گونه M. javanica در گیاه گوجه فرنگی، به صورت ترکیب تیماری با دو جزء، 1-دو اندام گیاهی شامل: برگ و میوه 2-پنج غلظت عصاره: 1، 2، 3، 5 و 7 درصد وزن به حجم (پودر خشک در آب) در شرایط آزمایشگاهی و پنج نسبت پودر: 0. 05، 0. 1، 0. 15، 0. 25 و 0. 35 درصد (گرم پودر خشک در 100 گرم خاک) در شرایط گلخانه ای، در قالب طرح کاملاً تصادفی در چهار تکرار انجام شد. در بررسی های آزمایشگاهی، بیشترین میزان مرگ و میر لارو سن دوم مربوط به غلظت های 5 و 7 درصد عصاره برگ و میوه بلوط بود که در غلظت 7% عصاره ها 100% مرگ و میر لارو سن دوم مشاهده شد. در بررسی های گلخانه ای، از نظر فاکتورهای رشدی گیاه شامل طول، وزن تر و خشک ریشه و شاخساره، هیچ یک از تیمارها اثر نامطلوب بر رشد گیاه نداشتند و تیمارهای مایه زنی شده با نسبت 0. 35% بیشترین تأثیر را بر شاخص های نماتدی داشتند.

به منظور بررسی اثرات نیتروژن و فاصله بوته ها بر ویژگی های فنولوژیک، ریخت شناسی و عملکرد میوه در کدوی تخم کاغذی، آزمایشی در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان به صورت فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار طی سال زراعی 1392 اجرا شد. فاکتورهای مورد ارزیابی شامل نیتروژن در 5 سطح بدون کاربرد (صفر)، 50، 100، 150 و 200 کیلوگرم در هکتار و فاصله بوته ها با آرایش مربع در 3 سطح 30، 60 و 90 سانتی متر بودند. نتایج نشان دادند که زمان کاشت تا گلدهی و میوه دهی در تیمار 200 کیلوگرم نیتروژن طولانی تر بود. فاصله بوته 90 سانتی متر و کاربرد 200 کیلوگرم نیتروژن از نظر تعداد گره در بوته، شاخه فرعی، برگ در بوته و فاصله کاشت 60 سانتی متر همراه با 150 کیلوگرم نیتروژن از نظر طول بوته و عملکرد میوه در سطح بالاتری قرار داشتند. بیشترین وزن خشک برگ مربوط به سطح کودی 200 کیلوگرم در هکتار نیتروژن بود. مصرف 150 کیلوگرم نیتروژن بیشترین تعداد گل نر و ماده، وزن تر میوه و تعداد دانه سالم را در میوه داشت. فاصله کاشت 90 سانتی متر از نظر وزن خشک برگ، تعداد گل نر و ماده و تعداد میوه در بوته بالا تر بود. در نهایت کاربرد 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و فاصله بوته 60 سانتی متر، بیشترین تعداد میوه های سالم را در بوته و عملکرد هکتاری میوه در منطقه آزمایش داشت.

ویژگی های غذایی، دارویی و بهداشتی از مهمترین مباحث مورد مطالعه در جلبک های ماکروسکوپی می باشند. در این تحقیق ترکیب های غذایی و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی دو گونه مهم از جلبک های ماکروسکوپی سبز Ulva intestinalis و Ulva linza جمع آوری شده از سواحل خلیج فارس بررسی شد. کلیه آنالیزها براساس روش های مرجع با کمی تغییرات انجام گردید. گونه U. intestinalis محتوای پروتئین بالاتری (15. 79%) را نسبت به گونه U. linza (9. 90%) نشان داد، درحالی که گونه U. linza دارای میزان بالاتری از ترکیب های لیپیدی (2. 34%)، خاکستر (26. 66%)، فنول (mgGA/g2. 16) و فلاونوئید (mgQE/g11. 70) نسبت به گونه U. intestinalis با محتوای لیپید (1. 98%)، خاکستر (22. 55%)، فنول (mgGA/g 1. 02) و فلاونوئید (mgQE/g8. 20) بود. دو گونه از لحاظ ترکیب های سنجیده شده بجز محتوای لیپیدی اختلاف معنی داری را نشان دادند (P<0. 05). در بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی نمونه ها گونه U. intestinalis با ظرفیت نگهداری آب (g/g17. 5)، جذب آب (mL/g9. 5) و نگهداری روغن (g/g5. 5) مقادیر بالاتری را نسبت به گونه U. linza با ظرفیت نگهداری آب (g/g8. 5)، جذب آب (mL/g5. 7) و نگهداری روغن (g/g2. 6) نشان داد. هر دو گونه در هر سه ویژگی سنجیده شده دارای اختلاف آماری معنی داری بودند (P<0. 05). این تحقیق نشان داد که دو گونه جلبک مطالعه شده با دارا بودن محتوای پروتئینی بالا منابع گیاهی ارزشمندی برای مصرف مستقیم خوراکی انسان بوده، همچنین به دلیل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی منحصر به فرد به عنوان افزودنی ها برای بهبود ساختار و ارزش غذایی در محصولات صنایع غذایی دارای کاربرد می باشند.

کشف تولید تاکسان ها در فندق (Corylus avellana L. ) و کشت های سلولی آن علایق و امیدهای زیادی را برای مطالعه و کاربرد کشت سوسپانسیون سلولی فندق به عنوان یک راهکار زیست فناوری برای تولید تاکسول و سایر تاکسان ها ایجاد کرده است. در این تحقیق، تأثیر تنظیم کننده های رشد گیاهی (سطوح مختلف 2, 4-D و NAA در ترکیب با Kin و BAP) بر رشد کشت های سلولی فندق و تأثیر ترکیب محرک (متیل جاسمونات 100 و 150 میکرومولار، کیتوسان 30 و 60 میلی گرم در لیتر و امواج فراصوت 1 و 2 دقیقه) و پیش ماده (آمینوبنزوئیک اسید 10 و 20 میلی گرم در لیتر و فنیل آلانین 1 و 2 میلی مولار) بر تولید تاکسول در کشت سوسپانسیون سلولی بررسی شد. نتایج نشان داد که تیمارهای تنظیم کننده رشدی، رشد سلول فندق را در کشت سوسپانسیون به طور معنی داری تحت تأثیر قرار داد. رشد سلول ها در محیط کشت MS حاوی یک میلی گرم در لیتر 2, 4-D و 0. 5 میلی گرم در لیتر بنزیل آمینوپورین (BAP) و 150 میلی گرم در لیتر آسکوربیک اسید در مقایسه با سایر تیمارها به طور معنی داری بیشتر بود. بین تیمارهای محرک نیز از نظر رشد و زنده مانی سلولی، EC و pH محیط کشت و تولید تاکسول اختلاف معنی داری وجود داشت. به طور کلی، اعمال تیمارهای محرک در مقایسه با تیمار شاهد (بدون محرک)، موجب کاهش تکثیر و رشد سلولی شده ولی میزان تاکسول را به طور معنی داری افزایش داد. بیشترین مقدار تاکسول (15. 27 میلی گرم در لیتر) در تیمار دو دقیقه امواج فراصوت و 20 میلی گرم در لیتر آمینوبنزوئیک اسید در ریزنمونه بذر بدست آمد که 132. 78 برابر بیشتر از مقدار تاکسول در تیمار شاهد بود.

ریشه های مویین القاء شده به وسیله باکتری اگروباکتریوم رایزوژنز (Agrobacterium rhizogenes) به علت پایداری و تولید زیاد ریشه ها در شرایط کشت عاری از هورمون، بافتی مناسب برای تولید متابولیت های ثانویه می باشند و میزان متابولیت های تولید شده می تواند تحت تأثیر سویه باکتری قرار بگیرد. در این تحقیق، ابتدا تأثیر سویه های مختلف آگروباکتریوم رایزوژنز شامل A13، 15834 و A4 بر درصد القای ریشه های موئین گیاه سرخارگل (Echinacea purpurea (L. )Moench. ) در ریزنمونه های برگ و هیپوکوتیل مورد بررسی قرار گرفت. سپس در آزمایشی دیگر میزان فنل و پلی ساکارید کل ریشه های مویین تشکیل شده در مقایسه با ریشه های غیرتراریخته (شاهد) اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که درصد القای ریشه های موئین به طور معنی داری از سویه های باکتری تأثیر پذیرفته است، به طوری که در برگ های گیاه سرخارگل در اثر تلقیح با سویه های A13، 15834 و A4 به ترتیب 60، 40 و صفر درصد و در ریزنمونه های هیپوکوتیل به ترتیب 85، 45 و70 درصد القای ریشه های مویین مشاهده شد. بیشترین مقدار فنل کل در ریشه های موئین حاصل از سویه A4 مشاهده شد. همچنین محتوای پلی ساکاریدی ریشه های موئین در اثر القاء توسط سویه های 15834 و A13 افزایش و در اثر القاء توسط سویه A4 نسبت به نمونه شاهد کاهش یافت. بنابراین تفاوت های مشاهده شده در این تحقیق بر درصد القای ریشه های مویین و مقدار ترکیب های ثانویه می تواند به دلیل توانایی متفاوت سویه های مختلف اگروباتریوم رایزوژنز در انتقال T-DNA به سلول های گیاه باشد.

سرخارگل، یکی از گیاهان دارویی و با ارزش و از منابع مهم اسید شیکوریک است. در این پژوهش کالوس زایی، باززایی غیرمستقیم و ریشه زایی ساقه چه در گونه Echinacea angustifolia DC. بررسی گردید. در دو آزمایش جداگانه، اثرات نوع ریزنمونه (برگ، دمبرگ و ریشه) و غلظت ماده تنظیم کننده رشد NAA (0. 5، 1 و 1. 5 میلی گرم در لیتر) بر میزان کالوس زایی و نیز اثرات نوع ریزنمونه (برگ، دمبرگ و ریشه) و غلظت ماده تنظیم کننده رشد BAP (3، 4 و 5 میلی گرم در لیتر) بر میزان باززایی غیرمستقیم ساقه چه بررسی شد. این آزمایش ها به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شدند. همچنین در آزمایش دیگری اثر غلظت تنظیم کننده رشد IBA (0. 5، 1، 1. 5 و 2 میلی گرم در لیتر) بر ریشه زایی ساقه چه های باززایی شده در قالب طرح کاملاً تصادفی بررسی شد. در بررسی کالوس زایی اختلاف آماری معنی داری بین عوامل مورد مطالعه مشاهده نشد ولی اثرات مورد مطالعه در بررسی ساقه چه زایی و ریشه زایی در سطح 1% معنی دار بودند. بیشترین میزان باززایی غیرمستقیم ساقه چه (72%) از ریزنمونه برگ و با استفاده از BAP در غلظت 4 میلی گرم در لیتر و بیشترین درصد ساقه چه های ریشه دار شده یا به عبارتی بیشترین درصد گیاه کامل (38% و 40%)، به ترتیب با استفاده از IBA در غلظت های 1 و 1. 5 میلی گرم در لیتر بدست آمدند. این پژوهش قابلیت خوب این گونه را برای کالوس زایی و تولید گیاهچه های درون شیشه ای به منظور استفاده های مختلف ازجمله در برنامه های تکثیر، انتقال ژن و تولید گیاهان تراریخت نشان داد.

خشکی مهمترین عامل محدودکننده تولید محصولات زراعی به ویژه در نواحی خشک و نیمه خشک دنیا می باشد. به منظور بررسی اثر تنش خشکی و کود بر برخی خصوصیات فیزیولوژیکی، درصد و عملکرد اسانس در نعناع (Mentha spicata L. )، آزمایشی در سال 1393 در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در کرج انجام شد. آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی شامل سه تیمار آبیاری (تأمین 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی گیاه) به عنوان کرت اصلی و چهار رژیم کود شامل شاهد (عدم مصرف کود)، کود شیمیایی (اوره و سوپرفسفات تریپل)، کود زیستی (ترکیبی از باکتری های ازتوباکتر، سودوموناس و قارچ مایکوریزا) و تلفیق کود زیستی+ 50% کود شیمیایی به عنوان کرت فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج بدست آمده نشان داد که اثرات اصلی و متقابل کم آبیاری و کود بر همه صفات اندازه گیری شده معنی دار می باشد. با افزایش شدت تنش، میزان کلروفیل a، کلروفیل b، کاروتنوئید، کلروفیل کل، درصد اسانس، عملکرد اسانس و عملکرد خشک گیاه کاهش و مقادیر کربوهیدرات، پرولین و درصد نشت الکترولیت افزایش یافت. همچنین نتایج نشان داد که در نظام آبیاری 100% و تأمین 75% نیاز آبی گیاه، کاربرد کود شیمیایی و تلفیقی باعث بهبود خصوصیات فیزیولوژیکی، عملکرد خشک و درصد و عملکرد اسانس شد و در نظام کم آبیاری شدید (تأمین 50% نیاز آبی گیاه)، کاربرد کود زیستی بهتر از سایر کودها عمل کرد.

به منظور بررسی تأثیر تاریخ کاشت و میزان کود شیمیایی نیتروژن و فسفر بر عملکرد بالنگوی شیرازی (Lallemantia royleana Benth. )، پژوهشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، در سال زراعی 93-92 اجرا شد. عوامل آزمایش شامل: تاریخ کشت پاییزه و بهاره و عامل دوم میزان کود شیمیایی (نیتروژن، فسفر) در سه سطح عدم کوددهی، کاربرد نصف کود (23 کیلوگرم در هکتار N + 50. 6 کیلوگرم در هکتار P2O5) و مقدار کامل کود (46 کیلوگرم در هکتار N + 101. 2 کیلوگرم در هکتار P2O5) بود. نتایج نشان داد که اثر تاریخ کاشت بر درصد، سرعت، میانگین مدت زمان جوانه زنی، فعالیت آنزیم کاتالاز در طی پر شدن دانه، درصد نیتروژن و فسفر، درصد موسیلاژ بذر، عملکرد دانه و بیولوژیک معنی دار بود. نتایج نشان داد که اثر کود شیمیایی بر تمامی صفات مذکور معنی دار بود و اثر متقابل تاریخ کاشت و کود شیمیایی بر فعالیت آنزیم کاتالاز، درصد موسیلاژ، درصد نیتروژن و فسفر بذر معنی دار ولی بر بقیه صفات غیر معنی دار بود. نتایج نشان داد که بیشترین درصد جوانه زنی به لحاظ تاریخ کاشت، مربوط به کشت پاییزه (74. 8) بود که افزایش 11. 6 درصدی نسبت به کشت بهاره داشت. بیشترین درصد جوانه زنی از نظر کاربرد کود، مربوط به اعمال کود کامل (88. 6) بود که افزایش 73. 4 درصدی را نسبت به تیمار شاهد نشان داد. بالاترین فعالیت آنزیم کاتالاز 28 روز پس از گلدهی بود که در کشت پاییزه و شاهد (0. 0075) بود و کمترین مربوط به کشت بهاره و کود کامل (0. 0014) گیاه بود. کاربرد کود شیمیایی و کشت پاییزه بالنگو باعث افزایش معنی دار درصد موسیلاژ نسبت به شاهد شد. به طور کلی کشت پاییزه و کاربرد مقدار کامل کود (46 کیلوگرم نیتروژن و 101. 2 کیلوگرم P2O5 در هکتار) باعث افزایش عملکرد و کیفیت دانه های تولیدی به لحاظ موسیلاژ، فعالیت آنتی اکسیدانی و کیفیت شیمیایی دانه گردید.

پونه سای اشترانکوهی (Nepeta elymaitica Bornm. ) یکی از گونه های انحصاری جنس Nepeta در ایران است. این جنس دارای گونه های اسانس دار ارزشمندی است که تاکنون 79 گونه آن از ایران گزارش شده است که 39 گونه از آنها انحصاری ایران هستند. هدف از این مطالعه، شناسایی ترکیب های شیمیایی موجود در اسانس پونه سای اشترانکوهی (Nepeta elymaitica Bornm. ) بود. بدین منظور این گیاه در تیرماه 1393 از منطقه کمندان واقع در شهرستان ازنا جمع آوری گردید. سرشاخه های گلدار گیاه پس از خشک شدن در محیط آزمایشگاه به روش تقطیر با آب (Hydrodistillation) اسانس گیری شدند. ضمن محاسبه بازده اسانس ترکیب های تشکیل دهنده با استفاده از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC-MS) و محاسبه شاخص بازداری مورد شناسایی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بازده اسانس این گونه پونه سا نسبت به وزن خشک 95/0% است. 27 ترکیب در اسانس این گونه شناسایی شد که 8، 1-سینئول (20. 6%)، 4a-a، 7-a، 7a-a-نپتالاکتون (17. 5%)، E-کاریوفیلن (15%)، ترپینن 4-اُل (6. 2%) و لینالول (5. 8%) ترکیب های عمده آن بودند.

به منظور مطالعه روش های تکثیر غیرجنسی گیاهان آویشن کوهی (Thymus kotschyanus Boiss. )، تأثیر تنظیم کننده های رشد اکسینی بر تغییرات مورفولوژیک و ریشه زایی قلمه های ساقه این گیاه در شرایط گلخانه بررسی شد. این پژوهش به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار و 20 مشاهده در هر تکرار انجام شد. فاکتور اول شامل: دو سطح تنظیم کننده رشد اکسینی (ایندول بوتریک اسید و ایندول استیک اسید) و فاکتور دوم شامل غلظت های گوناگون (صفر، 100، 200، 300، 1000، 2000 و 3000 میلی گرم بر لیتر) بودند. ویژگی های بررسی شده شامل طول و تعداد ریشه، درصد ریشه زایی و وزن خشک ریشه و تعداد جوانه تازه در قلمه ها بود. نتایج این پژوهش نشان داد که کاربرد غلظت های 100 و 300 میلی گرم بر لیتر از مواد اکسینی، بالاترین کیفیت ریشه زایی را در گیاه آویشن کوهی در پی داشته است. به گونه ای که به ترتیب کاربرد 100 و 300 میلی گرم بر لیتر از اکسین ها سبب 3. 6 و 3. 25 برابر افزایش در وزن خشک ریشه و 150% و 90% افزایش در طول ریشه در مقایسه با گیاهان شاهد (عدم کاربرد مواد اکسینی) شدند. بیشترین تعداد و طول ریشه و همچنین تعداد جوانه تازه در قلمه شاخه آویشن کوهی در اثر کاربرد ایندول استیک اسید در مقایسه با ایندول بوتریک اسید حاصل شد. با توجه به یافته های این پژوهش، تیمار قلمه های آویشن کوهی با 100 میلی گرم بر لیتر از ایندول استیک اسید در سطح اقتصادی می تواند سبب تولید قلمه های ریشه دار با کیفیت برتر شود.

عوامل اقلیمی بر تولید متابولیت های ثانویه گیاهان تأثیرگذار هستند. فنول ها و فلاوونوئیدها از مهمترین ترکیب های ثانویه گیاهان می باشند. در این مقاله هدف بررسی تأثیر نور با فرکانس های متفاوت بر تولید فنول ها و فلاوونوئیدها در گیاه Artemisia aucheri یا درمنه کوهی بود. از محیط کشت جامد موراشینگ و اسکوگ بدون تنظیم کننده های رشد استفاده شد. محیط کشت ها در اتاق کشت در شرایط استریل، تحت دمای 2± 25 و شرایط نوری متفاوت با تیمارهای مختلف بودند. شرایط نوری آزمایش، استفاده از تابش های نوری 1000، 2000 و 3000 لوکس بود. علاوه بر آن تیمار اشعه UV با شدت 320 نانومتر و تیمار تاریکی هم در نظر گرفته شد. سنجش فنول ها و فلاوونوئیدها با روش اسپکترومتری انجام شد و برای تحلیل داده ها و رسم نمودارها از نرم افزارهای SPSS نسخه 20 و برنامه Excel استفاده شد. در طول آزمایش داده های حاصل میانگین سه تکرار ± SD بوده و نتایج براساس آزمون ANOVA یک طرفه، پس آزمون Tukey و اختلاف معنی دار براساس P≤ 0. 05، بررسی شد. با توجه به آنالیز آماری نتایج، مشخص گردید که اشعه UV بر روی تولید فنول ها و فلاوونوئیدها تأثیرگذار است، به طوری که اشعه باعث کاهش میزان فلاوونوئیدها و افزایش فنول ها شده است. تأثیر نور متفاوت بوده و به بررسی های بیشتری نیاز دارد. در مورد کالوس ها نیز نتایج متفاوتی بدست آمد. با توجه به داده های حاصل می توان نتیجه گرفت که نور و به ویژه اشعه UV بر تولید تعدادی از ترکیب های ثانویه گیاه (فنول ها و فلاوونوئیدها) مؤثر است و با توجه به ارتباط این ترکیب ها با فعالیت آنتی اکسیدانی گیاه، بررسی چگونگی تأثیرات این فاکتور محیطی می تواند مورد توجه قرار بگیرد.

کتان سفید (Linum album Ky. ex Boiss. ) گیاهی از تیره کتان و اندمیک ایران است. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی این گیاه با استفاده از صفات مورفولوژیکی و ترکیب های اسید چرب، 11 جمعیت از این گیاه در استان همدان انتخاب شد. در بهار و تابستان سال 1393 از هر یک از جمعیت های مورد نظر در فصل گلدهی و در زمان رسیدن بذر، پنج نمونه گیاهی کامل به طور تصادفی انتخاب و اندازه گیری های کمّی (33 صفت) و کیفی (9 صفت) برای هر صفت با پنج تکرار انجام شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SAS. v9. 2 آنالیز شدند. تجزیه واریانس و مقایسه کلیه میانگین ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن (در سطح احتمال 5%) انجام شد و ارتباط بین میزان اسیدهای چرب و خصوصیات اقلیمی با استفاده از روش همبستگی کانونی سنجیده شد. نتایج نشان داد که این گونه در استان همدان در ارتفاع 1551 تا 2176 متر بالاتر از سطح دریا می روید. جمعیت های مورد بررسی در کلیه صفات بجز شش صفت (طول و عرض برگ ساقه ای و نسبت طول به عرض برگ ساقه ای و برگه) در سطح احتمال 5% دارای اختلاف معنی دار بودند. نتایج تجزیه اسیدهای چرب نشان داد که پالمیتیک اسید (6. 5-5. 5%)، استئاریک اسید (5. 1-0. 5%)، اولئیک اسید (28. 1-21. 9%)، لینولئیک اسید (66. 8-15. 4%) و لینولنیک اسید (45. 7-2. 0%) اجزای اصلی اسید چرب موجود در بذر کتان و کتان سفید است و تفاوت زیادی بین درصد این ترکیب ها بین دو گونه و درون جمعیت های مختلف کتان سفید وجود دارد. همبستگی کانونیک مشخصات جغرافیایی و اکولوژیکی با میزان اسیدهای چرب بذرها نشان داد که با افزایش فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، درصد ماده آلی، EC، بارش سالیانه و میانگین دمای سالیانه میزان لینولنیک اسید در روغن بذر افزایش می یابد. گیاه کتان سفید در مناطق با 1700 متر ارتفاع از سطح دریا، متوسط دمای سالیانه 13 درجه سلسیوس، میزان بارش سالیانه 340 میلی متر و در شیب های جنوبی عملکرد بالاتری دارد. اگرچه معرفی جمعیتی برای کشت و اهلی کردن کتان سفید هنوز نیاز به بررسی های دقیق تر دارد، اما نتایج این تحقیق نشان داد که جمعیت های 1A، 4A، 7A و 10A مناسب ترند.