تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1396 | دوره:24 | شماره:2 (پیاپی 67) |تعداد مقالات:22

شیوه مرتعداری یکی از ارکان مهم مدیریت مرتع به ویژه ازجنبه تجدیدحیات و احیاءپوشش گیاهی می باشد. هدف از این تحقیق بررسی شیوه مرتعداری و سیستم های چرایی مناسب سامانهای عرفی منطقه سمیرم و مقایسه آنها با برنامه های پیشنهادی توسط ادارات منابع طبیعی می باشد. بدین منظور در 29 سامان عرفی دارای طرح مرتعداری در شهرستان سمیرم، نقشه شیوه مرتعداری و سیستم های چرایی صحیح با توجه به استانداردها و بر اساس وضعیت و گرایش سال تهیه طرح و سال انجام این تحقیق تعیین گردید. نتایج نشان داد که در اکثر موارد شیوه مرتعداری پیشنهاد شده در طرح های مرتعداری، منطبق با شیوه صحیح مبتنی بر وضعیت مرتع بوده است. از سوی دیگر در 20 طرح مرتعداری علیرغم اعمال شیوه مرتعداری مصنوعی، سیستم چرایی پیش بینی شده است که مطابق اصول صحیح مرتعداری نیست. اطلاعات بدست آمده نشان داد که در طرح های مرتعداری این منطقه، به دلیل مشکلات فنی در امر قطعه بندی مراتع و نظارت و کنترل، سیستم های چرایی پیش بینی شده عملا اعمال نگردیده است. همچنین در این مناطق، زمانبندی چرا مطابق با سیستم های چرایی در یک دوره کوتاه مدت مزایای زیادی به دنبال ندارد.

میزان تولید یک جامعه مهم ترین شاخص ارائه سطح فعالیت های اقتصادی در آن جامعه است، که از یک سو به میزان عوامل تولید در دسترس و از سوی دیگر به نحوه ترکیب این عوامل برای تولید کالا ها و خدمات وابسته است که هدف از این تحقیق، محاسبه ی رانت اقتصادی مرتع روستای کوجنق از محل برداشت و تولید محصولات دامی بود که روش مورد استفاده در این تحقیق، پیمایشی و از نوع توصیفی بوده و جامعه آماری این پژوهش، بهره برداران مرتعی می باشد و بالغ بر 124 خانوار شد. روش نمونه گیری در این تحقیق، از نوع نمونه گیری تصادفی بوده و تعداد نمونه ها با استفاده از فرمول کوکران، 46 خانوار مشخص گردید. جهت گردآوری اطلاعات از پرسشنامه مدون استفاده گردید. نتایج نشان داد که متوسط درآمد حاصل از محصولات دامی در منطقه ی کوجنق 7861195.65 تومان بوده و سود اقتصادی حاصله نیز با کسر هزینه های آشکار و پنهان حدود 291915000 تومان برآورد شد. رانت اقتصادی مربوط به محصولات دامی 62375 تومان در هر هکتار در سال محاسبه شد و ارزش مورد انتظار مرتع از محل تولید محصول دامی با در نظر گرفتن سه نرخ تنزیل 10 درصد 6237.5 تومان در هکتار در سال برآورد شد. حاشیه ی بازاریابی 19 درصد محاسبه گردید و اشتغال سالانه 16 نفر برآورد شد.

امروزه به دلیل کمبود آب در کشور به خصوص در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی، مدیریت بهینه استفاده از منابع آب زیرزمینی لازم و ضروریست. این مطالعه به بررسی کیفیت و کمیت آب های زیرزمینی دشت سرایان در شمال غرب استان خراسان جنوبی در دوره آماری 14 ساله (1391-1377) با استفاده از روش های زمین آماری پرداخته است. تعداد نمونه های مورد بررسی در این پژوهش شامل 20 حلقه چاه، 6 قنات و سه چشمه است. داده های مورد نیاز از سازمان تماب تهیه شد و ابتدا به منظور رفع نواقص آماری، روش غیر نموداری رانﺗﺴﺖ در نرم افزار SPSS مورد استفاده قرار گرفت. سپس با استفاده از نرم افزار GS+ روش های آماری مناسب انتخاب شد که نتایج نشان داد روش کریجینگ برای پهنه بندی عوامل مورد بررسی مناسب بود. نقشه تغییرات مکانی برای هر یک از پارامتر های کیفی آب زیرزمینی (EC ,TDS ,SAR) در سه سال (ابتدا، میانه و انتهای دوره آماری 14 ساله) در نرم افزار ARC GIS 10.1 تهیه شد. نتایج تغییرات مکانی TDS و SAR  نشان داد که در قسمت های میانی و جنوبی حوزه کاهش این دو پارامتر شدیدتر بوده است. همچنین، بیشترین میزان EC مربوط به قسمت های شمالی حوضه دشت سرایان بوده است. تغییرات زمانی پارامترهای کیفی نشان دهنده روندهای نسبتا همگونی برای پارامترهای مورد بررسی است بطوری که که کمترین مقدار پارامترهای کیفی مربوط به میان دوره مورد مطالعه (سال1385) است. به منظور بررسی تغییرات عمق آب زیرزمینی در سطح دشت، با استفاده از نتایج اندازه گیری عمق آب در هر یک از چاه های پیزومتری انتخاب شده، اقدام به تهیه نقشه های هم عمق آب زیرزمینی در طول دوره آماری گردید. در بررسی روند تغییرات عمق آب در طی دوره آماری 14 ساله، در سال انتهایی دوره (1391)، با کاهش عمق آب روبرو هستیم ولی این کاهش عمق به قسمت های شمالی تمرکز بیشتری پیدا کرده است. این شرایط گویای عدم مدیریت مناسب در بهره برداری از منابع آب زیرزمینی منطقه است. لذا تغییر الگوی کشت و آبیاری به نحوی که بتوان با حداقل آب بیش ترین استفاده را از منابع آب موجود نمود، مورد نیاز است.

مراتع از گونه های مختلف گیاهی با خصوصیات رویشی و فنولوژی متفاوت تشکیل شده که ارزش چرایی معینی دارند. از این روی دام چرا کننده نیز بر حسب آن از خود رفتار چرایی خاصی بروز می دهد. بدون شناخت این رفتارها، برنامه ریزی و مدیریت مرتع و دام مقدور نمی باشد. برای پی بردن به رفتار چرایی دام، سایت نیک در مراتع کوهستانی مازندران در منطقه پلور انتخاب گردید. رفتار چرایی دام مانند مسافت طی شده در روز، سرعت حرکت دام، زمان صرف شده برای حرکت، استراحت و چرا با استفاده از GPS مورد بررسی قرار گرفت. زمان بررسی از سال 1389-1386 بوده است. نتایج نشان می دهد که رفتار چرایی دام در ماههای مختلف فصل چرا متفاوت می باشد. رفتار چرایی دام در سالهای مختلف دارای اختلاف معنی دار نمی باشد. بیشترین میزان حرکت دام (دقیقه)در کلاس شیب 30-15 درصد و کمترین آن در کلاس شیب بیشتر از 60 درصد می باشد. به طور میانگین، دام در ماه اول فصل چرا مسافت 14.84 کیلومتر، در ماه دوم مسافت 13.30 کیلومتر و در ماه سوم مسافت 12.38 کیلومتر را طی می نماید.

مسائل و مشکلات مراتع ایران متعددند و ارائه ی راه حل برای آنها جزء از طریق بررسی همه جانبه امکان پذیر نیست. هدف از این مطالعه، استخراج ساختار مدیریت مراتع ایران است. ابزار انجام مطالعه، پرسشنامه و مصاحبه به صورت چند مرحله ای است. این مطالعه در سه مرحله ی اکتشافی، ارزیابی، تجزیه و تحلیل و استخراج ساختار نهایی انجام شده است. در مرحله ی اکتشافی، به صورت هدف دار با نظرسنجی از خبرگان بخش های آموزش، تحقیقات، دستگاه اجرایی و بهره برداران عرصه های مرتعی جایگاه مکانی اجزاء مختلف ساختار مدیریت مراتع ایران مشخص شد. در این مرحله ساختار اولیه ی سلسله مراتبی عوامل موثر بر مدیریت مراتع طراحی شد (بخش پنل). در مرحله ی ارزیابی با استفاده از پرسشنامه، ساختار حاصله در معرض قضاوت جوامع پاسخگو قرار گرفت. در مرحله ی نهایی با استفاده از آنالیزهای آماری داده ها، ساختار نهایی سلسله مراتبی استخراج و طراحی شد. صحت و دقت الگوی حاصله با استفاده از شاخص های پایایی/ آلفای کرونباخ (a=0.86) و روایی (پنل متخصصان) مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مطالعه از نرم افزارهای آماری SPSS 18 و STATISTICA استفاده شد. نتایج نشان داد نظام مرتعداری ایران مرکب از سه سطح به صورت سلسله مراتبی است. در سطح اول؛ عرصه ی مرتعی، نظام آموزش و تحقیقات، نظام اجرایی و نظام بهره برداری قرار دارد. هر یک از اجزاء در سطح اول به اجزاء زیرمموعه ی خود در سطوح پائین تر تقسیم بندی شدند. این ساختار به صورت واضح تر و دقیق تری مشکلات را دسته بندی، قابل فهم تر و قابل مدیریت تر می کند. بدین طریق می توان اقدامات با قابلیت مدیریتی و راهبردی تر را در هر سطح و جزء معطوف داشت.

ارزیابی پایداری زیست محیطی- بوم شناختی، به عنوان یکی از مهم ترین ابزارها در فرآیند برنامه ریزی توسعه پایدار بوده و لذا توجه به آن در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها اجتناب ناپذیر است. در ارتباط با سنجش پایداری زیست محیطی- بوم شناختی در مراتع و مخصوصا سامان های عرفی شاخص های مشخصی وجود ندارد درنتیجه در حال حاضر تدوین و اعتبار سنجی شاخص های ارزیابی پایداری زیست محیطی جهت سنجش پایداری در سامان های عرفی ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش 40 شاخص ارزیابی پایداری زیست محیطی- بوم شناختی از طریق مصاحبات اکتشافی و مرور منابع مختلف تدوین و از طریق پرسشنامه در معرض قضاوت و داوری متخصصان دانشگاهی، کارشناسان امور اجرایی و خبرگان محلی قرار گرفت. برای اعتبار سنجی و دستیابی به اجماع نظر علاوه بر آماره های توصیفی از آزمون کروسکال والیس استفاده شد. شاخص هایی مانند تنوع جانوری، کیفیت بصری، سطح آلودگی صوتی و درجه آلودگی هوا علیرغم اینکه در منابع خیلی تکرار شدند به جهت عدم تناسب با سامانهای عرفی مرتعی در معیار تناسب منطقه ای امتیازات پایینی به خود اختصاص دادند. در بین شاخص ها بیشترین امتیاز مربوط به شاخص مساحت مرتع و پایین ترین آن مربوط به شاخص درجه آلودگی هوا در سامان می باشد. در این پژوهش تعداد 16 شاخص در قالب شش مولفه مورد تایید متخصصان، کارشناسان امور اجرایی و نخبگان محلی معرفی گردیده است که می تواند در بخش مراتع شروعی برای تدوین مدل ملی شاخص های ارزیابی پایداری، ایجاد بانک اطلاعات شاخص های پایداری و کمی نمودن آن ها در راستای رسیدن به توسعه پایدار در بخش منابع طبیعی و بخصوص مراتع کشور باشد. همچنین دستگاه های اجرایی می توانند با استفاده از شاخص های معرفی شده جهت بهبود وضعیت مراتع، بهره برداران و حرکت به سمت پایداری در همه ابعاد برنامه ریزی کنند.

دامداری یکی از فعالیت هایی است که خانوارهای روستایی به منظور تامین نیازهای خود انجام می دهند. در حوزه آبخیز حبله رود هم به مانند سایر مناطق کشور از قدیم الایام دامداری رواج داشته است. تا چندی پیش به واسطه پتانسیل بالای کشاورزی و دامداری منطقه، جمعیت زیادی از مناطق مختلف به حبله رود مهاجرت می نمودند اما به دلایلی سیر مهاجرت معکوس شده است و آمارهای جمعیت شناسی و اقتصادی – اجتماعی حاکی از کاهش بعد خانوار، پیرشدن جمعیت، کاهش باروری، درصد بالای باسواد و به تعبیری تغییرات میزان سرمایه انسانی در خانوارهای منطقه می باشد. دامداری فعالیتی است که نیاز به نیروی کار مستمر دارد و تغییرات سرمایه انسانی ممکن است باعث بروز تغییراتی در وضعیت و شیوه دامداری روستائیان منطقه شود. بدین منظور انجام مطالعه ای در سطح شهرستان های دماوند و فیروزکوه در قسمت شمالی حوزه و ایوانکی و آرادان از قسمت جنوبی حوزه در مورد نقش سرمایه انسانی بر دامداری وابسته به مرتع ضروری به نظر رسید. روش مورد استفاده در این پژوهش، روش میدانی و پیمایشی است که محققان با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با روایی تایید شده و آلفای کرونباخ 0.78، به گردآوری اطلاعات پرداختند. میزان وابستگی به مرتع با فاکتورهای تاثیرگذار شامل تعداد اعضاء خانوار، تعداد افراد ذکور خانواده، سن سرپرست خانوار، سطح سواد سرپرست، تعداد افراد با تحصیلات دیپلم و بالاتر، میانگین سنوات تحصیل اعضاء خانوار و سرمایه انسانی خانوار به کمک رگرسیون لجستک اسمی در محیط نرم افزاری SPSS v.22 تحلیل شد. نتایج نشان می دهد که از میان متغییرهای مستقل تنها سن و سطح سواد سرپرست خانوار روی وابستگی به مرتع تاثیر دارند و به میزان 8.6 درصد تا 11.5 درصد متغییرهای مستقل فوق می توانند وابستگی به مرتع را تبیین کنند.

با توجه ایجاد میکروسایت های مناسب در زیر تاج پوشش گونه های درختی برای گونه های مرتعی در مناطق خشک، این تحقیق به تعیین رابطه مکانی بین گونه های درختی کهورستان ها (در دو شرایط خالص و آمیخته) با گونه های مرتعی زیراشکوب در حاشیه جازموریان استان کرمان می پردازد. پس از انتخاب منطقه، تعداد 34 سایت 2000 متر مربعی به شکل دایره (بر اساس شبکه بندی) نمونه برداری شد. از آزمون مربع کای و شاخص های Dice و Jaccard جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. نتایج نشان داد که گونه های درختی در جنگل آمیخته کهور، تغییردهنده ساختار گونه های زیراشکوب مرتعی خود هستند. در این راستا کور (Capparisspinosa) و برت (Aeluropus littoralis) به ترتیب با درجه همبستگی 0.61 و 0.22 از رابطه تسهیل کهور (Prosopiscineraria) و خارشتر (Alhagi graecorum) نیز با درجه همبستگی 0.42 از رابطه تسهیل کهورک (Prosopisfarcta) جهت حضور خود بهره جستند. این در حالی است که کهور پاکستانی (Prosopisjuliflora) اثر منفی معنی داری بر حضور گونه کرتکی (Desmostachya bipinnata) در زیراشکوب خود شده است. با غالب شدن گونه شورپسند شاه گز (Tamarix stricta)، حضور گونه های غیرخوشخوراک از قبیل کرتکی و استپی (Stipa capensis) به ترتیب با درجه همبستگی 0.31 و 0.26 به طور معنی دار پررنگ و حضور گونه های خوشخوراک از قبیل برت به صفر می رسد. طبق نتایج برای حفظ گونه های با ارزش دارویی (کور) و علوفه ای (برت) بایستی سعی گردد که گونه درختی کهور به دلیل ایفای نقش پرستاری به عنوان گونه غالب در جنگل های آمیخته باقی بماند.

در این مطالعه تلاش شده است تا با استفاده از ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن و بهره گیری از الگوی رگرسیون خطی، عوامل اقتصادی، اجتماعی و فنی موثر بر موفقیت کلیه مجریان طرح های مشارکتی مقابله با بیابان زدایی در استان سیستان و بلوچستان در سال 1392 مورد ارزیابی قرار گیرد. نتایج حاصل از ضریب همبستگی نشان داد که بین متغیرهای وضعیت اسکان مجری طرح در منطقه، میزان توان اجرایی، مدیریتی و مهارتی مجری طرح، میزان ارتباط مجری با کارشناس و ناظر دولتی قبل از اجرای طرح و برخورداری مجری طرح از حمایت های فنی، نظارتی و مدیریتی کارشناسان منابع طبیعی استان با میزان موفقیت مجریان در اجرای طرح های مشارکتی مقابله با بیابان زایی در استان رابطه مثبت و معنی داری به لحاظ آماری وجود دارد. علاوه بر این نتایج حاصل از برآورد الگوی رگرسیون خطی نشان داد که سه متغیر میزان تسهیلات بانکی مورد استفاده در طرح، سرمایه گذاری شخصی مجریان در اجرای طرح و میزان توان اجرایی، مدیریتی و مهارتی مجری طرح با اطمینان بیش از 90 درصد به لحاظ آماری معنی دار و دارای تاثیرگذاری مثبت بر میزان موفقیت مجریان در اجرای طرح های مشارکتی مقابله با بیابان زایی در استان می باشند. با توجه به نتایج پیشنهاد می گردد تا اولا اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اقدامات لازم برای تامین تسهیلات موردنیاز مجریان را با شرایط مناسب اعطای وام فراهم آورد تا تمایل افراد برای اجرای طرح های مذکور افزایش یابد. ثانیا اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان به منظور ارتقاء توان اجرایی، مدیریتی و مهارتی مجریان طرح های جدید قبل از واگذاری اقدام به برگزاری دوره های آموزشی و عملی چگونگی اجرای صحیح طرح های بیابان زدایی نمایند

به منظور بررسی تاثیر عملیات اصلاحی مرتع بر عملکرد پوشش گیاهی، تحقیقی در مراتع سیلوانا در استان آذربایجان غربی انجام گرفت. در این مطالعه چهار عملیات اصلاح مکانیکی شامل پیتینگ، سدهای گابیونی، کنتور فارو و سد سنگی ملاتی انتخاب شدند. در کنار سایت های عملیات اصلاحی سایتی به عنوان سایت شاهد(بدون انجام عملیات)، انتخاب گردید. سپس در مناطق معرف هر سایت نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش تصادفی- سیستماتیک انجام شد. پارامترهای پوشش گیاهی شامل میزان تولید، درصد پوشش، میزان لاشبرگ و تراکم اندازه گیری شدند. داده های حاصل از اندازه گیری با استفاده از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه مورد تجریه و تحلیل قرار گرفتند. سپس میانگین پارامترها با استفاده از آزمون دانکن با یکدیگر مقایسه شدند. تحلیلهای آماری در محیط نرم افزار SPSS انجام شدند. نتایج آنالیز واریانس یک طرفه نشان داد که عملیات اصلاح مکانیکی مختلف از نظر تاثیر بر عملکرد پارامترهای گیاهی با یکدیگر تفاوت معنی داری دارند. با توجه به نتایج مقایسه میانگین ها، نیز مشخص گردید که دو عملیات مکانیکی سد سنگی ملاتی و کنتور فارو بیشترین تاثیر را در افزایش و بهبود عملکرد پارامترهای گیاهی نسبت به سایر تیمارها در منطقه سیلوانا داشتند.

ایجاد رواناب به عوامل متعددی بستگی دارد، با این وجود رطوبت خاک یکی از عوامل مهم در تولید آن محسوب می شود که به رغم اهمیت بسیار زیاد، اندازه گیری های پیوسته آن از نظر مکانی و زمانی دشوار و در پاره ای از مناطق غیرممکن است. هدف از این مقاله، کاربردی کردن تهیه نقشه رطوبت سطحی خاک در مناطق خشک و نیمه خشک با استفاده از داده های ماهواره ای تصویرسازهای OLI و TIRS، منطبق با زمان برداشت های میدانی، به همراه مقادیر محاسبه شده چندین نمایه طیفی، تجزیه مولفه های اصلی و تبدیل داده Tasseled Cap است. 24 متغیر پیش بینی کننده مورد استفاده قرار گرفت و همبسته ترین آن ها به روش رگرسیون اکتشافی و روش همبستگی دو متغیره، با محاسبه عامل تورم واریانس، ضریب پیرسون و ضریب تبیین، در سه سطح رطوبتی 4 تا 5 درصد، بیشتر از 5 درصد و کمتر از 4 درصد، مشخص شدند. روش آمار مکانی شاخص مورانز برای همبستگی جغرافیایی داده ها استفاده شد. 47 نقطه در سطح منطقه تحقیق به روش تصادفی طبقه بندی شده و ایجاد شبکه های 1800 متری در یک الگوریتم سیستماتیک، به عنوان متغیر پیش بینی نمونه برداری و در آزمایشگاه به روش وزنی- حرارتی، تعیین رطوبت شدند. پی ریزی توابع تخمین رطوبت سطحی خاک نیز با سه روش رگرسیون حداقل مربعات جزئی (PLSR)، گام به گام و Enter انجام گرفت که تمامی مدل ها از واسنجی قابل پذیرشی برخوردار بودند. محاسبه 5 معیار خطاسنجی توسط 24 درصد داده های میدانی که به طور تصادفی انتخاب شده بودند، نشان داد که داده های لندست 8 می تواند برای تخمین رطوبت سطحی خاک موثر باشد و دقت توابع استخراج شده با روش رگرسیون چندگانه گام به گام (1.425 تا RMSE=0.585)، بیشتر از سایر روش هاست. مدل های معرفی شده برای سطح رطوبتی5%³، تمایل به بیش برآوری (MBE=0.788)، و برای سایر سطوح رطوبتی، تمایل به کم برآوری دارند.

تخریب و نابودی مناطق خشک و بیابانی که به علت عواملی مانند تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی می باشد، یکی از چالش های عمده و جدی زیست محیطی پیش روی جهان امروز است. در مباحث پیرامون مدیریت مناطق خشک، زنان از دید برنامه ریزان و سیاست گزاران به عنوان یکی از گروه های هدف مورد توجه بوده و توانمندسازی آنان و زمینه های جلب مشارکتشان به عنوان بخش عظیمی از نیروهای انسانی ساکن روستاها از رئوس برنامه های مورد نظر سازمان های توسعه در کشورهای مختلف می باشد. در این پژوهش سرمایه اجتماعی شبکه زنان روستایی از طریق روش تحلیل شبکه ای، تکمیل پرسشنامه تحلیل شبکه ای و مصاحبه مستقیم با اعضای گروه های توسعه روستایی زنان، در روستای تاجمیر از توابع شهرستان سربیشه در استان خراسان جنوبی، از طریق سنجش پیوندهای اعتماد و مشارکت و با استفاده از شاخص های سطح کلان شبکه (تراکم، دوسویگی پیوندها، میانگین فاصله ژئودزیک و نسبت پیوندهای برون گروهی به درون گروهی) بررسی شده است. نتایج حاصل بیانگر آن است که میزان سرمایه اجتماعی و به تبع آن سرعت گردش پیوندهای اعتماد و مشارکت در حد متوسط بوده و برای ایجاد بسیج جامعه محلی، توانمندی اجتماعی و پایداری اقتصادی و اجتماعی جامعه مورد بررسی و در نهایت استقرار مدیریت مشارکتی، ضرورت دارد که میزان سرمایه اجتماعی افزایش یابد که این عامل نیز فرصتی برای ایجاد ظرفیت در جهت مشارکت ایجاد کرده که تاثیر بسزایی بر روند مدیریت مشارکتی اجتماع محور در منطقه دارد.

Acantholimon gilliatii، Astragalus aharicus و A. neo-mobayenii از گونه های اندمیک و تک جمعیتی استان آذربایجان شرقی هستند. مشاهدات قبلی پژوهشگران نشان داده است که بقای این گونه ها در معرض خطر بوده و عرصه انتشار آن ها در حال محدود شدن است. در این پژوهش خصوصیات توپوگرافیکی، اقلیمی و خاکی رویشگاه های این گونه ها و همچنین سطح تاج پوشش، ارتفاع و تراکم پایه ها و فنولوژی آن ها با استقرار 10 پلات به روش تصادفی در هر منطقه طی سال های 1392 و 1393 بررسی شده است. رویشگاه A. gilliatii بسیار محدود در دامنه جنوبی کوه میشوداغ، با شیب 30-15 درصد، ارتفاع 2010 متر از سطح دریا، خاک لومی- شنی و اقلیم نیمه مرطوب سرد واقع شده است. رویشگاه A. aharicus نیز بسیار محدود در دامنه جنوب غربی کوه کسبه، با شیب بیش از 60 درصد، ارتفاع 1750 متر از سطح دریا، خاک لومی- رسی و آهکی و اقلیم نیمه خشک سرد قرار دارد. رویشگاه A. neo-mobayenii به صورت لکه ای در دامنه شمالی کوه میشوداغ با شیب 70-60 درصد، ارتفاع 1800 متر از سطح دریا، خاک لومی- شنی و اقلیم نیمه مرطوب سرد واقع شده است. به نظر می رسد دلیل محدود شدن جمعیت این گونه ها، کاهش تجدید حیات آن ها به سبب خشکسالی و تخریب رویشگاه بعلت چرای مفرط دام باشد که موجب عدم استقرار دانه رست ها شده است. بنابراین اتخاذ تدابیری چون حفاظت از رویشگاه این گونه های انحصاری، بررسی عوامل موثر بر زادآوری این گیاهان اعم از عوامل بیرونی و درونی و نیز مبارزه با آفات بذرخوار برای جلوگیری از حذف این گونه ها از عرصه های طبیعی ضروریست.

تاکنون آمارهای متفاوتی از سطح بیابان های دنیا و ایران به وسیله افراد و سازمان های مختلف ارایه شده است. دلیل عمده وجود آمار و ارقام متفاوت از عرصه بیابان ها، اختلاف عقیده صاحب نظران و دست اندکاران در ارایه تعریفی جامع از بیابان و عوامل موثر در تشکیل آن است. در این مقاله عوامل محیط طبیعی از جمله اقلیم، پوشش گیاهی، ژئومرفولوژی، خاک، زمین شناسی و هیدرولوژی که اثر مشترک آن ها به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در پیدایش و سیمای عمومی بیابان نقش دارند بررسی شده است. از این رو برای شناسایی و تعیین محدوده های بیابانی از جنبه عوامل مورد مطالعه، شاخص هایی تعیین و تعریف شد و بر اساس آن ها ابتدا پهنه های بیابانی برای هر عامل بصورت انفرادی مشخص شد. سپس با همپوشانی لایه های تهیه شده میزان اشتراک و انفکاک آن ها با ارایه نقشه های رقومی و مساحی شده تعیین گردید. نتایج نشان داد بیشترین مساحت مناطق بیابانی ایران با سطحی برابر 693690 و 567711 کیلومترمربع به ترتیب متاثر از عامل اقلیم و پوشش گیاهی است و کمترین آن در مرحله نخست متعلق به عامل زمین شناسی با سطحی برابر 208041 کیلومترمربع و بعد از آن به عامل ژئومرفولوژی به مساحت 272258 کیلومتربع می باشد. مساحت مناطق بیابانی ایران از جنبه خاک شناسی نیز سطحی برابر 514930 کیلومترمربع را در بر می گیرد. مجموع سطوح بیابانی تحت پوشش عوامل پنجگانه اعم از سطوح مشترک و غیر مشترک برابر 907293 کیلومترمربع برآورد گردید که این مقدار 55 درصد از مساحت کل ایران را در برمی گیرد.

این بررسی در ایستگاه تحقیقاتی گیاهان مرتعی گردنه زاغه در استان لرستان انجام شد. تعداد 440 پایه در هر سال و 2200 پایه در 5 سال به روش قطع و توزین در داخل و خارج منطقه قرق بررسی شد. اختلاف وزن بین پایه ها در دو عرصه، مقدار مصرف را نشان می دهد. نتایج نشان داد، بین مقدار میانگین تولید و مصرف گونه ها در ماه ها و در گونه های مختلف در سطح 1% اختلاف معنی دار وجود دارد (P<0.01). در متوسط چهار سال، مرتع در سال سوم بیشترین و در سال دوم کمترین مقدار تولید را داشت. بطور متوسط هرساله حدود 1177 کیلوگرم علوفه در هکتار تولید شد. در میانگین چهار سال 80% تولید مورد استفاده دام قرار گرفت. در همه سال ها بیشترین مقدار علوفه مرتع در اردیبهشت ماه تولید شد. گونه های As. Remotijogus ,Ono. melanotricha و گونه As. bungei تاحد طوقه به بهره برداری می رسند در حالی که گونه Cen. virgata فقط در خرداد ماه بیشترین مصرف را به خود اختصاص می دهد. گندمیان چند ساله سایت مورد بررسی مانند  Hor. bulbosum ,Br. tomentellus ,Festuca ovina ,Stipa wiesneriiهم تحت فشار چرای شدید هستند. برخی گیاهان مانند Picris strigosa در اثر چرای شدید در طول یک فصل قادر به جوانه زنی مجدد و تجدید حیات نبوده و ریشه آن ها با اندک تحریکی متلاشی می شود. بنابراین عدم تعادل بین تولید و بهره برداری و توزیع نا مناسب آن عامل اساسی در تخریب پوشش گیاهی و اکوسیستم مرتعی است.

استفاده از داده های هوایی و ماهواره ای یکی از روش های مناسبی است که مطالعه اکوسیستم ها را با هزینه ای کمتر ممکن می سازد. این تحقیق جهت آگاهی از همبستگی درصد پوشش گیاهان غالب سه سایت با شاخص NDVI انجام شد. بدین منظور مطالعه ای در سه تیپ گیاهی متفاوت انجام شد. در هر منطقه محدوده ای برای نمونه برداری مشخص شد. سپس داخل این محدوده و در جهت افقی، 30 واحد نمونه برداری 30×30 متر در امتداد سه ترانسکت 900 متری به صورت تصادفی- سیستماتیک انتخاب گردید. در هر واحد نمونه برداری، کوادرات با ابعاد 1×1، 2×2 متر به صورت تودرتو به تعداد 1، 2، 3، 4 و 5 مستقر شد. به منظور جلوگیری از ایجاد خطای هندسی، محدوده های 900 مترمربعی دارای فاصله 60 متر از همدیگر بودند. در داخل هر کدام از واحدهای نمونه برداری، مختصات جغرافیایی با GPS ثبت گردید. تعداد پایه و درصد پوشش گونه های غالب گیاهی به طور جداگانه در داخل پلات ها ثبت شد. سپس همبستگی درصد پوشش با شاخص NDVI حاصل از پردازش تصاویر لندست 8 بدست آمد. همچنین با استفاده از داده های تراکم گونه ها الگوی پراکنش آن ها تعیین شد. نتایج نشان داد که در تمام گونه ها، ضریب همبستگی شاخص NDVI در کوادرات با سطح بالاتر بیشتر از کوادرات با سطح پایین تر است. همچنین ضریب همبستگی با تعداد یک کوادرات به سمت تعداد پنج کوادرات، بیشتر می شود. البته به دلیل نداشتن همبستگی بالا بین درصد پوشش کل گونه های گیاهی یک کودارات و شاخص NDVI، استفاده از یک کوادرات در داخل پیکسل به عنوان برآیندی از کل پیکسل، به هیچ عنوان توصیه نمی شود. انتخاب نوع نمونه برداری، به نحوه الگوی پراکنش و اندازه گونه گیاهی از یک طرف و دسترسی به امکانات و حد قابل قبول بودن ضریب همبستگی از طرف دیگر بستگی دارد. در گونه های با الگوی کپه ای شدید، تعداد بیشتری کوادرات و با پراکنش مناسب داخل پیکسل روی زمین لازم است تا نمونه گیری بتواند نماینده خوبی از کل پیکسل باشد. در الگوی یکنواخت به دلیل یکسان بودن کل پیکسل از نظر رویش گیاهان، طبیعتا تعداد نمونه کمتری لازم است و الگوی تصادفی از این نظر در حد متوسط قرار دارد.

محدودیت منابع آب کشور و اختصاص سهم بزرگی از آن به بخش کشاورزی و منابع طبیعی، افزایش کارآیی مصرف و صرفه جویی آب را امری ضروری و حیاتی نموده است. در این زمینه استفاده از فن آوری نوین با کاربرد برخی مواد افزودنی مانند مکمل ها به خاک در کاهش تنش های خشکی در مناطق خشک و نیمه خشک می تواند نقش مهمی ایفا کند. در این پژوهش تاثیر مکمل آبسار بر ویژگی های فیزیولوژیکی گونه ارزن وحشی  Panicum eruciferumبررسی شد. جهت افزایش دقت از گلخانه برای محیط کشت استفاده گردید. تیمارهای مورد استفاده در این بررسی، شاهد با آبیاری آب معمولی، مکمل آبسار در دو غلظت (1.10000 و 1.6000) و در سه نوبت آبیاری (یک روز، سه روز، شش روز) بود. نتایج نشان دادند که مکمل آبسار با غلظت 1.10000 سبب افزایش طول ریشه، طول ساقه، وزن خشک ریشه و ساقه و نیز وزن مخصوص ریشه (SRL) در گیاه شد همچنین استفاده از آبسار سبب افزایش دور آبیاری گردید. اما در افزایش نسبت طول ریشه به ساقه غلظت 1.6000 مکمل باعث ایجاد تفاوت معنی دار در این صفات شد. ولی آبیاری با غلظت های 1.10000 و 1.6000 مکمل آبسار بر نسبت وزن خشک ریشه و ساقه اثر معنی دار در سطح یک درصد نداشت. به طوری که با افزایش تنش از دوره آبیاری روزانه به دوره آبیاری هر شش روز، نسبت طول ریشه به ساقه و نسبت وزن خشک ریشه به ساقه افزایش یافت.

این پژوهش به منظور مکان یابی رویشگاه بالفعل گونه اسکنبیل (Calligonum Comosum) با استفاده از GIS و تحلیل سلسله مراتبی در سال 1394 در منطقه حلاف (استان خوزستان) انجام شد. بدین منظور ابتدا رویشگاه گونه مورد نظر در منطقه تعیین و موقعیت های فعلی استقرار آن به عنوان محیط زیست واقعی آن مشخص شد. آنگاه نیاز اکولوژیکی این گیاه در این نقاط مشخص و به کمک GPS این نقاط ثبت شدند. همچنین به منظور تعیین نیازهای خاکی گونه مورد نظر در هر یک از محل ها اقدام به نمونه برداری (30 نمونه) خاک از عمق 0 تا 50 سانتی متر شد، بافت خاک، اسیدیته خاک (PH) و هدایت الکتریکی(EC)  نمونه ها اندازه گیری شد. در مرحله بعد لایه های اقلیم، فیزیوگرافی و نقشه های خصوصیات خاک در محیط GIS به کمک داده های رقومی تهیه و استانداردسازی شد. سپس در محیط  ArcGIS10 با استفاده از این توابع، تمام لایه ها با روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و وزن دهی شدند. در نهایت با تلفیق لایه های اطلاعاتی در محیط ArcGIS10 و در قالب مدل وزن دهی سلسله مراتبی (AHP) لایه رویشگاه بالقوه برای گونه مورد نظر بدست آمد و بر روی نقشه منطقه ارائه شد. نقشه حاصل بر اساس قابلیت رویشگاهی به 5 طبقه با شایستگی بسیار بالا (38% با مساحت 3775 هکتار). شایستگی بالا (41% با مساحت 4149 هکتار)، شایستگی متوسط (8.6% با مساحت 798 هکتار)، شایستگی ضعیف (11% با مساحت 1104 هکتار) و شایستگی بسیار ضعیف (1.4% با مساحت 148 هکتار) طبقه بندی گردید.

گونه های شورروی به دلیل سازگاری با شرایط خاص مناطق خشک و بیابانی می توانند بخشی از نیاز علوفه ای دام را در اوایل بهار، تابستان و به ویژه اواخر پاییز تامین کنند. با این حال، اطلاعات کمی در مورد ارزش غذایی این گیاهان در دسترس است. از سوی دیگر، شورروی ها (هالوفیت ها) دارای تغییرات قابل توجهی در ارزش غذایی خود هستند. بنابراین، آگاهی از کیفیت علوفه شورروی ها در هر مرحله فنولوژیک علاوه بر اینکه به بهره برداران در مناطق خشک و بیابانی کمک می کند تا گونه های گیاهی مناسب را برای کاشت در برنامه های شورورزی انتخاب نمایند، بلکه باعث می شود زمان مناسب چرا برای دستیابی به عملکرد بیشتر دام در اراضی شور نیز تعیین شود. در این تحقیق، اثر مراحل مختلف فنولوژیک بر شش فاکتور موثر در کیفیت علوفه دو گونه مرتعی Atriplex leucoclada و Suaeda fruticosa بررسی شد. نمونه های گیاهی در سه مرحله فنولوژیک شامل رشد رویشی (اواخر خرداد) گلدهی (نیمه شهریور) و بذردهی (آبان) از اراضی شور در گرمسار، استان سمنان جمع آوری شدند. داده ها به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی تجزیه واریانس شدند. مقایسه میانگین ها با آزمون چند دامنه ای دانکن انجام شد. نتایج نشان داد که اثر مراحل فنولوژیک و اثر متقابل مراحل فنولوژیک در گونه بر کیفیت علوفه در سطح آماری یک درصد معنی دار بود. حداکثر کیفیت علوفه در مرحله رشد رویشی به دست آمد و پس از آن کیفیت علوفه تا مرحله بذردهی کاهش پیدا کرد. به طور کلی، نتایج این تحقیق حکایت از برتری گونه fruticosa Suaeda از نظر ارزش غذایی نسبت به گونه Atriplex leucoclada داشت، به طوری که می تواند به عنوان منبع جدید علوفه در اراضی تحت تاثیر شوری که سایر منابع مرسوم علوفه امکان رشد و تولید در این اراضی را ندارند در نظر گرفته شود.