تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال:1395 | دوره:23 | شماره:1 |تعداد مقالات:24

دانش بومی دانشی است که افراد یک جامعه براساس تجربه و انطباق با فرهنگ های محلی و محیط زیست در طول زمان کسب کرده اند. این دانش بر پایداری جوامع و فرهنگ و همچنین برای حفظ منابع ژنتیکی جهت ادامه بقاء آن استفاده می شود و فهرستی ذهنی از منابع بیولوژیکی محلی، نژادهای حیوانات، گیاهان محلی، محصولات کشاورزی و گونه های درختی می باشد. این دانش ممکن است شامل اطلاعاتی از قبیل درختان و گیاهان که با یکدیگر بخوبی رشد می کنند یا گیاهانی شاخص مانند گونه هایی که شوری خاک را نشان می دهند و یا اینکه گونه هایی که در شروع بارندگی گل می دهند، باشد. این مطالعه در استان خراسان شمالی انجام شد. این استان بین مدارهای ˝ 42° 36 و ˝ 14° 38 شمالی و نصف النهارهای˝ 31° 56 و ˝ 30° 58 شرقی در شمال شرقی ایران واقع شده است. در این مطالعه، جامعه آماری دامداران، شبانان و کهنسالانی بودند که بطور سنتی از مراتع استفاده می کنند. برای انجام مصاحبه و تکمیل پرسشنامه ها، از هر طایفه عشایری یا روستا 3 نفر انتخاب شد. جمع آوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه، تکمیل پرسشنامه ها و مشاهده فعالیت های شبانان و دامداران در عرصه انجام شد. برای امتیازدهی و ارزش گذاری کمی سئوالات در گونه های مورد نظر، از طیف لیکرت استفاده شد. نتایج بررسی ها نشان داد در زمینه های مختلف مدیریت چرای دام در مرتع، ازجمله پراکنش دام و بهره برداری یکنواخت از مرتع، شب چر، انتخاب محل استراحت دام، انتخاب محل چرای دام، قطعه بندی مرتع با روش های سنتی و سالم بودن آب شرب دام، دامداران و شبانان دانش زیادی دارند که آنها را بکار می گیرند و می تواند در امر مدیریت مرتع مورد استفاده قرار گیرد. از طرفی بررسی ها نشان داد که دامداران و شبانان به رعایت ظرفیت چرای دام و جلوگیری و یا کاهش چرای انتخابی دام در مرتع عملاً توجه چندانی ندارند.

تعیین کیفیت علوفه گونه های مراتع یکی از عواملی است که جهت مدیریت اصولی مراتع لازم و ضروری است. بنابراین درصد ازت چهارده گونه مرتعی که از گونه های غالب و مهم در پوشش گیاهی در مراتع خشک و بیابانی شهرستان کهنوج (جنوب استان کرمان) هستند، در دو مرحله (رشد رویشی و پس از بذردهی) توسط دستگاه کجلدال اندازه گیری شد و سپس پروتئین خام آنها احتساب گردید. پروتئین گونه های مختلف توسط آزمون تجزیه واریانس یکطرفه مقایسه و از آزمون t زوجی جهت مقایسه پروتئین خام هر گونه گیاهی بین دو مرحله فنولوژیکی استفاده شد. همچنین برای مقایسه پروتئین حد بحرانی برای حالت نگهداری با متوسط پروتئین مرتع در هر مرحله رویشی از آزمون مقایسه t با یک مقدار ثابت استفاده شد. نتایج نشان داد پروتئین گونه های گیاهی در هر کدام از مراحل فنولوژی دارای تفاوت معنی داری با یکدیگر بودند، بطوری که در مرحله رویشی، بیشترین میانگین درصد پروتئین خام مربوط به گونه Astragalus triboloides با 6/19 درصد بود و گونه Ziziphus spina-christi با میانگین 22/4 درصد دارای کمترین درصد پروتئین بود. در مرحله پس از بذردهی بیشترین پروتئین مربوط به گونه Rhaziastricta با 85/14 درصد و کمترین میزان پروتئین مربوط به گونه Stipa capensis با 23/55 درصد بود. پروتئین خام درتمامی گونه ها به استثناء دو گونه سیر نزولی از خود نشان داد. همچنین مقایسه پروتئین خام با پروتئین مورد نیاز بر اساس جداول NRCC برای بز نژاد رائیینی که دام غالب منطقه است نشان داد که بطور کلی میانگین پروتئین گونه های گیاهی در مرحله رویشی بیشتر از پروتئین حد بحرانی بود. اما این اختلاف برای مرحله دوم معنی دار نبود. حفظ و گسترش گونه هایی که میزان درصد پروتئین خام آنها بالا و تغییرات پروتئین در آنها در طول دوره رشد ناچیز می باشد (از قبیل Tavernieracuneifolia)، تاکید می گردد.

با توسعه ی جمعیت در روی کره ی زمین، بشر همواره به فکر تأمین منافع آنی خود بوده و توجهی به طبیعت اطراف خود نداشته است. کمبود آب در مناطق خشک کشور اصلی ترین عامل محدودکننده جهت گسترش پوشش گیاهی در طرح های بیابان زدایی محسوب می گردد؛ به طوری که درحال حاضر بیش از 70 درصد اعتبارات پروژه های بیولوژیک بیابان زدایی و تثبیت شن های روان صرف عملیات تأمین آب و آبیاری در مناطق بیابانی کشور می شود. این پژوهش در بخشی از عرصه ی بیابانی واقع در دشت سجزی به مدت نه ماه و با هدف دستیابی به روشی که بتواند موجب استقرار و زنده مانی هرچه بیشتر نهال ها و افزایش بهره وری آب گردد به مرحله اجرا گذاشته شد. در این پژوهش گونه سیاه تاغ تحت تیمارهای کف پوش پلاستیکی و شاهد (تیمار بدون کف پوش پلاستیکی) در منطقه کشت شد. در تیمار کف پوش پلاستیکی به جهت ممانعت از آب دزدی شکاف های موجود در منطقه از فیلم های پلاستیکی منفذدار استفاده گردید. هر دو تیمار تحت شرایط کاملاً یکسان قرار داشتند. این پژوهش در قالب طرح کاملاً تصادفی متعادل به اجرا درآمد. طی دوره آزمایش شاخص هایی نظیر ارتفاع گیاه و قطر متوسط تاج پوشش گونه اندازه گیری شد. داده های بدست آمده از این ارزیابی ها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتیجه تجزیه واریانس داده های بدست آمده نشان داد که روش کف پوش پلاستیکی، روش مناسب تأمین آب جهت پرورش نهال سیاه تاغ در این مناطق بیابانی با تبخیر و تعرق بسیار شدید و بادهایی با سرعت بسیار زیاد هستند. دلیل موفقیت روش کاشت به صورت کف پوش پلاستیکی به خاطر جلوگیری از خارج شدن آب مورد نیاز برای رشد گیاه است، زیرا وجود درز و شکاف هایی در زمین سجزی سبب خروج آب و عدم دسترسی آن برای گیاه می باشد که این امر سبب هدر رفت آب و رشد کم گیاهان می شود ولی در روش کاشت معمولی، آب مدت کمی پس از آبیاری از طریق شکاف ها از دسترس گیاه خارج می شود و در نتیجه در مدت کوتاهی نهال ها نیاز به آب داشته و به همین دلیل از رشد و نمو کمتری برخوردار می باشند.

ارزش رجحانی عبارت از انتخاب گونه های در دسترس در چرای آزاد توسط دام میباشد. این تحقیق به منظور تعیین ارزش رجحانی گونه های گیاهی با اهمیت مراتع نیمه استپی بید خیری در گردنه خان سرخ شهرستان بردسیر در استان کرمان توسط دام (گوسفند کرمانی) در طی دوره چرایی از اردیبهشت تا شهریور 1392 به مدت 5 ماه صورت گرفت. متوسط بارندگی منطقه حدود 270 میلیمتر در سال میباشد انجام شد. سپس داده های بدست آمده به کمک نرم افزار SAS در یک طرح فاکتوریل مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت و مقایسه میانگین ارزش رجحانی و گروه بندی آنها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن انجام شد. نتایج نشان داد که بین گونه های مورد مطالعه و همچنین بین اثرات متقابل گونه در ماه اختلاف معنی داری در سطح یک درصد وجود داشت. ارزش رجحانی گندمیان یکساله و چند ساله نسبت به سایر گونه ها در طول فصل چرا در رتبه بالاتری بود.

مطالعه گیاهان مرتعی و چگونگی رفتار آنها در اکوسیستم، اطلاعات پایه ای را در مورد نحوه عمل پوشش گیاهی در دسترس قرار می دهد که لازمه شناخت دقیق تر اکوسیستم های مرتعی جهت برنامه ریزی و مدیریت صحیح مراتع می باشد. در این تحقیقات اکولوژی گونهStipagrostis Karelini در شن زارهای استان اصفهان مورد بررسی قرار گرفت. ابتدا نقشه رویشگاه تهیه و خصوصیات رویشگاهی شامل پستی و بلندی، اقلیم، خاک، گونه های همراه و چگونگی حضور این گونه در پوشش گیاهی تعیین گردید. همچنین فنولوژی و سیستم ریشه گونه یاد شده بررسی شد. نتایج مطالعه نشان داد که این گونه گیاهی در شن زارهای منطقه ریگ بلند کاشان با ارتفاع 750 تا 1150 متر از سطح دریا در تمامی جهات شیب رویش دارد. خاک رویشگاه های آن دارای بافت های شنی تا شنی – لومی است. هدایت الکتریکی خاک در نقاط مختلف رویشگاه و نیز درعمق های مختلف آن متفاوت است و دامنه ds/m 2/5-3 را شامل می شود. دامنه اسیدیته خاک در این رویشگاه ها 2/8 – 5/7 می باشد. متوسط بارندگی سالانه رویشگاه های طبیعی این گیاه، 140 – 80 میلی متر و میانگین دمای حداقل و حداکثر بین 8/3 و 6/33، حداقل مطلق دما 12-و حداکثر مطلق دما 8/47 درجه سانتی گراد می باشد. رشد رویشی این گونه مرتعی از اواخر اسفند شروع می شود. زمان ظهور گلها در اردیبهشت ماه است و در اواسط خردادماه بذرها می رسند. ریشه های استیپاگروستیس از نوع افشان و به رنگ روشن بوده واطراف ریشه ها راغلافی از ماسه پوشانده و انشعابات آن تا عمق یک متر و به شعاع حدود 2 متر در سطح شنزار حرکت می کند.

یکی از راه های مهم سازگاری با خشکی و جلوگیری از روند بیابان زایی، استفاده مفید از منابع آب است و باید سعی کرد تا حد ممکن از ریزش های جوی و جریان های سطحی به نحو مطلوب استفاده شود. به منظور انجام تحقیق از منطقه ای استفاده شد که از لحاظ شرایط توپوگرافی، شیب عمومی منطقه، جهت دامنه ها، تراکم شبکه هیدروگرافی، بافت و ساختمان خاک، جهت باد از شرایط یکسانی برخوردار بودند که شامل سه منطقه: 1-اجرای عملیات هلالی آبگیر. 2-اجرای عملیات کنتور فارو 3-شاهد، می باشند. سپس 15 ترانسکت 100 متری در هر منطقه بصورت تصادفی-سیستماتیک در نظر گرفته شد و تعداد 30 پلات روی آنها توزیع شدند. سطح پلات ها با روش حداقل سطح در منطقه 16 متر مربع محاسبه شد. در هر یک از پلات ها پارامتر های گیاهی نظیر درصد پوشش، تراکم و تولید اندازه گیری و محاسبه شد. داده های جمع آوری شده از نظر همگنی واریانس ها با آزمون لون و نرمال بودن داده ها با آزمون کولموگروف-اسمیرنوف مورد بررسی قرار گرفت و با استفاده از روش های آماری تجزیه واریانس یک طرفه برای احراز اختلاف بین مناطق و آزمون توکی برای آنالیز تفاوت ها، توسط نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که بین 3 منطقه در سطح 05/0 اختلاف معنی داری وجود دارد. آماربرداری انجام شده در این تحقیق بیانگر آن بود که هلالی آبگیر و کنتور فارو نسبت به شاهد تأثیر بیشتری در جهت احیاء و افزایش پوشش گیاهی دارند. همچنین عملیات هلالی آبگیر تأثیر مطلوب و مؤثرتری در جهت افزایش پوشش گیاهی دارد.

ارزیابی اراضی مرتعی به معنی شناسایی و ارزیابی تولید بالفعل و بالقوه، به منظور بهره برداری بهینه دامهای اهلی از این منبع با ارزش طبیعی است. تعیین کیفیت علوفه یکی از مهمترین عواملی است که جهت مدیریت تغذیه ای مناسب دامهای اهلی از مراتع لازم است. در این تحقیق ارزش غذایی چند گونة مهم مرتعی، در مراتع نیمه خشک زاگرس مرکزی در سال 1389 مورد بررسی قرار گرفت. از 12 گونة غالب در تیپ های گیاهی منطقه یا سه تکرار از اندام های قابل چرای دام در مرحلة رشد رویشی در پلات های نمونه برداری 2 متر مربعی (تعیین شده از طریق اندازه نمونه) به روش قطع گونه نمونه تهیه گردید. شاخص های مهم کیفی از قبیل: درصد ماده خشک، درصد ازت، پروتئین خام، دیواره سلولی، دیواره سلولی عاری از همی سلولز، خاکستر و چربی خام، درصد ماده خشک قابل هضم، درصد ماده خشک مصرفی، انرژی متابولیسمی و ارزش غذایی نسبی برای گونه های مورد مطالعه تعیین گردید. به منظور تجزیه و تحلیل آماری داده ها از روش تجزیه واریانس استفاده شد. همبستگی بین پارامترهای کیفی بر اساس شاخص نسبی کیفیت در محیط نرم افزارهای MVSP, Mosaic, and PC-ORD تعیین شد. برای همة گونه ها، پروتئین خام و شاخص ارزش غذای نسبی با قابلیت هضم ماده خشک همبستگی مثبت، ADF با هضم ماده خشک، پروتئین خام و شاخص ارزش غذای نسبی همبستگی منفی داشتند. نتایج این تحقیق نشان داد که، بجزء برای درصد ماده خشک، در مورد سایر شاخص های کیفیت علوفه بین گونه های مختلف تفاوت معنی داری از نظر آماری وجود دارد (05/0P<). تقریباً در همة گونه های گراس مورد مطالعه سطوح NDF و ADF بالاتر باعث کاهش کیفیت علوفه این گونه ها شده است. همچنین بر اساس شاخص های اندازه گیری شده بالاترین کیفیت علوفه مربوط به گونه Cachrys acaulis با 46/289=RVF و گونة Agropyron trichophorom کمترین کیفیت علوفه را دارا بود (89/87=RVFF).

توسعه صنعت گردشگری در مکان هایی که پتانسیل بالقوه جذب گردشگر را دارند می تواند به عنوان ابزاری کارآمد در جهت رشد و توسعه همه جانبه جوامع به کار گرفته شود. استان فارس به لحاظ داشتن پتانسیل های بیشمار طبیعی، تاریخی و فرهنگی از قطب های مهم گردشگری ایران محسوب می شود. از جمله این موارد می توان به مناطق کویری و بیابانی آن اشاره نمود. هدف از این پژوهش بررسی و ارزیابی جاذبه های گردشگری بیابانی کویر شیراز و تعیین استراتژی های توسعه پایدار گردشگری با استفاده از مدل SWOT می باشد. در این راستا، ابتدا توانمندی ها و محدودیت های منطقه مطالعاتی شناسایی و پس از مشورت با متخصصین، پرسشنامه هایی بر این مبنا تدوین و در بین گردشگران حاضر در منطقه و کارشناسان منابع طبیعی استان پخش گردید. سپس نتایج حاصل از پرسشنامه ها با استفاده از مدل SWOT و آزمون های آماری در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که از منظر کارشناسان و گردشگران کویر شیراز در ماتریس استراتژی ها و اولویت های اجراییSWOT در محدوده شماره یک (قوی) قرار می گیرد و استراتژی لازمه توسعه اکوتوریسم بیابان در این منطقه، استراتژی رشد و ساخت خواهد بود.

در طی چند دهة گذشته تغییرات وسیعی در کاربری و پوشش اراضی حوزة آبخیز سد قشلاق سنندج روی داده است. مراتع منطقه دچار تغییرات وسیع شده، به کاربری های دیگر تبدیل و یا کیفیت خود را از دست داده اند. ادامه این روند علاوه بر کاهش تولید علوفه مراتع و به طبع آن افت تولید محصولات دامی و افزایش بیکاری و مهاجرت به شهر، منجر به افزایش میزان فرسایش و تولید رسوب و کاهش حجم مخزن دریاچه سد قشلاق و تقلیل عمر اقتصادی آن خواهد بود. در این مطالعه کوشش بعمل آمد تا سیر تغییرات زمانی در کاربری های مختلف پوشش زمین در بخشی از حوزة آبخیز سد قشلاق سنندج از سال 1987 و سال 2010 تغییرات در طی مدت 23 سال با استفاده از تفسیر و آنالیز داده های چندزمانه از سنجندة (TM) ماهوارة لندست5 به نقشه تبدیل گردد. در این راستا از داده های موجود منطقه و اطلاعات میدانی برداشت شده نیز بعنوان دادة کمکی استفاده گردید. بیشترین میزان تغییر کاربری با مساحت 4857 هکتار کاهش مربوط به کاربری مراتع کلاس2 (با درجه کیفی متوسط) می باشد، در رتبه های بعدی مراتع کلاس3 (با درجه کیفی فقیر) با رقم 2983 هکتار افزایش و اراضی آبی کشاورزی با 1641 هکتار افزایش قرار گرفته اند. نتایج این مطالعه نشان داد که سطح مراتع متوسط در منطقه کاهش و به مراتع فقیر و اراضی کشاورزی آبی تبدیل شده اند که نشان دهنده چرای شدید در منطقه مورد مطالعه و تبدیل مراتع حریم اراضی کشاورزی و منابع آب به اراضی کشاورزی است.

اکثر مراتع کشور در مناطق خشک و نیمه خشک واقع شده اند. تجدید پوشش طبیعی اکوسیستم های مرتعی در این مناطق بدلیل بارندگی های بسیار کم، بهره برداری غیر اصولی و نابهنگام از روند کندی برخوردار می باشد. مطالعه فنولوژی گیاهان مرتعی از فاکتورهای مهم در اعمال مدیریت جهت بهره برداری بهینه از گیاهان است. از طرفی بروز خشکسالی و تنش های متأثر از آن موجب تغییر در مراحل رشد گیاه و همچنین تاثیر در عملکرد علوفه مرتع می گردد. گونه های گندمی Bromus kopetdaghensisDrobow، Festuca arundinacea Schreb، Stipa arabica Trin. & Rupr و Poa bulbosaL. از عناصر اصلی مناطق نیمه استپی تا جنگل های خشک مراتع خراسان و از گونه های نسبتاً خوشخوراک و مورد تعلیف دام بشمار می روند. در این تحقیق مطالعه فنولوژی (مدل درجه-روز رشد) برای گونه های ذکر شدهطی سال های 1389-13866 انجام گردید. همچنین مطالعه شرایط رطوبتی و طبقات خشکسالی با استفاده از نمایه بارش استاندارد شده (SPI) در مراتع بینالود استان خراسان رضوی در دوره آماری بیست ساله انجام شد. اثرات دوره های مختلف تنش خشکسالی بر ظهور اندام های گیاهی و طول دوره رشد رویشی و زایشی بررسی گردید. نتایج نشان داد که رشد زایشی در دوره وقوع خشکسالی کوتاه تر بوده است. در شرایط خشکسالی سال 1387 دوره رویشی گونه ها نسبت به بقیه سال ها زودتر آغاز شده و تغییر از حالت رویشی به زایشی در دوره کوتاه تری اتفاق افتاد. نتایج حاصل از بررسی درجه-روز رشد نشان داد، دامنه تغییرات از حداکثر 12/2814 درجه سانتی گراد در سال 1389 تا حداقل 95/2406 درجه سانتی گراد در سال 1387 در نوسان بود. در نتیجه نتایج حاصل از مدل درجه-روز رشد به همراه اطلاعات تغییرات ذخیره هیدرات کربن گونه های مهم مرتع در مراحل مختلف رشد، می تواند مدیریت مرتع را در تنظیم زمان ورود و خروج دام از مرتع یاری دهد.

به منظور تعیین میزان کاهش نفوذپذیری در ایستگاه پخش سیلاب گچساران و به دلیل اینکه پشته های ابتدایی و نزدیک به هر کانال آبرسان بیشتر متاثر از هر بار سیل گیری می باشند، در چهار نقطه از هر کدام از نوارهای اول و دوم هر دو کانال آبرسان و در عمق 15-0 سانتی متری از سطح زمین اقدام به نمونه برداری گردید به طوری که در چهار خط میانی پشته ها و در 16 نقطه نمونه برداری صورت گرفت؛ همچنین به منظور مقایسه و تعیین تغییرات نفوذپذیری عرصه پخش، در محلی که فاقد اجرای عملیات پخش سیلاب بوده (جوار عرصه پخش) به صورت تصادفی در چهار نقطه با عمق مشابه، نمونه برداری انجام شد. سپس نمونه ها با سری الک های استاندارد دانه بندی شده و میزان نفوذپذیری هر نقطه با استفاده از جداول مربوطه تخمین زده شد. نتایج نشان داد که نفوذپذیری در عرصه پخش سیلاب کاهش چشمگیری یافته است به طوری که در نوار اول کانال آبرسان اول (TA1) میزان کاهش حدود پنج برابر عرصه شاهد بوده است و در نوار دوم کانال آبرسان اول (TA2)، حدود شش برابر کمتر از منطقه شاهد بوده است. همچنین در طول نوارهای اول و دوم کانال آبرسان دوم (TB1وTB2) میزان نفوذپذیری، به ترتیب حدود دو و پنج برابر کمتر از نتایج بدست آمده از عرصه شاهد می باشد و به طور متوسط نفوذپذیری عرصه پخش سیلاب حدود چهار برابر، از زمان اجرا کاهش یافته است. کاهش افزاینده نفوذپذیری عرصه-های پخش سیلاب در طول دفعات آبگیری، مهمترین عامل محدود کننده اجرا و نگه داری این نوع طرح های تغذیه مصنوعی می باشد و با پوشش دادن این حالت در کل سطح عرصه پخش، با دفعات آبگیری متعدد، عمر مفید و تاثیر این روش را در افزایش سطح سفره های آب زیرزمینی کاهش می دهد.

این پژوهش به منظور نشان دادن رفتار رویشی Andrachne fruticosus L.، Artemisia sieberi Besser، EuphorbiadecipiensBoiss & Buhse، Noaea mucronata Forssk، Scariola orientalis Sojak، Stachys inflate Benth، Stipa arabica Trin & Rupr و گونه های یک ساله در طی سال های 1387 الی 1389 در مرتع سُه میمه انجام گردید. تعیین تولید و مصرف با استفاده از پایه های متوسط صورت گرفت و هرساله تعداد 8 پایه متوسط از گیاه به ازای همه ماه های فصل رویش و چرا در داخل محدوده قرق، برای اندازه گیری تولید و به همین تعداد در عرصه چرا شده برای اندازه گیری باقیمانده تولید منظور گردید و از تفاضل آنها مقدار مصرف مشخص شد. نتایج نشان داد که سال ها و ماه های مختلف تأثیر معنی داری بر تولید گونه های موردبررسی داشته است (01/0P<). داده های سال های 1389-1387 نشان داد که تولید متوسط شش گونه دائمی و یک ساله های موردبررسی در منطقه 9/255 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار و سهم گونه Artemisiasieberi و یک ساله ها در تولید بالا و به ترتیب به میزان 2/38 و 9/32 درصد کل علوفه بود. تغییرات تولید کاملاً تحت تأثیر تغییرات حجم و پراکنش بارش منطقه قرار داشته و ضریب همبستگی بین آنها در همه گونه ها بجز Euphorbia decipiens ازنظر آماری معنی دار بود. تولید گونه های موردبررسی در سال 1387 با وقوع شدیدترین خشکسالی بسیار نوسان داشت. در سال پر تولید گونه ها بین 5/4 تا حدود 20 برابر سال کم تولید علوفه تولید نمودند. در همه گونه ها بیشترین میزان علوفه در اردیبهشت ماه تولید شد. میزان مصرف در سال های مختلف متفاوت بوده و به جز Euphorbiadecipiens تمامی گونه ها در سال 1388 بیشترین مصرف را داشته اند. همچنین گونه های یک ساله در سه سال موردبررسی بیشترین میزان مصرف را به خود اختصاص داده اند.

یکی از راه های کاهش گازهای گلخانه ای در اتمسفر، جذب کربن توسط اندام های گیاه و ترسیب آن در خاک است. کشت گیاهان و مدیریت مناسب، موجب افزایش بیوماس گیاهان بومی در نتیجه افزایش سطح فتوسنتز کننده و جذب کربن، افزایش مقدار ورودی کربن به خاک می گردد. حاشیه جاده ها از جمله مناطقی است که قابلیت جذب کربن را دارند و از پتانسیل اکولوژیکی بالایی نیز برخوردار هستند. در این تحقیق میزان ذخیره کربن در درمنه زارهای حریم جاده ایوانکی – گرمسار مورد اندازه گیری قرار گرفت. بدین منظور تعداد 10 پلات 120 متر مربعی در طول سه ترانسکت 1000 متری به صورت تصادفی جهت برداشت نمونه گیاهی و در هر یک از پلات ها در پای بوته ها و در فضای بین بوته ها، پروفیل خاک حفر شده و نمونه گیری خاک در سه لایه سطحی متأثر از ماده آلی، لایه زیر سطحی و لایه گسترش ریشه و اعماق بین 0 – 10، 10 – 30 و 30 – 50 سانتیمتری در پنج تکرار آزمایش برداشت شد. نتایج نشان داد کل کربن ترسیب شده پروفیل خاک برابر 518/59 تن در هکتار و مجموع کربن آلی ذخیره شده بیوماس اندام هوایی و اندام زیرزمینی گیاه درمنه برابر 8/340 کیلوگرم در هکتار است. جهت افزایش ترسیب کربن در مراتع، گزینه های کاربردی مدیریت اکوسیستم باید بر سه محور خاک، بیوماس و لاشبرگ استوار باشند. با ایجاد پوشش گیاهی حریم جاده ها علاوه بر ذخیره سازی کربن می توان به کاهش و کنترل فرسایش و کاهش آلودگی صوتی کمک نمود همچنین باعث بوجود آمدن کریدور اکولوژیکی، چشم انداز عمومی و ایجاد میکروکلیما می گردد.

چرای دام از مراتع می تواند منجر به تغییر ترکیب پوشش گیاهی شود. در این تحقیق اثر چهار شدت مختلف چرایی سنگین، متوسط، سبک و قرق (بدون چرا) بر شاخص های پوشش گیاهی به منظور اصلاح شیوه های مدیریتی و برنامه ریزی مناسب جهت بهره برداری پایدار از مراتع در منطقه کرسنک و بارده استان چهارمحال و بختیاری مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور نمونه برداری از پوشش گیاهی به صورت ثبت درصد تاج پوشش گونه های گیاهی در شدت های مختلف چرایی انجام گردید. در این تحقیق از روش آنالیز واریانس یک طرفه، آزمون تی و آنالیز تطبیقی متعارفی جهت بررسی تغییرات پوشش گیاهی استفاده شد. نتایج نشان داد گونه هایی مانند Agropyron repens، Bromus tomentellus، Astragalus effusus و Poa bulbosa حضور بیشتری در قرق و شدت چرای سبک داشتند. گونه های Boissiera squarrosa، Echinops leiopolyceras، Sisymbrium irio و Euphorbia heteradeniaحضور بیشتری در شدت چرای سنگین داشتند. با توجه به آسیب دیدن پوشش گیاهی و کاهش گونه های خوشخوراک در اثر فشار چرای دام، بهره برداری از مرتع در حد چرای متوسط توصیه می گردد.

در این تحقیق به منظور بررسی ارتباط پراکنش گونه های مرتعی Astragalus microcephalus, Bromus tomentellus و Onobrichis cornuta با برخی خصوصیات فیریکی و شیمیایی خاک، پس از تلفیق نقشه های کاربری اراضی، درصد شیب و زمین شناسی و تشکیل واحدهای کاری همگن در حوزه آبخیز زیلبرچای، تعداد 35 نمونه پروفیل خاک به روش Stratified Random Samplingg تهیه شدند. سپس خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل بافت، اسیدیته، هدایت الکتریکی، آهک و ماده آلی اندازه گیری شد. با تلفیق نقشه پراکنش گونه های گیاهی با نقشه واحدهای اراضی، عوامل خاک مربوط به هریک از این گونه ها به دست آمد. ابتدا، ارتباط حضور این گونه های مرتعی با عوامل خاک، با استفاده از روش رگرسیون لجستیک بررسی شد و بعد در آن واحدهای اراضی که گونه های مزبور، تشکیل تیپ مرتعی As. mi-Br. to-On. co را داده اند، نقشه تراکم پوشش گیاهی، با استفاده از تصاویر ماهواره لندست و شاخص NDVI تهیه شد. مقادیر درصد سطحی تراکم پوششی تیپ مرتعی As. mi-Br. to-On. co با استفاده از مدل تراکم سطحی محاسبه گردید. بر اساس نتایج آزمون Paired Samples test بجز اسیدیته و هدایت الکتریکی خاک اختلاف معنی داری بین مقادیر اندازه گیری شده در عمق های 15-0 و 45-15 سانتی متری خاک وجود نداشت. تجزیه و تحلیل آماری رابطه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در عمق های 15-0 و 45-15سانتی متری خاک، بر اساس روش رگرسیون چند متغیره خطی انجام شد. ضریب تبیین مدل رگرسیون چندمتغیره خطی برای تراکم پوششی 30، 50، 65، 85 و 100 درصد برای عمق 15-0 سانتی متر خاک به ترتیب 47/0، 47/0، 52/0، 74/0 و 74/0 به دست آمد. همچنین مقادیر ضریب تبیین رگرسیونی در عمق 45-15 سانتی متری خاک برای عوامل اسیدیته و هدایت الکتریکی خاک در تراکم پوششی 30، 50، 65، 85 و 100 درصد به ترتیب 24/0، 31/0، 32/0، 42/0 و 69/0 محاسبه شدند که نشان می دهد تراکم پوشش گیاهی تیپ مرتعی As. mi-Br. to-On. co تحت تأثیر مقدار ماده آلی و pH و بافت خاک در عمق 15-0 سانتی متری خاک منطقه مطالعاتی بوده است.

یکی از مهمترین خدمات و کارکردهای اکوسیستم مرتعی، کارکرد حفظ خاک است که این موضوع بخصوص در مناطق پر شیب و کوهستانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از آنجا که کارکرد حفاظت خاک نیز همانند بسیاری از دیگر خدمات این اکوسیستم، فاقد بازاری برای تعیین ارزش آنهاست، در سال های اخیر روش های جدیدی به منظور برآورد این ارزش ابداع شده است. در مقاله حاضر ارزش عملکرد حفاظت از خاک در حوزه آبخیز تهم زنجان برآورد شده است. بدین منظور ابتدا میزان فرسایش و رسوب در منطقه مورد مطالعه با استفاده از مدل EPM در هر یک از زیرحوضه ها در وضعیت موجود بررسی شد. در ادامه با انجام نمونه برداری از خاک و تجزیه آزمایشگاهی، میزان مواد مغذی خاک محاسبه شد و با استفاده از نتایج حاصل از تجزیه خاک و استفاده از روش هزینه فرصت، ارزش اکوسیستم مرتعی در نگهداری از مواد مغذی خاک به تفکیک زیرحوضه ها برآورد شد. همچنین به منظور تعیین کارکردهای کاهش میزان از دست رفتن اراضی و کنترل رسوبات از رویکرد هزینه فرصت استفاده شد. جمع بندی ارزش اقتصادی کل کارکردهای حفاظت خاک در منطقه مورد مطالعه نشان می دهد ارزش اکوسیستم های مرتعی منطقه تهم حدود 44/1 میلیارد ریال در سال برآورد شد که ارزش اقتصادی هر هکتار مرتع برای کارکردهای حفاظت خاک نیز حدود 104 هزار ریال تعیین شد. در میان تیپ های گیاهی منطقه مورد تحقیق، تیپ Feov-Asmi-Brto با ارزش 1711 هزار ریال در هکتار در سال بیشترین ارزش اقتصادی کارکرد حفاظت خاک را دارا می باشد. ارزش گذاری خدمات حفظ خاک اکوسیستم مرتع می تواند اطلاعات دقیق تری را در اختیار مدیران و برنامه ریزان به منظور حفاظت از منابع طبیعی قرار دهد و منجر به تدوین برنامه هایی دقیق تر در این زمینه شود.

گیاه عجوه (Aellenia subaphylla) گونه ای بوته ای چندساله، مقاوم به شوری و خشکی است که در مراتع قشلاقی و میان بند استان سمنان پراکنش دارد. در نیمه دوم تابستان و اوایل پاییز علوفه قابل توجهی تولید می کند و بشدت توسط شتر چرا می شود. برای تعیین ارزش غذایی آن در سه مرحله رشد رویشی، گلدهی و بذردهی، از سرشاخه های 10 پایه در سه تکرار به شکل تصادفی نمونه برداری شد. سپس نمونه ها خشک و آسیاب شد. شش ویژگی مهم کیفیت علوفه شامل قابلیت هضم ماده خشک (DMD)، کربوهیدرات محلول در آب (WSC)، پروتئین خام (CP)، الیاف خام (CF)، انرژی متابولیسمی (ME) و دیواره سلولی منهای همی سلولز(ADF) سنجش و تعیین شد. میانگین DMD برابر14/35 درصد، CP برابر 35/17 درصد، CF برابر 93/40 درصد، WSC برابر9/13 درصد، Ash برابر 58/6 درصد، ME برابر97/3 مگاژول برکیلوگرم علوفه خشک وADF برابر 45/60 درصد برآورد شد. نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات نشان داد که بیشترین مقدار پروتئین خام (CP) در مرحله گلدهی(6/20 درصد) و کمترین مقدار در مرحله بذردهی (02/13 درصد) مشاهده شد. با توجه به اینکه حداقل میزان پروتئین خام (CP) برای بیشتر دام ها در حالت نگهداری 5/7 درصد گزارش شده، لذا می تواند پروتئین خام را تامین کند. در مرحله گلدهی، پروتئین خام (CP) افزایش معنی دار نشان داد لذا شرایط بهره برداری از علوفه در زمان گلدهی مناسب تر است. میانگین قابلیت هضم ماده خشک (DMD)، کربوهیدرات محلول در آب (WSC) و انرژی متابولیسمی (ME) در مرحله بذردهی به طور معنی داری بیشتر از سایر مراحل رشد رویشی و گلدهی بود، لذا مرحله بذردهی نیز برای تغذیه دام قابل توصیه است. با توجه به پراکنش این گونه در مراتع قشلاقی و میان بند، زمان بهره برداری از علوفه ی آن منطبق با مرحله گلدهی و بذردهی است. از سوی دیگر بذر زیادی نیز تولید می کند، لذا کیفیت علوفه در مرحله بذردهی افزایش می یابد. با توجه به اینکه طی مراحل گلدهی و بذردهی، کیفیت علوفه گیاه قابل قبول است، لذا با اجرای مدیریت صحیح و اصولی مرتع می توان استفاده مناسبی از این گونه برای تغذیه دام بعمل آورد.

بیابان زایی و تخریب سرزمین چرخه ای معیوب از معضلات زیست محیطی را ایجاد کرده و باعث تشدید روند تخریب شده است. چالش های اقتصادی-اجتماعی و بحران های سیاسی، بخشی از تبعات تخریب سرزمین محسوب می شود، که در نهایت می تواند افزایش خطر آسیب پذیری جوامع تحت تأثیر را درپی داشته باشد. برای تقویت تاب آوری جوامع محلی در مقابله با هر گونه بلایای طبیعی ضرورت دارد تا اثرات این پدیده ها شناسایی شده و بر اساس اولویت بندی این اثرات نسبت به حل هریک از آنها اقدام کرد. از این رو، هدف این تحقیق بررسی و اولویت بندی اثرات اجتماعی– اقتصادی با شدت متوسط بیابانی شدن در منطقه نصرآباد از دیدگاه جوامع محلی و جلب مشارکت روستاییان در راستای بیابان زدایی می باشد. در این تحقیق از روش تاکسونومی عددی برای اولویت بندی اثرات اجتماعی-اقتصادی بیابانی شدن استفاده شده است. با استفاده از رابطه کوکران و با توجه به جمعیت منطقه مورد مطالعه (5579 نفر) 80 نمونه برای تحقیق تدوین و جمع آوری شد. در این تحقیق با توجه به وضعیت متوسط فرسایش بادی در منطقه مورد مطالعه، شیوع گردوغبار و مشکلات زیست محیطی رتبه اول را از نگاه جوامع محلی به خود اختصاص داده است. مردمان ساکن منطقه بیش از هر کس دیگری راه های تعامل با این اکوسیستم شکننده را در طول زمان تجربه کرده و دریافته اند. از این رو، این شیوه های تعامل باید به عنوان کلید حل چالش های بیابان زایی محسوب شوند که این بهترین و شاید آخرین فرصت برای مقابله همه جانبه با بیابان زایی باشد.