مهندسی صنایع و مدیریت (شریف ویژه علوم مهندسی)
سال:1388 | دوره:25 | شماره:49 (ویژه مهندسی صنایع، مدیریت و اقتصاد) |تعداد مقالات:17

در این نوشتار برنامه ریزی تولید در صنایع پردازشی با تقاضای غیرقطعی بازار مورد بررسی قرار گرفته، و مدلی برای افزایش تطابق تولید با تقاضای غیرقطعی بازار ارایه شده است.هدف این مدل کمینه سازی امید ریاضی هزینه های کمبود و نگه داری موجودی است. در این پژوهش با توجه به ویژگی های خاص صنایع پردازشی، به صورت هدف مند یک دیدگاه تناوبی به امر تولید ارایه شده است. با توجه به این مفهوم، یک مدل ابتکاری دو مرحله ای به منظور برنامه ریزی تولید محصولات مختلف ارایه شده است. در مرحله اول، سطح موجودی هر یک از محصولات در ابتدای یک دوره تناوب به گونه ای تعیین می شود که امید ریاضی هزینه های کمبود و نگه داری موجودی در آن دوره، کمینه شود. این مقادیر به عنوان آرمان در مرحله دوم مدل لحاظ می شوند. بدین ترتیب که با توجه به سطح موجودی در دسترس واقعی هر یک از محصولات در ابتدای یک دوره تولید، ترکیب تولیدات به گونه ای تعیین می شود که امید ریاضی سطح موجودی هر یک از محصولات در انتهای دوره تولیدی تا حد امکان به مقادیر آرمانی خود، که در مرحله اول تعیین می شوند، نزدیک شوند. این امر به کمینه شدن هزینه ها در دوره بعدی تولید منجر می شود. برای تصمیم گیری در این خصوص مدل های ریاضی غیرخطی توسعه داده شده است که فضای جواب و تابع هدف آن محدب است. برای تشریح مدل تصمیم گیری یک مثال عددی ارایه شده است.

یکی از پدیده هایی که در زنجیره های عرضه مشاهده می شود «اثر شلاقی» است. این اثر بر افزایش نوسانات تقاضا به سمت بالای زنجیره (از مشتری نهایی به سمت تولید کننده) اشاره دارد. در این نوشتار قصد داریم در یک زنجیره عرضه دوسطحی (شامل یک خرده فروش و یک تولیدکننده) به بررسی تاثیر الگوهای مدیریت موجودی بر پدیده اثر شلاقی بپردازیم و روشی برای انتخاب سیاستی خوب (نه لزوما بهینه) ارایه کنیم. در این مطالعه ضمن ارایه دلایل ایجاد اثر شلاقی به مقایسه میزان اثر شلاقی در 8 سناریوی مختلف پرداخته ایم. این سناریوها شامل دو نوع خط مشی سیستم موجودی- شامل مرور دائم و مرور دوره ای، دو نوع روش پیش بینی شامل میانگین متحرک و هموارسازی نمایی، و دو برآورد کننده- است. اثر شلاقی در هر کدام از راهکارها بدون در نظرگرفتن موجودی اطمینان به صورت روابط ریاضی نشان داده شده است. با مقایسه حالت های مختلف ثابت شده است که سناریوهایی که در آنها تقاضا به روش هموارسازی نمایی پیش بینی می شود و توسط برآورد کننده اول برآورد شود، نسبت به سایر سناریوها اثر شلاقی را به میزان بیشتری کاهش می دهد. نمودارها و تحلیل هر کدام از سناریوها به منظور سنجش میزان تاثیر پارامترهای موجود بر اثر شلاقی ارایه شده است.

نظریه دو عاملی (انگیزشی- بهداشتی) هرزبرگ یکی از جامع ترین نظریه های انگیزش است که عوامل موثر بر ایجاد انگیزه را به دو دسته انگیزشی و بهداشتی تقسیم می کند. به عقیده او عوامل بهداشتی به از بین رفتن نارضایتی در افراد می انجامد، و عوامل انگیزشی موجب افزایش انگیزه کاری در آنان می شود. این تحقیق در شرکت توسعه صنایع نفت و انرژی و با هدف شناسایی و بررسی عوامل انگیزشی افراد سازمان، بر اساس نظریه هرزبرگ، انجام یافته است. پس از بررسی داده های جمع آوری شده (تحلیل واریانس و تحلیل فاکتور تاییدی)، این نتایج به دست آمد: 1. در بیشتر واحدهای سازمان عوامل بهداشتی، نسبت به عوامل انگیزشی، از میانگین پایین تری برخوردارند که بر اساس نظریه هرزبرگ می توان چنین استدلال کرد که در این شرکت افراد نارضایتی شغلی دارند؛ 2. واحدهای فنی، برنامه ریزی، مالی و مهندسی به ترتیب پایین ترین میانگین ها در عوامل انگیزشی و بهداشتی را به خود اختصاص داده اند و واحدهای بازاریابی و حقوقی و قراردادها بالاترین میانگین ها را دارند؛ 3. با ارایه یک مدل اندازه گیری پیشنهادی برای عوامل انگیزشی نشان داده شد که میزان تاثیر رشد و پیشرفت، شناخت و احترام و جذابیت شغل بر عوامل انگیزشی از سایر عوامل بیشتر است. همچنین با ارایه یک مدل اندازه گیری پیشنهادی برای عوامل بهداشتی نشان داده شد که میزان تاثیر رعایت عدالت، خط مشی و مقررات سازمان، سرپرستی و مدیریت و حقوق بر عوامل بهداشتی به ترتیب بیشتر از سایر عوامل است؛ 4. خصوصیات فردی بر عوامل انگیزشی و بهداشتی چندان تاثیرگذار نیست؛ 5. رعایت عدالت را می توان یکی از عوامل بهداشتی نظریه هرزبرگ محسوب کرد.

در اقتصاد دانش محور امروز، دانش نه تنها محصولی تولیدی بلکه عامل مهم تولید محسوب می شود و لازم است به شکلی صحیح مدیریت شود. مدیریت کارآمد دانش، مستلزم ارایه روشی برای ارزش گذاری دانش است. غیرملموس بودن دانش، به خصوص وجود دانش ضمنی، چالش هایی را در ارزش گذاری دانش ایجاد کرده است. در این نوشتار، مدلی سه بعدی که قادر به ارزش گذاری انواع دانش است ارایه می کنیم. در قالب این مدل، ابتدا شاخص هایی برای ارزش گذاری دانش معرفی، و سپس نحوه انجام این ارزش گذاری به کمک آن شاخص ها را بیان می کنیم. در این راستا از سه شاخص مقدار اطلاعات، تایید اطلاعات و قابلیت بازیابی اطلاعات برای ارزش گذاری دانش استفاده کرده ایم.در یک فضای سه بعدی، با تغییر هر یک از شاخص ها، ارزش دانش تحت تاثیر قرار می گیرد و حجم محصور در این فضای سه بعدی، نمایشی از ارزش دانش را ارایه می کند. بررسی نشان داد این مدل قادر به ارزش گذاری انواع مختلف دانش صریح و ضمنی، انسانی و غیرانسانی در سطوح کلان و خرد می باشد. همچنین ابعادی که در ادبیات موضوع به عنوان ارزش دانش مطرح شده است مانند کمیت، نوبودن، تطابق با اهداف، دقت، سازگاری، اعتبار، قابلیت استفاده مجدد، قابلیت تسهیم، مفیدبودن، در دسترس بودن و ارتباط داشتن در این مدل منظور شده است که قابلیت و اعتبار مدل را مورد تایید قرار می دهد.

تحلیل پوششی داده ها تکنیکی است مبتنی بر استفاده از روش های برنامه ریزی خطی برای ساخت سطح یا مرز غیرپارامتری به صورت خط شکسته بر فراز داده ها، که از این مرز برای محاسبه کارایی نسبی استفاده می شود. در این نوشتار برای ارزیابی کارایی واحدها مدلی ارایه شده که با درنظر داشتن مزایای استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها (DEA) سعی در رفع مهم ترین مشکلات آن- عدم امکان تخمین کارایی، توزیع غیرواقعی اوزان به ورودی ها و خروجی های مدل و تعدد شعب کارا- دارد. مدل ارایه شده در این نوشتار (مدل تحلیل پوششی داده های آینده نگر با اوزان فازی) به منظور واردسازی تاثیرات تصادفی عوامل محیطی بر ورودی ها و خروجی های واحدهای تحت بررسی، به هنگام تخمین کارایی و همچنین اعمال اوزان فازی بر آنها، مبتنی است بر تکنیک تحلیل پوششی داده های تصادفی (SDEA) با اوزان فازی، که نقاط ضعف مذکور را مرتفع خواهد ساخت. در پایان به منظور درک بهتر مدل پیشنهادی، ضمن حل یک مثال عددی، صحت مدل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

برای پایش فرایندهای خود همبسته یک متغیره و همچنین کنترل فرایندهای چند متغیره نمودارهای زیادی ارایه شده است، ولی با وجود کاربرد نسبتا فراوان، نمودارهای چند متغیره در حالت خود همبسته کم تر مورد بررسی قرار گرفته اند. در این نوشتار با استفاده از روشی جدید به منظور کاهش خود همبستگی مشاهدات، یک نمودار کنترل به نام نمودار میانگین های گروهی دسته بندی شده چند متغیره (MGBM) برای پایش بردار میانگین فرایندهای چند متغیره خود همبسته ارایه می شود. نمودار کنترل پیشنهاد شده در زمره نمودارهای کنترل بی نیاز از مدل است که در آن پارامترها در حضور داده های اتورگرسیو برداری درجه اول بررسی، و پیشنهاداتی نیز برای تعیین مقدار بهینه آنها ارایه شده است. همچنین کارایی نمودار پیشنهادی در قالب متوسط طول دنباله تحت کنترل و خارج از کنترل و در حضور انحرافات مختلف در میانگین، بررسی می شود.

رویکرد ارزیابی متوازن یکی از روش های موفق و متداول برای پیاده سازی استراتژی های سازمان است. ورودی این روش استراتژی های سازمان، و خروجی آن برنامه های عملیاتی است. در این نوشتار با تلفیق مفاهیم تحقیق در عملیات، پوشش مجموعه فازی، برنامه ریزی استراتژیک و روش ارزیابی متوازن مدلی ارایه می شود که به کمک آن می توان استراتژی های مناسب برای سازمان (ورودی های روش ارزیابی متوازن) را بر اساس مجموعه ای از معیارها و در فضای عدم قطعیت انتخاب کرد. برای این منظور، در یک سطح a-cut توابع عضویت به شکل اعداد قطعی تعیین شده و مساله انتخاب مجموعه استراتژی های مناسب به شکل مساله برنامه ریزی عدد صحیح غیرخطی مدل سازی شده و به کمک نرم افزار Lingo به راحتی قابل حل است. در پایان نیز نتایج محاسباتی با هدف بررسی عملکرد مدل ارایه شده ذکر شده است.

در سیستم قدرت الکتریکی، پیش بینی اوج بار به منظور بهینه سازی اقتصادی، برنامه ریزی خط مشی، تخصیص بودجه و مدیریت سوخت نیروگاه ها نقش بسیار مهمی بازی می کند. دقت روش پیش بینی در توسعه استراتژی تامین قدرت، و طرح توسعه به ویژه برای کشورهای در حال توسعه بسیار مهم است. زیرا در این کشورها نرخ رشد تقاضا پویا و زیاد است. در این نوشتار برای اولین بار یک مدل رگرسیون تلفیقی به منظور پیش بینی اوج بار الکتریکی ماهانه با استفاده از روش خوشه بندی و آنالیز مولفه های اصلی (PCA) ارایه شده است. بدین منظور داده های تقاضای اوج بار ماهانه 14 سال گذشته در شبکه قدرت الکتریکی سراسری ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. مدل ارایه شده امکان پیش بینی انرژی الکتریکی مصرفی یا اوج بار ماهانه را برای ماه آینده فراهم می کند.بدین ترتیب که ابتدا برای بهبود برازش رگرسیون، نقشه خود سازمان دهی (SOM) به منظور خوشه بندی اوج بار مصرفی ماهانه طراحی شده است و ماه های مشابه با یکدیگر در گروه های یکسان قرار داده شده اند. سپس با به کارگیری شاخص دیویس- بولدین بهترین حالت خوشه بندی تعیین شده است. همچنین به منظور کاهش ابعاد ورودی ها و بهبود نتایج از آنالیز مولفه های اصلی استفاده شده است. به منظور پیش بینی اوج بار ماهانه برای هر خوشه نیز از روش رگرسیون استفاده شده است. آنالیز و مقایسه نتایج پیش بینی با روش رگرسیون بدون انجام خوشه بندی نشان می دهد که دقت عمل مدل ارایه شده بسیار خوب است و خوشه بندی داده ها موجب بهبود پیش بینی شده است.

این مقاله به تبیین ارتباط میان توسعه اقتصادی با دو مقوله کسب و کار و کارآفرینی، و نیز پیش نیازهای توسعه آن می پردازد. ابتدا پیرامون مفهوم توسعه و توسعه یافتگی اقتصادی بحث، و روندهای مختلف توسعه یافتگی در کشورها بیان خواهد شد. سپس توضیحاتی پیرامون کسب و کار و انواع آن و نیز ارتباط آن با توسعه اقتصادی ارایه خواهد شد. در مرحله بعد، به تبیین مفهوم کارآفرینی و ارتباط آن با مفاهیم قبلی پرداخته خواهد شد. در نهایت نیز عوامل و پیش نیازهای ترویج فرهنگ، روحیه و تفکر کارآفرینی بیان خواهد شد. در واقع خروجی اصلی این مقاله تبیین جایگاه کارآفرینی و ارتباط آن با مقوله هایی مانند توسعه کسب و کارها و توسعه اقتصادی است.

موفقیت بلندمدت هر کسب و کار، به ایجاد ارزش و رضایت مندی برای مشتریانش وابسته است. این امر موجب خرید دوباره و رشد هم زمان بازار می شود. در این نوشتار با استفاده از مفاهیم شبکه های عصبی، مدلی برای سنجش میزان وفاداری مشتریان نسبت به محصولات/ خدمات مختلف ارایه شده است. در این مدل پیشنهادی، از شبکه های عصبی خود سازمان ده برای این منظور، استفاده شده است. استفاده از شبکه های عصبی خود سازمان ده به جای شبکه های عصبی پیش خور مزایای متعددی (از جمله کاهش تعداد تحلیل پرسش نامه ها در آموزش شبکه) را به همراه خواهد داشت. در این پژوهش، دفتر طرح های تحقیقاتی شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان به عنوان مطالعه موردی، بررسی شده است و مدل پیشنهادی برای مشتریان این سازمان پیاده سازی شده است.

مدل مقدار اقتصادی تولید (EPQ) یکی از مدل های کلاسیک کنترل موجودی است که کاربرد گسترده ای دارد. این مدل دارای فرضیات مختلفی است که استفاده از آن را در شرایط واقعی محدود می کند. هدف این پژوهش توسعه مدل مقدار اقتصادی تولید است و فرض تحویل سفارش با نرخ ثابت و پیوسته را در نظر نمی گیرد، و چنین فرض می کند که سفارش را می توان به صورت بسته های چندتایی تحویل گرفت. در شرایط جدید، هزینه های EPQ محاسبه، و مدل سازی جدید ارایه می شود. همچنین برای محاسبه مقدار بهینه سفارش و نقطه سفارش نیز الگوریتمی ارایه می شود.

زندگی سازمانی و زندگی شخصی لازم و ملزوم یکدیگرند. توجه به کارکنان به عنوان مهم ترین سرمایه سازمان، پدیده ای است که در دو دهه اخیر رشد فراوان داشته است. کارکنان نقشی محوری در تحول سازمان ایفا می کنند. در گذشته فقط بر زندگی شخصی (غیرکاری) کارکنان تاکید می شد، اما امروزه بهبود کیفیت زندگی کاری کارکنان به یکی از مهم ترین اهداف سازمان و کارکنان تبدیل شده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان در سازمان اقتصادی کوثر است. روش این پژوهش «پیمایشی» است و جامعه آماری آن در برگیرنده 150 نفر از کارکنان ستادی سازمان اقتصادی کوثر است که تحصیلات دانشگاهی دارند. نمونه آماری این پژوهش مبتنی بر روش تصادفی طبقه بندی شده است که 61 نفر را شامل می شود. این پژوهش شامل 8 فرضیه، و ابزار اندازه گیری آن پرسش نامه ای با 24 سوال است. پایایی پرسش نامه با استفاده از آلفای کرونباخ برابر با %79 شد و روایی آن با مطالعات گسترده کتابخانه ای و همچنین با استفاده از نظرات مدیران، صاحب نظران، و خبرگان مورد نظر تایید شده است. کیفیت زندگی کاری از طریق متغیرهای پرداخت منصفانه، پرداخت کافی، محیط کاری امن، محیط کاری بهداشتی، امنیت شغلی، قانون گرایی، وابستگی اجتماعی و انسجام عاطفی بررسی، و نتایج حاصل از آن حاکی از وجود رابطه ای معنی دار بین کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان سازمان مورد مطالعه (سازمان اقتصاد کوثر) است.

افزایش روبه رشد نیاز به انرژی برق در سال های اخیر در ایران باعث شد که بخش دولتی به منظور تامین منابع مالی از بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این صنعت، در قالب قراردادهای شراکت بخش خصوصی- دولتی استفاده کند. افزایش ارزش پول می تواند از مهم ترین اهداف بخش دولتی باشد و در طرف مقابل، کسب درآمد مناسب و کافی نیز از اهداف مهم بخش خصوصی در عقد چنین قراردادهایی است. برقراری تعادل بین اهداف بخش خصوصی و بخش دولتی از مهم ترین وظایف بخش دولتی است. ایجاد رقابت بین تولیدکنندگان فعال در بازار برق و مدیریت مناسب ریسک های پروژه، علاوه بر جلب نظر بخش خصوصی ممکن است منجر به افزایش ارزش پول خدمات شود.این تحقیق در قالب مطالعه موردی در «نیروگاه توربین گازی رودشور» به بررسی میزان موفقیت بخش دولتی ایران در ایجاد تعادل بین اهداف بخش دولتی و بخش خصوصی پرداخته است. نتایج نشان دهنده این واقعیت است که شرکت توانیر در این پروژه- به عنوان یک پروژه پایلوت- تقریبا عملکرد قابل قبولی داشته و با عقد قراردادهای مشابه به منظور خرید برق به صورت تضمینی (در پنج سال اول قرارداد) و عرضه رقابتی آن برای سال های آتی در طولانی مدت به افزایش ارزش پول دست خواهد یافت. در همین راستا باید توجه داشت که در مقیاس کلان طراحی سازوکار پرداخت به صورت فعلی نمی تواند انگیزه های لازم در بهره برداران نیروگاه های خصوصی را برای افزایش کارایی ایجاد کند.

قالب دایکات یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در فرایند تولید کارتن دایکاتی است. این عامل به دلیل هزینه ساخت بالا و تاثیر مستقیم در کیفیت محصول، از اهمیت بالایی در صنعت کارتن سازی برخوردار است. در این نوشتار ضمن تجزیه و تحلیل فرایند دایکات ورق های برش شده، برای شناسایی عوامل موثر بر متغیرهای پاسخ مورد نظر با استفاده از طراحی آزمایشات، سعی بر آن داریم که فرایند را به کمک طرح مرکب مرکزی (یکی از طرح های متداول در روش رویه سطح پاسخ) مدل سازی و با استفاده از الگوریتم ژنتیک متغیرهای ورودی تاثیرگذار بر کیفیت محصولات را در حین تولید بهینه کنیم. در انتها ضمن مقایسه نتایج حاصل از الگوریتم ژنتیک پیشنهادی و دو روش ابتکاری دیگر، به رتبه بندی نتایج مذکور توسط روش TOPSIS می پردازیم.

کیفیت مطلوب خدمات هنگامی تضمین می شود که انتظارات مشتری از خدمت مورد نظر برآورده شود، یا چیزی فراتر از انتظار به او عرضه شده باشد. امروزه برای اندازه گیری کیفیت خدمات، مدل های زیادی تعریف شده اند. اما با توجه به محدودیت های خاص سازمان های دولتی، این سازمان ها برای اندازه گیری کیفیت خدمات، نیازمند مدل های تعریف شده ای هستند که در بخش دولتی از توانایی ارزیابی کیفیت خدمات برخوردار باشند. از این طریق آنها می توانند نتایج ارزیابی این خدمات در جامعه را بسنجند، و برای رضایت مشتری (ارباب رجوع) راهکارهای بهبود قابل اجرا و مناسبی ارایه دهند.مدل سروکوال، مدلی توان مند برای اندازه گیری کیفیت خدمات است که برای اندازه گیری سطح کیفیت موجود در ارایه خدمات و جمع آوری نظرات مشتریان و تعیین انتظارات آنان از خدمات، در 5 بعد «ملموس بودن»، «پاسخ گویی»، «همدلی»، «قابلیت اطمینان» و «تضمین» به کار می رود. در این تحقیق در بخش کوچکی از صنعت برق، مدل سروکوال توسعه داده می شود تا از این طریق اقدامات بهبود کیفیت خدمات را در اداره مشترکین امور برق شهرستان چالوس اولویت بندی کند.