مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد
سال:1383 | دوره:37 | شماره:4 (پی در پی 147) |تعداد مقالات:10

نامه های ایرانی در سال 1721 درکشور فرانسه منتشر گردید و با موفقیت چشمگیری روبرو شد. در این کتاب مونتسکیو، نویسنده روشنفکر دوره روشنفکری، روش گفتگو میان دو تمدن ایران وفرانسه را جهت انتقادی موشکافانه ازشرایط موجود زندگی در آن کشور برگزیده است و رمان را به عنوان وسیله ای کارآمد برای انتقال نظریات خود به خواننده در نظر گرفته است. دراین مقاله که به روش تحلیلی- اسنادی- تطبیقی تهیه گردیده است، ابتدا به شرایط تاریخی و اجتماعی زمان انتشار این کتاب خواهیم پرداخت، سپس ساختار کتاب، شرایط و لزوم گفتگو میان دو تمدن را مورد بررسی قرار می دهیم و در ادامه، به مطالعه شخصیتهای داستان و ویژگیهای ادبی آن می پردازیم. بررسی موضوع گفتگو قسمت دیگری از این مقاله است- که در آن جنبه هایی چون آداب و رسوم، دین و سیاست که با اهمیت ترین نکات انتقادی این کتاب است- مورد مطالعه قرار می گیرند. در پایان به اهمیت گفتگوی دو تمدن و رسالت ادبیات به عنوان دلایل موفقیت این کتاب تا به امروز می پردازیم.

مقاله حاضر به منظور تبیین ارزشها و کارکردهای اسطوره شناختی خواب و خوابگزاری در شاهنامه فردوسی نوشته شده است. براساس بررسی انجام شده، در شاهنامه مجموعا 33 خواب مطرح، بیان و تعبیر شده است. نگارنده پس از بحث درباره ماهیت و انواع خواب، خوابهای شاهنامه را در 7 گروه جای داده و پس از بحث درباره آنها، به بررسی خوابگزاران، ویژگیهای مشترک خوابها، شیوه های خوابگزاری و نقشهای داستانی خواب درشاهنامه پرداخته است. تکنیک و روش مطالعه در گفتار حاضر عبارت است از تحلیل محتوا، توصیف و طبقه بندی انواع رویا. مطالب و شواهد مورد نظر به شیوه کتابخانه ای و سند کاوی جمع آوری شده است.

با عنایت به اینکه از دیرباز شاهنامه تقریبا یگانه اثری بود که به شیوه ای مطلوب می توانست هم ایرانیان را از گذشته خودشان آگاه کند و هم آنها را سرگرم نماید، مورد توجه و اقبالی همگانی واقع گردید. این اثر سترگ گویی آینه ای بود که هر کس چهره گذشته خود را در آن مشاهده می کرد. به همین روی علاوه بر افزودن، کاستن و جابه جاییهایی که حکیم فردوسی شخصا در متن شاهنامه اعمال کرد- بویژه فاصله سالهای 384ه-ق که نظم نخستین شاهنامه به پایان رسید تا سال 400 هـ که نسخه نهایی آن آماده شد- خوانندگان و کاتبان شاهنامه نیز که مختصر ذوقی داشتند به عمد یا سهو دخالتهایی متناسب ذوق و اندیشه خود در شاهنامه به عمل آوردند و بدین ترتیب دشواریهایی در یافتن متن صحیح شاهنامه به وجود آمد. درمقدمه این مقاله به طور مختصر به بیان بعضی از مواردی که منجر به دشواری برخی از ابیات شاهنامه می شود، پرداخته ایم و سپس یکی از این موارد را که اختصاص به جابه جا شدن یا ملحق شدن بیت یا ابیاتی به متن شاهنامه دارد، مورد بررسی قرار داده ایم، موضوعی که با وجود اهمیت فراوان، متاسفانه تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تمامی مواردی که به عنوان نمونه بررسی شده است، موجب گسستگی مفاهیم و اخلال درسیر منطقی کلام می شود. لذا به شیوه ای استدلالی پیشنهادهایی برای اصلاح متن و ایجاد پیوستگی معقول در متن داستان رستم و اسفندیار به عمل آمده است.

ریشه اسطوره ای حماسه آرش، گاو معجزه آمیزی بوده که مرز بین ایران و توران را نمایان می کرده و پس از مرگ، روان او از تنش بیرون آمده و با بارگاه اهورایی راه برده است. آرمان آرش از پرتاب تیر، مرزنمایی برای بارش باران پس از خشکسالی دیرسال است. پس از آنکه افراسیاب، دیو خشکسالی به ایران می تازد، مرزهای ایران و توران را در هم می نوردد، چشمه ها را ویران و رودخانه ها را خشک می کند، دشمنی آسمان و زمین برانگیخته می گردد و فرجام آن خشکسالی است. برای بارش باران، بایستی بین ایران و توران با پرتاب تیری مرزنمایی شود. برای این کارسخت، آرش، اندازنده تیر است، او روان خود را در تیر می نهد و تن آرش یاریگر روان او، برای رساندن تیر به سرمرز نخستین است، تیر با پرتابی شگفت، با یاری اهورا و فرشتگان به مرز ایران و توران می رسد، این مرز نمایی، آشتی آسمان و زمین را در پی دارد و پس از آن باران می بارد. با یاد آرش و به شکرانه این مرزنمایی و بارش باران، هر سال در این روز جشن تیرگان برگزار می گردد.

اگر چه تحقیقات راجع به رودکی و کندوکاو در شعر و اندیشه اش در زبانهای اروپایی- بویژه زبان انگلیسی- نسبت به شایستگی او، انجام نگرفته است، اما در میان آنچه هست، بعضا به مواردی بر می خوریم که در خور توجه و تحسین است و نشان از ژرف نگری محقق دارد. در این مقاله، نگارنده با مطالعه و بررسی تطبیقی پژوهشهای خاورشناسان انگلیسی و آمریکایی- که عمدتا به زبان اصلی یعنی انگلیسی است- پرداخته و با حفظ و رعایت تقدم و تاخر زمانی پژوهشها، نکات برجسته هر مورد را بازگو و در صورت نیاز نقد کرده است. نقد و نگرش، از دایره المعارف بریتانیکا آغاز شده و با غور و بررسی در کارهای «سرت.ای. کل بروک»، «ف،ف،آربثنات»، «چارلز.جی. پیکرینگ»، «ادوارد براون»، «ویلیام جکسون»، «روین لوی»، «دنسن راس» و «آ.جی.آربری» ادامه یافته است.

هدف این پژوهش، بررسی تاثیر فرهنگ اسلامی بر امثال و حکم فارسی است؛ در این مقاله کوشش شده تاثیر ابعاد مختلف فرهنگ اسلامی بر امثال فارسی در سه هزار مثل فارسی که به روش نظام مند انتخاب شده اند، نشان داده شود. منبع مورد استفاده، کتاب دوازده هزار مثل فارسی و سی و پنج هزار معادل آنها است که دلیل انتخاب آن جامعیت این کتاب نسبت به کتابهای دیگر از این نوع از جمله امثال و حکم دهخدا می باشد. نتیجه کار نشان می دهد این پژوهش می تواند به درک تازه ای از شناخت رد پای فرهنگ اسلامی در امثال و حکم فارسی به عنوان بخشی از فرهنگ عامیانه کمک کند.

متنبی از مشهورترین شاعران عرب است که ازسده چهارم هجری به بعد آوازه اش در میان مردم همه گیر شد. وی علم و ادب را در عراق و شام نزد بزرگان آن دیار فرا گرفت و سپس به برخی شهرهای عمده شام رفت و به دربار امیران آن مناطق پیوست و مدحشان گفت ولی از نزد هیچ کدام طرفی نیست تا اینکه در حلب به سیف الدوله می پیوندد که امیری شاعر، ادیبی شجاع، ناقدی شعرشناس و کریمی گشاده دست است. متنبی که آرزوهای دست نیافته خود را در این امیر می بیند، زبان توانمند خود را به مدح وی می گشاید و سیف الدوله با سرازیر کردن دینارهای طلا و با بالا بردن شان و منزلت این شاعر، او را در جایگاهی قرار می دهد که وی مدتها آرزوی آن را می داشت. آشنایی این امیر و شاعر اثر و بازتابی مهم در تاریخ ادبیات عرب داشته است. این مقاله، نخست به طورکوتاه، حمدانیان و سپس سیف الدوله را معرفی می کند و بعد از آن رابطه سیف الدوله و متنبی را بررسی می نماید.  

یکی از ویژگیهای شعر معاصر عرب، نمادپردازی است. شاعران با توجه به موقعیت سیاسی و اجتماعی عصری که در آن به سر می برند، زبان ویژه آن روزگار را انتخاب می کنند. صلاح عبدالصبور، از شاعران برجسته مصر است که تجربه های متعددی در عرصه نویسندگی، درام منظوم، شعر و سیاست داشته است.گر چه شهرت وی در درام منظوم است، اما در شعرش به وفور از نمادهای سیاسی، اجتماعی و دینی بهره برده است. این مقاله به بررسی چند نماد عمده در دیوان وی می پردازد که مهمترین آنها عبارتند از: طبیعت، تاریخ، ابر، شب، حلاج، یعقوب و... .

یکی از مهمترین و مشهورترین شاعران آغازین عهد اسلام، که سهم بزرگی در حمایت و پشتیبانی مسلمانان در برابر مشرکان برعهده داشت، حسان بن ثابت است، که پیامبر بزرگ اسلام (ص) وی را موید به روح القدس می دانست و اشعار او را در هجو مخالفان خویش، برنده تر و زیانبارتر از شمشیر به شمار می آورد. موضع گیریهای او، پس از وفات رسول خدا (ص)، در برابر علی (ع) که منابع کمتر بدان پرداخته اند، و اهل تحقیق نیز، به جهت آن که او را یکی از صحابه نبی اکرم (ص) می دانند، کمتر به بررسی دقیق و موشکافانه ابعاد دیگر شخصیتی او نظر محققانه افکنده اند، سبب شده است تا دیدگاه عوام نسبت به او، مثبت و همراه با احترام باشد و جنبه های منفی حیات و شخصیت وی، از نگاه نقد و بررسی، به دور ماند. در این مقاله ، سعی بر آن شده است تا در ورای چهره مقبول و معنوی وی در میان مسلمانان، به او و عملکردهایش قبل و بعد از وفات رسول خدا (ص)، از زاویه ای دیگر نگریسته شود و قضاوت به خواننده واگذار گردد.

بدیع الزمان همدانی در قرن چهارم هجری با بهره گیری از اندیشه پیشینیان و فضای سیاسی- اجتماعی زمان، فن جدیدی از نثر در قالب داستان کوتاه به اسم «مقامه» ابداع کرد. مقامات او مورد توجه بسیاری از علمای زمان خودش و دوره های بعد از او واقع شد و برخی به تقلید از او «مقامه» نوشتند. حریری یکی از این مقلدین است که بیشتر از سایرین جوانب تقلید را رعایت کرده است و مقامات او شباهت زیادی به مقامات همدانی دارد. این گفتار به تطبیق مقامات حریری و همدانی می پردازد.