فصلنامه سیاست
سال:1387 | دوره:38 | شماره:4 |تعداد مقالات:18

هویت ملی از عوامل اصلی پایداری نظام های سیاسی و اجتماعی است: لذا یکی از اهداف و حوزه های اصلی جامعه پذیری سیاسی در همه نظام های سیاسی را تقویت و باز تولید هویت ملی تشکیل می دهد. اما این امر مستلزم شناخت و ارزیابی دقیق وضعیت هویت ملی در هر نظام اجتماعی است. ولی برای این سنجش لازم است ابعاد، عناصر و مولفه ها و شاخص های هویت ملی تعیین تا امکان اندازه گیری علمی بوجود آید. هویت ملی دارای ابعاد جامعه ای، تاریخی، جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی است. که هر یک از ابعاد دارای مولفه ها و شاخص های خاص می باشند. در این مقاله سعی شده است این عناصر و شاخص ها تعیین و توصیف گردند، تا زمینه تدوین یک پرسشنامه برای انجام یک پژوهش فراهم آید.

هدف مقاله حاضر بررسی عمیق تر عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و قومی است که پس از استقلال تاجیکستان زمینه های جنگ های خونین داخلی پنج ساله را در آن کشور به وجود آوردند. مقاله سپس به نقش مثبت جمهوری اسلامی ایران در برقراری آتش بس و نهایتا ایجاد یک صلح پایدار در آن کشور می پردازد. صلحی که به رغم مواجهه با مشکلات و بسیاری ناملایمات، تا به امروز همچنان دوام آورده و در سایه ثبات و پایداری آن تاجکیستان به آهستگی اما استوار در مسیر توسعه اقتصادی و سیاسی قرار گرفته است.

در این مقاله جنبش مشروطه خواهی به عنوان نتیجه تلاش های اصلاح طلبان ایرانی در فرآیند تاریخ اصلاح طلبی در دوران قاجار مورد بررسی قرار گرفته است. پیروزی جنبش مشروطه خواهی نتیجه شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران، و به بار نشستن تلاش های اصلاح طلبانه ای در نظر گرفته شده است که از سالها قبل از آن انجام گرفته بود. این پژوهش با توجه به ویژگی های این جنبش، بر فهم و آگاهی رهبران مشروطه از مولفه های تجددو نوسازی فرهنگی و اجتماعی تاکید می کند. از این منظر، مشروطه خواهان ادامه دهنده کوششهای اصلاح طلبانه ای بودند که دست کم از اوایل حکومت قاجاران شروع شده بود و جنبش مشروطه خواهی را در پیوستار تاریخی اصلاح طلبی ایرانیان قرار داده بود.

نظر به رواج و رونق روزافزون مباحث هرمنوتیک در دو سه دهه اخیر سوال اصلی این پژوهش، پرسش از میزان و نحوه کاربری هرمنوتیک در عرصه پژوهش دینی و به ویژه حوزه سیاسی آن است. به عبارت بهتر، سوال از امکان یا امتناع کاربرد دانش و روش هرمنوتیک در قلمرو مزبور می باشد. مفروض این تحقیق آن است که امکان استفاده از دانش هرمنوتیک در عرصه های قرآن و دین پژوهی کاملا منتفی نیست و به استثنای نحله هرمنوتیک فلسفی، می توان از برخی روش های هرمنوتیک کلاسیک که مشابه تاویل و تفسیر اسلامی بوده و نسبی اندیش نبوده و به اصالت و تعیی متن وفادار هستند، استفاده کرد و با حذف جوانب ناهمساز این روش ها با اندیشه اسلامی، آنها را در حوزه معرفت شناسی و پژوهش های سیاسی اسلامی به مثابه «روش» و همچنین «دانش» به کار برد.

طی سال های متمادی پس از جنگ جهانی دوم، اقتصاد کینزی و رفاهی در اروپا و بسیاری از کشورها حاکم بود. با پیش آمدن رکود اقتصادی دهه 70 میلادی و شکست دولت های رفاهی، اقتصاد بازار از سوی رای دهندگان و سیاستمداران کشورهای غربی مورد توجه قرار گرفت. هایک یکی از معدود اندیشمندانی بود که در قرن بیستم با مطرح کردن نظم خودجوش اقتصادی و اقتصاد بازار بطور نظری و عملی به مخالفت با دولت کینزی و رفاهی پرداخت. این مقاله با استفاده از نظریه هنجاری و انتخاب عقلایی و با رویکرد اندیشه سیاسی، به دنبال اثبات این فرضیه است که نظم خودجوش اقتصادی هایک، یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در نزدیکی ایدئولوژی های سیاسی پایان قرن بیستم اعم از راست و چپ بوده است. فروپاشی بلوک شرق، ظهور جنبش های جدید اجتماعی و همه گیر شدن بازارهای مالی جهانی نیز از دیگر عواملی بودند که در کاهش اختلافات ایدئولوژی های راست و چپ و پذیرش اقتصاد بازار و دولت حداقل تاثیری بسزا داشتند.

نوشتار حاضر با مفروض انگاشتن ابتنای فناوری اطلاعات و ارتباطات بر نوآوری و منوط دانستن انتقال موفق آن به انتقال نوآورانه تاکید می کند که دانش ضمنی نقش اساسی در انتقال تکنولوژی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد و بدون آن انتقال تکنولوژی در لایه های سطحی و سخت افزاری تکنولوژی باقی می ماند. در این راستا این مقاله به گونه ای اکتشافی مدل ها و روش های انتقال تکنولوژی را از منظر انتقال دانش ضمنی بررسی می کند و در خاتمه بر اهمیت بستر سازی برای انتقال دانش ضمنی تاکید می نماید.

امنیت همیارانه در قالب نظریات سازه انگاری مطرح شده است. طی سال های دهه 1990 به بعد موضوعاتی جدید در حوزه امنیت منطقه ای ارایه گردیده که با رویکردهای رئالیستی تفاوتی مشهود دارد. به طور کلی امنیت همیارانه در قالب نظریاتی مطرح شده است که از یک سو بر عقلانیت راهبردی تاکید داشته و از طرف دیگر ضرورت همکاری و مشارکت تمامی کشورهای همجوار در حوزه جغرافیایی خاص را مورد توجه قرار می دهد. در این ارتباط نظریه پردازانی مانند رابرت جرویس و ایوانس موضوع "درک متقابل" بازیگران را مطرح کرده و همکاری های منطقه ای را به سوی فضای ائتلاف هنجاری ترغیب می نمایند. رابرت کوهن نیز که در زمره نظریه پردازان نئولیبرال می باشد. موضوع معمای توافق را مطرح کرده و بر این اساس اعتقاد دارد که تحقق چنین موضوعی نیازمند ارتقای سطح انعطاف پذیری ساختاری کشورهای یک منطقه می باشد اگرچه واحدهای حوزه خلیج فارس طی سال های گذشته نتوانستند به تعادل امنیتی نائل شوند دلیل آن را تاکید بازیگران منطقه ای و بین المللی بر نشانه هایی از امنیت رالیستی دانست. در حالی که ایوانس ناپایداری امنیتی را ناشی از درک قدرت محور در سیاست امنیت منطقه ای می داند. شاخص های اصلی امنیت همیارانه را باید در ارتباط با موضوعاتی از جمله همکاری جنبی حداکثرسازی مشارکت تولید هنجارهای مشترک و همچنین اعتمادسازی منطقه ای دانست اعتمادسازی می تواند ماهیت ساختاری فرهنگی یا هنجاری باشد. تبعا تحقق این امر نیازمند مشارکت و درک متقابل موضوعات امنیتی خلیج فارس بین کشورهای منطقه با قدرت های مداخله گر خواهد بود.

استدلال اصلی مقاله، این است که رفتار ایالات متحده در قبال ایران در دوره ریاست جمهوری دوایت آیزنهاور، دچار تحول اساسی شد و از «مداخله گرایی محدود» به «مداخله گرایی فزاینده» تغییر یافت. مشی سیاسی ایالات متحده در آن دوران که به «نگاه نو» و سیاست «مقابله به مثل با تمام قدرت» شهرت یافته است، سبب شد تا آن کشور به بزرگ ترین مداخله سیاسی خود در امور داخلی ایران دست زده و از آن پس با انجام مداخلات سیاسی، اقتصادی و نظامی به بازیگر اصلی صحنه سیاسی ایران تبدیل شود. این مقاله رویکرد جدید به موضوع داشته و به کمک اسناد و مدارک دسته اول به تشریح رفتار خارجی ایالات متحده در قبال ایران در دوران ریاست جمهوری آیزنهاور به ویژه بعد از کودتای 28 مرداد سال 1332 ه.ش. می پردازد.

روشنفکری و سیاست پیوندی تنگاتنگ و دیرینه را با هم یدک می کشند. این مقاله درصدد است تا ضمن بازتعریف مفهوم روشنفکری، ارتباط بین این مفهوم و سیاست را در طول شش دوره از تاریخ تمدن غرب بررسی کند: 1) دوره یونانی ـ رومی (تا سده 5 میلادی)، 2) مسیحیت دوره اول از سده 5 تا سده 11 میلادی، 3) مسیحیت دوره دوم از سده 11 تا سده 16 میلادی، 4) از ظهور دولت- ملت ها تا پایان سده هجدهم، 5) از سده 19 میلادی تا پایان جنگ جهانی اول، 6) قرن بیستم و جریان های روشنفکری. در نهایت مقاله حاضر نقش روشنفکری و سیاست را در طی تاریخ تمدن غرب به سه گونه تحلیل می نماید: 1) نقد نظام سیاسی، 2) مشارکت در زندگی سیاسی و 3) کناره گیری از سیاست.

ایران از ابتدای قرن بیستم علی رغم ضعف های داخلی و خارجی، در سازمان های سیاسی و تخصصی بین المللی مشارکت داشته است. از این لحاظ، این پژوهش، دو پرسش اصلی را طرح و پاسخ می دهد. این پرسش ها عبارتند از: (1) مطالب آرشیوهای سازمان های بین المللی در ژنو در مورد ایران در ابتدای قرن بیستم چگونه اند و چگونه می توان آنها را دسته بندی و ارزیابی نمود؟ (2) از مجموعه اسناد و مدارک موجود در آرشیوهای مزبور چه مفاهیمی را می توان برای شناخت تعامل ایران با دیگران در دوران مورد مطالعه استنباط کرد؟ این پژوهش بر اساس مراجعه حضوری به آرشیو چهار سازمان بین الدولی در ژنو شکل گرفته است. این سازمان ها عبارتند از جامعه ملل، سازمان بین المللی کار، اتحادیه بین المللی مخابرات راه دور و کمیته بین المللی صلیب سرخ. در این پژوهش اسنادی که در مورد ایران در آرشیوهای مزبور وجود داشته، شنایی، مطالعه و دسته بندی شده و نهایتا سعی شده که رابطه معنی داری از رفتار ایران در این سازمان های بین المللی عرضه گردد که به نوبه خود آیینه ای از تحولات داخلی ایران، چگونگی اندیشه های نخبگان و حکومت گران ایرانی از مناسبات بین المللی و شرایط پیچیده کشور در ابتدای قرن بیستم می باشد.

مقاله حاضر به بررسی علل گسترش مناسبات تجاری و اقتصادی ایران و چین در فاصله زمانی 1979 تا 1999 می پردازد. استدلال اصلی مطرح شده آن است که گسترش روابط دو کشور در نتیجه اتخاذ خط مشی های عمل گرایانه و واقع بینانه توسط دولتمردان تهران و پکن است. به ویژه سیاست اصلاحات و نوسازی «دنگ شیائوپینگ» در دهه 1970 نقشی مهم در افزایش مبادلات اقتصادی دوجانبه داشته است. عمل گرایی در سیاست خارجی باعث شده است تا دو کشور با وجود ایدئولوژی و نظام های سیاسی کاملا متفاوت به همدیگر نزدیک شده و با وجود مخالفت ایالات متحده به گسترش همکاری های فیمابین در زمینه های مختلف مبادرت ورزند.

این مقاله پس از بررسی علل و اهداف طرح خاورمیانه ای جرج بوش به اثرات عملی سیاست های وی در طی هشت سال گذشته خواهد پرداخت. سپس تحلیلی از سه معضل سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه- عراق، ایران، و لبنان - ارایه خواهد کرد. آنگاه مواضع اعلامی باراک اوباما را درباره خاورمیانه و نیز جهت گیری احتمالی او را در قبال بحران های فوق بررسی خواهد کرد. پیش بینی این مقاله آن است که سیاست خاورمیانه ای اوباما بازگشت به سیاست کلی دموکرات ها و به خصوص بیل کلینتن، خواهد بود. این مقاله مدعی است حل هر سه بحران جز با مذاکره مستقیم و بدون پیش شرط با ایران امکان پذیر نیست.

روابط اسرائیل با کشورهای منطقه از اهمیتی خاص برخوردار است. بسیاری از کشورهای اسلامی از داشتن روابط آشکار با این کشور ابا داشته و از افکار عمومی واهمه دارند. برای تعدادی از کشورهای اسلامی اسرائیل ساخته و پرداخته توطئه های استکباری بوده و آن را غاصب سرزمین فلسطین می دانند. از این رو آنان در راستای افکار عمومی مسلمین اقدام به امتناع از شناسایی اسرائیل کرده اند. برقراری روابط سیاسی و اقتصادی یا نظامی بین دو کشور هند و اسرائیل با جمعیتی بزرگ از مسلمان در همسایگی پاکستان و همجوار با مناطق حساس خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی از اهمیت بسیار برخوردار است. برقراری رابطه اسرائیل با هند بزرگ ترین پیروزی سیاسی این کشور به حساب می آید. دو کشور با برخورداری از حمایت های آمریکا در اتحادی استراتژیک قرار گرفته و با بازسازی تجهیزات نظامی هند به تغییر ژئوپولیتیک منطقه ای اقدام و نظم موجود را بر هم زده اند.

هدف اصلی این مقاله، بررسی و جایگاه حقوق بشر در نظریه های روابط بین الملل می باشد. با جهانی شدن مفهوم و موضوع حقوق بشر و تاثیر آان بر روابط بین کشورها و همچنین تحت الشعاع قرار گرفتن سیاست خارجی دولت ها، مطالعه و بررسی حقوق بشر در نظریه های روابط بین الملل مهم و ضروری گردیده است. در واقع حقوق بشر، مفاهیم اساسی در روابط بین الملل، مانند حاکمیت، دیپلماسی، امنیت، و غیره را دچار تحول بنیادینی کرده است، در این راستا درک و تحلیل این روند به عنوان یک امر واقع، در راستای مطالعه صلح و امنیت بین المللی می باشد که در حوزه نظری روابط بین الملل جایگاه ویژه ای دارد. سوال اصلی پبرامون پژوهش فوق این می باشد که امروزه در عصر جهانی شدن مفهوم حقوق بشر چه جایگاهی در نظریه های روابط بین الملل دارد؟ مقاله حاضر نخست مفهوم حقوق بشر را مورد کند و کاو قرار داده، سپس به بررسی مفهوم فوق در چهار نظریه روابط بین الملل از قبیل واقع گرایی، لیبرالیسم، سازه انگاری و فمینیسم می پردازد و در پایان از مباحث به طور کلی نتیجه گیری می نماید.

مطالعات سیاست گذاری شهری، مطالعاتی شایع و اثر گذار در حوزه مدیریت و سیاست گذاری شهری در جهان است. این مطالعات البته در ایران هنوز رواج نیافته اند. بنابراین این مقاله نوشته ای آغازین در این زمینه است. در این مقاله شهر تهران که از کلان شهرهای جهان است به عنوان بستری مناسب برای سیاست های عمومی شهری در نظر گرفته شده است. تهران در این نوشتار ابتدا به گونه ای عمومی معرفی شده، بر اهمیت آن از جنبه های گوناگون تاکید رفته و سپس برخی از عمده ترین مشکلات شهر تهران مورد تاکید قرار گرفته است. نویسنده در ادامه کوشیده است تا قابلیت های رشته سیاست گذاری عمومی در ارایه راه حل برای مسایل و مشکلات کلی و بخشی شهر تهران را مورد توجه قرار دهد. در عرصه کلی مسایل توسعه پایدار، حکمرانی، تصویر شهری و بودجه مورد بررسی واقع شده اند و در عرصه بخشی به مقوله های محیط زیست، حمل و نقل شهری و ایمنی در مقابل زلزله پرداخته شده است.

این تحقیق در پی آن هست که تاثیر عوامل نرم افزاری را بر افزایش قدرت ملی ایران در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی (1384-1376) بررسی و تجزیه و تحلیل کند. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی به تغییر و تحولاتی که در مفهوم کلاسیک قدرت به وجود آمده، اشاره می کند و با بهره برداری از روش تحلیلی به رابطه بین سیاست های نرم افزاری دولت آقای خاتمی و افزایش اقتدار ملی ایران می پردازد. یافته های این تحقیق نشان می دهد که در عصر انفجار اطلاعات و جهانی شدن، عناصر قدرت نمی تواند منحصر به قدرت سخت باشد و علاوه بر عناصر محسوس و ملموس قدرت در حوزه های نظامی، اقتصادی و سیاسی، نباید از عناصر نرم افزاری و فرهنگی قدرت در افزایش توان یک کشور غفلت کرد. تلاش آقای خاتمی برای تقویت جامعه مدنی و قانون گرایی در عرصه  سیاست داخلی و اتخاذ سیاست تشنج زدایی و گفتگوی تمدن ها، به عنوان بدیلی در مقابل پارادایم غالب ستیز تمدن ها، منجر به افزایش قدرت نرم افزاری ایران شد. ارتقای جایگاه و پرستیژ ایران در نظام بین ا لملل، تغییر نگرش و تصویر غیر واقعی از دولت و ملت ایران، تقویت روابط ایران با کشورهای منطقه و اتحادیه اروپا و جذب بیشتر سرمایه گذاری خارجی نیز از نتایج افزایش قدرت نرم افزاری ایران در این دوره محسوب می گردد.