فصلنامه سیاست
سال:1388 | دوره:39 | شماره:4 |تعداد مقالات:19

تشکل های دانشجویی در عرصه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و رفاهی حضوری به نسبت فعال دارند. این فعالیت از راه کارکردهای گوناگون در عرصه های مزبور صورت می گیرد که از آنها می توان با عنوان های کارکردهای فردی، سیستمی، سیاسی، رفاهی، اجتماعی و فرهنگی یاد کرد. بررسی مهم ترین کارکردهای تشکل های دانشجویی و نظریه های مربوط به آنها مورد توجه و وظیفه این مقاله است.

لیوتار ضمن آسیب شناسی جوامع مدرن، وضعیت پیش آمده، یعنی فروریختن فرا روایت ها و تبدیل شدن آنها به روایت های خرد و محلی در تمام حوزه ها را گرامی می دارد. برای وی چنین وضعیتی به خرده روایت های خرد و محلی به حاشیه رانده شده فرصتی دوباره برای ابراز وجود و امکان حیات می دهد که تاکنون بواسطه خواست حفظ یگانگی و ثبات و... از امکان ابراز هویت خود محروم بودند. اما حفظ و ماندگاری این تنوع و تکثر نیاز به یک چارچوب یا قالبی دارد تا نه تنها این وضعیت دوام بیاورد بلکه تقویت و حمایت نیز بشود که به نظر می رسد قالب دموکراسی متکثرگرای وی این توانایی و ظرفیت را داشته باشد. البته نظریه دموکراسی وی بطور خیلی صریح بیان نشده و آن را باید از لابلای آثار و نظریاتش یافت. و اینکه نظریه دموکراسی متکثرگرای لیوتار مبتنی بر مبانی معرفتی و جامعه شناختی است که باید به آنها هم توجه شود زیرا بدون شناخت صحیح آنها شناخت این نظریه ناقص خواهد بود. او با کاربست مفاهیم خرده روایت ها بازی های زبانی، گفتمان و روایت تصویری بر آن است تا زمینه های شکل گیری و ابراز هویت خرده روایت های محلی و به حاشیه رانده شده از یکسو و زندگی روایت های متنوع و متکثر هر چه بیشتر فراهم آورد.

با توجه به اینکه ائتلاف کردها و شیعیان برای منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ضروری و حیاتی است، شناخت دقیق ماهیت و نوع این ائتلاف می تواند به سیاستگذاران امنیتی کشور کمک نماید تا بتوان با شناخت بهتر این راهبرد و درک حساسیت این فرصت، سیاستگذاری ها و اقدامات لازمه را در جهت شکل گیری و تحکیم این ائتلاف انجام داد. در این مقاله علاوه بر شناخت ظرایف ائتلاف میان کردها و شیعیان در عراق و تاثیر آن بر سیاستگذاری های امنیتی ایران، ماهیت دقیق ضرورت های این سیاستگذاری نیز مشخص می شود و در پایان به فرصت هایی که از قبل این ائتلاف نصیب ایران می شود، اشاره خواهد شد.

با توجه به علل و عواملی که نظریه پردازان برای آغاز و تداوم همگرایی در یک منطقه عنوان نموده اند از جمله: عوامل داخلی، منطقه ای، بین المللی، سیاسی، اقتصادی، فنی، اجتماعی و فرهنگی،... دو عامل اساسی عملگرایی و ملاحظات سیاسی، امنیتی و قدرت های حامی باعث ایجاد و تداوم همکاری و همگرایی منطقه ای در دو سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه آن. سه. آن گردیده است. امور امنیتی و اوضاع خاص دو منطقه آسیای جنوب شرقی و آسیای مرکزی و همچنین ساختار نظام بین المللی حاکم، سرنوشت دو سازمان مذکور را تحت تاثیر قرار داده است.

جهش های سریع اقتصادی در آسیا و اقیانوسیه نیاز کشورهای این منطقه را به انرژی به شدت افزایش داده است. جمهوری خلق چین که تا قبل از 1993 در شمار صادرکنندگان نفت خام بود اینک به سومین وارد کننده نفت در جهان بدل گردیده، ژاپن رتبه دوم جهان را در واردات نفت خام به خود اختصاص داده و واردات روزانه کره جنوبی به عنوان نهمین کشور وارد کننده نفت خام در جهان هم تقریبا به کل تولید نفت هر یک از کشورهای کویت، امارات متحده عربی و ونزوئلا برابر می باشد. تحت این شرایط تامین ثبات خاورمیانه به عنوان منطقه ای که تداوم توسعه اقتصادی کشورهای آسیا و اقیانوسیه به استمرار جریان با ثبات نفت از آن بستگی تام یافته به موضوعی بدل گردیده که کشورهای آسیا و اقیانوسیه دیگر نمی توانند صرفا با اتکا به سیاست های ایجاد تنوع در منابع تامین انرژی آن را دغدغه قدرت های صنعتی غرب و نتیجتا مشکلی متعلق به "دیگران" بپندارند.

این پژوهش به منظور درک بهتر پدیده بنیادگرایی اسلامی و رابطه آن با خشونت انجام گرفته است. بنیادگرایی اسلامی در طول حیات خود تحولات مختلف را پشت سر گذاشته است. این سیر تحول به افراطی تر شدن هر چه بیشتر آن انجامیده است. در این مقاله نویسنده به ریشه ها و اصول بنیادگرایی اسلامی، شخصیت های اصلی آن و سیر تحول آن در جهت گرایش به خشونت (با نگاهی به عوامل موثر در آن) می پردازد. موضوع رابطه اسلام و خشونت نیز مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت. در ضمن تاکید این مقاله بر اسلام سنی است.

سرمایه اجتماعی فزاینده موجود در روابط کنشگران اجتماعی و جامعه مدنی مستحکم، به همراه دولتی مدرن، قوی و توسعه خواه، می توانند فرآیند توسعه همه جانبه کشورهای در حال توسعه را با کمترین زمان و آسیب ممکن به پیش ببرند. این عناصر، اجزا یک مثلث واحد هستند. در صورت وجود اتحاد و توازن، و برقراری ارتباط ارگانیک میان آنها، می توان انتظار داشت که این کشورها، به توسعه دست یابند. ضعف یا تضعیف هر کدام، فرآیند توسعه را با اعوجاجات فراوانی روبرو خواهد کرد. و در نهایت، ضعف یا تضعیف هر سه مولفه، عدم توسعه یافتگی را نهادینه می کند. تامل و بازاندیشی در کیفیت این سه ضلع مثلث توسعه یافتگی و اتخاذ راهبردهای مناسب برای تقویت آنها، شاید بهترین الگو برای دستیابی به توسعه همه جانبه و پایدار باشد.

پست صهیونیسم یکی از جریان های فکری در بین یهودیان و روشنفکران اسرائیلی طی دو دهه اخیر است. درباره تاثیر این جریان فکری بر صهیونیسم و آینده اسرائیل اختلاف نظر وجود دارد. برخی آن را برای اسرائیل مثبت و راهی برای برون رفت از بحران ها می داند و برخی آن را منفی و متزلزل کننده بنیادهای فکری صهیونیسم و نظریه دولت یهود و در نتیجه بی ثبات کننده اسرائیل معرفی می کنند. در این مقاله سعی شده است با توجه به این دو دیدگاه و با توجه به تاثیر و تاثر متقابل بین پست صهیونیسم و تحولات سیاسی و اجتماعی در اسرائیل تاثیر پست صهیونیسم بر آینده اسرائیل تبیین شود.

هدف این مقاله یافتن پاسخی علمی به این پرسش اساسی است که آیا بین دموکراسی و سکولاریسم نوعی تلازم منطقی برقرار است یا اینکه از یک منظر جامعه شناختی عامل دیگری در سکولاریزه شدن دموکراسی ایفای نقش می کند؟ در جستجوی پاسخ این پرسش از این فرضیه استفاده شده است که مهم ترین عامل تعیین کننده نسبت دموکراسی و سکولاریسم، گرایشات ایدئولوژیک نیروهای اجتماعی غالب جامعه است. این فرضیه با روش مطالعه موردی و کنکاش تاریخی بررسی شده است و در همین چارچوب تجربه دموکراتیک فرانسه و ایران مورد توجه قرار گرفته است. نتایج حاصله، فرضیه فوق الذکر را تایید می کند بر همین اساس می توان گفت بین دموکراسی و سکولاریسم رابطه تلازم منطقی وجود نداشته و شکل گیری دموکراسی سکولار مسبوق به وجود زمینه اجتماعی ویژه ای است.

بحث گرایش های سیاسی بوروکرات ها و کارکنان دولتی و تاثیر آن بر عملکرد آنها همواره یکی از مهم ترین موضوعات در مدیریت دولتی بوده که تحت عنوان دوگانگی سیاست، اداره مورد بررسی قرار گرفته است. مقاله حاضر به بررسی تاثیر گرایش های سیاسی مدیران و کارکنان دولتی بر رفتار شهروندی سازمانی آنها می پردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که گرایش های سیاسی بر رفتار شهروندی سازمانی تاثیر می گذارد و مدیران و کارکنانی که به حزب حاکم گرایش دارند رفتار شهروندی بالاتری از دیگران دارند و در مقابل کارکنانی که به حزب حاکم گرایش ندارند، رفتارهای شهروندی سازمانی چندانی از خود نشان نمی دهند.

اسلاوگرایی تجلی خودآگاهی ملی در سطح جامعه روشنفکری روسیه در نیمه نخست سده نوزدهم بوده است. فرضیه مقاله این است که شکل گیری اسلاوگرایی به عنوان برآیندی از تلاش گروهی از دانش آموختگان برای غلبه بر بحران هویت جامعه روشنفکری روسیه بوده است. برای تبیین این موضوع، ابتدا زمینه های سیاسی، اجتماعی و فکری این بحران و پیدایش اسلاوگرایی در چارچوب نظریه های نوسازی مورد تبیین قرار گرفته است. سپس استدلال می شود که مساله هویت ملی صرفا گفتمانی در پیوند با آینده روسیه در میان نخبگان دانش آموخته بوده است. در پایان استدلال شده است که مفاهیم و اندیشه های رمانتیک هم در ایجاد بحران هویت و هم در تدارک دستور کار جدید روشنفکری برای خروج از این بحران نقشی تعیین کننده داشته است.

از پایان جنگ جهانی دوم، در برخی از کشورهای خاورمیانه شاهد افزایش نفوذ ارتش در امور غیر نظامی، استفاده از زور به عنوان ابزار تسلط و قدرت سیاسی، اهمیت ارزش های نظامی، رشد نقش تشکیلات نظامی در امور ملی و بین المللی، و افزایش نهادها و سازمان های شبه نظامی مربوطه بوده ایم. بروز کودتای سال 1999 در پاکستان، رشد بی رویه نظامی گرایی اسراییلی ها، و انتقال میلیاردها دلار ساز و برگ های نظامی به منطقه همراه با حضور مستقیم نیروهای خارجی در افغانستان و عراق نشان داد که دوران مداخله های سیاسی نظامیان در خاورمیانه به پایان نرسیده است. در واقع، مداخله نابجا و مستقیم نظامیان در سیاست مهم ترین مانع گسترش جامعه مدنی و توسعه انسانی در خاورمیانه بوده است. بخش نخست پژوهش به بررسی سیر تحول نظریه های مهم مداخله ارتش در سیاست اختصاص داده می شود. در بخش دوم این پژوهش تلاش می شود تا عواملی مهم که به رشد نظامی گری (یعنی نفوذ نابجای نیروهای نظامی در سیاست) در کشورهای خاورمیانه منجر شده اند، به ویژه در جوامع نظامی گراتر مانند اسراییل، ترکیه و مصر شناسایی شده؛ عوامل تعیین کننده سطح مشارکت نظامیان در سیاست، و ماهیت رابطه نظامیان با رهبران سیاسی در خاورمیانه بررسی شده؛ و چشم انداز آینده نقش سیاسی ارتش های خاورمیانه ترسیم شود.

در سال های اخیر هویت از جایگاهی مهم در علوم اجتماعی برخوردار شده است. در روابط بین الملل نیز به طور خاص از دهه 1990 تاکنون مباحث متعدد و دامنه د ار حول هویت مطرح شده است. سوال اصلی این مقاله این است که هویت یا به بیانی بهتر، نگرش هویت محور چه تاثیری بر مقوله های بنیادین روابط بین الملل دارد. به این منظور ابتدا در مقدمه بحث به اهمیت هویت در دهه اخیر و مباحث فرانظری و نظری درباره آن در روابط بین الملل می پردازیم. سپس مفهوم هویت را به طور خاص مدنظر قرار داده، می کوشیم دقایق بحث درباره آن را مشخص سازیم. در ادامه، در دو بخش ابتدا به تاثیرات سیاسی هویت بر مقوله های قدرت، امنیت، حاکمیت و دیپلماسی و سپس تاثیرات هنجاری آن بر مقوله های حقوق بشر و اخلاق می پردازیم تا نشان دهیم هویت چگونه منجر به تحول مقوله های بنیادین روابط بین الملل و نیز روابط بین الملل به عنوان حوزه ای از دانش بشری شده است.

مقاله پیش رو پس از تشریح و تبیین تحکیم صلح در چارچوب عملیات صلح متحد به چالش های پیش روی آن می پردازد. تحکیم صلح در حقیقت مجموعه ای است درهم تنیده از فعالیت هایی که از لحاظ نظری فاقد مبنای حقوقی روشن در منشور ملل متحد، ولیکن به لحاظ عملی و تجربی مهمترین ابزار قابل دسترس برای تامین حفظ اصلح و امنیت بین المللی می باشد، در حالی که تحکیم صلح یک رهیافت عملی برای حفظ اصلح و امنیت بین المللی است و نمی توان دست آوردهای مثبت آن را انکار نمود، ولیکن در عمل با چالش های زیادی روبرو بوده که موجب تحلیل کارایی آن می باشد. این چالش ها خود به عوامل متعددی وابسته هستند که ریشه ای ترین آنها آپارتاید جهانی، نظام بین المللی ناعادلانه مبتنی بر تبعیض می باشد. در عین حال این باور که این ابزار، نوع جدید استعمار غربی است که در قالب نهادسازی های مبتنی بر ارزش های کشورهای لیبرال غرب در جستجوی صلح در جوامع درگیر تعارضات در کشورهای عمدتا فقر می باشد نیز وجود دارد.

این مقاله به ارزیابی سیاست های اقتصادی آمریکا برای بازسازی شاخص های رکود اقتصادی می پردازد که به صورت کاهش نرخ بهره، جلوگیری از اقتصاد انقباضی و اقدامات حمایتی، از راه سیاست های نئوکینزی به جرا درآمد تا به بازسازی ساختار اقتصادی و عبور از شرایط رکود منجر شود. این ارزیابی از راه تحلیل الگوهای رفتار اقتصادی ایالات متحده آمریکا در راستای سیاستگذاری اقتصادی شرایط رکود صورت می گیرد.

نهمین قانون اساسی مصوب 1382 افغانستان طبق توافقنامه بن با رویکردی دموکراتیک به تدوین و تصویب رسید. این مقاله به بررسی اصول این قانون اساسی با دو مدل دموکراسی لیبرال (حمایتی و تکاملی) پرداخته است. در این سنجش پنج شاخص، انسان شناسی، مقوله حق، نظام سیاسی، دموکراسی، فرآیندهای تحقق دموکراسی، به عنوان مبنای تحلیل قرار گرفته است. در این تحلیل قانون اساسی جدید افغانستان در پنج شاخص با هر دو مدل مذکور مطابقت داشت.

انقلاب مشروطیت نقطه عطف رویارویی هویتی ایرانیان با مدرنیته است که از آن به عنوان انقلابی برگرفته از مفاهیم مدرن در تمایز با سپهر اندیشه و هویت سنتی یاد می شود. مشروطیت، سرفصلی جدید از تاریخ ایران است که تحولات آن بر تاریخ سیاسی ایران در قرن بیستم سایه افکنده است و بر فرهنگ، اقتصاد و سیاست کشور ما تاثیری غیرقابل انکار نهاده است. یکی از گفتمان های هویتی مندرج در گفتمان مشروطه، گفتمان تجددگرایی است که درک آن می تواند به فهم زوایای نامکشوف هویت ایرانی در این مقطع یاری رساند. طیف تجددگرایان متشکل از گروهی کوچک اما رو به گسترش از روشنفکران و نخبگان بودند که یا دارای زمینه تحصیلاتی جدید، یا اغلب صاحب منصب دولتی، بازرگان، سیاح، دیپلمات و یا افرادی «خود ساخته» بودند که با اندیشه های مدرن آشنایی یافتند. آنان به رغم همه تفاوت ها، دارای وجوهی مشترک بود که می توان آن را ذیل «گفتمان تجددگرایی» آورد.

این مقاله درصدد بررسی و ارزیابی فعالیت های حزبی در ایران پس از انقلاب اسلامی است. به همین منظور نویسنده، شکل گیری احزاب را ناشی از نوسازی سیاسی صورت گرفته در جمهوری اسلامی دانسته و در ادامه شکل گیری احزاب در ایران را بر اساس نظریه هانتینگتون در خصوص جوامع دستخوش نوسازی که یا مراحل جناح بندی شدن، دو قطبی شدن، گسترش و نهادمندی را شامل می شود، به آزمون گذاشته است. به نظر می رسد فرآیند تحول حزبی در ایران در مرحله گسترش قرار دارد و به مرحله نهادمندی پا نگذاشته است. شاید رشد بی رویه احزاب در کشور که بسیاری از آنها از دایره تشکیل دهنده گان اولیه حزب فراتر نرفته اند، شاهدی بر اثبات این فرضیه باشد.

موتور توسعه اقتصادی در هر کشور معمولا توسعه صنعتی متکی بر مزیت های آن کشور است. ایران کشوری است که از نظر ذخائر انرژی (نفت و گاز) در رتبه دوم جهانی قرار دارد. صنعت آلومینیوم مهم ترین صنعت انرژی بر بوده و آلومینیوم از جمله فلزات استراتژیک است که از طریق الکترویز استحصال می شود و از آن به عنوان قلک یا محزن انرژی نام برده می شود. آلومینیوم به دلیل خصوصیات برجسته و کاربرد گسترده در صنایع حائز اهمیت فراوان است. از طرف دیگر توسعه صنایع انرژی بر در سیاست های کلی و قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور مورد تاکید و همچنین مورد حمایت دولت قرار گرفته است. در این مقاله با بررسی های میدانی از طریق مصاحبه و مشاهده مستقیم و نیز از طریق پرسشنامه، عوامل تاثیرگذار بر این صنعت شناسایی و تجزیه و تحلیل شده است. در پایان سیاست های کلی برای توسعه این صنعت تبیین و استراتژی های مناسب برای دستیابی به اهداف توسعه در افق پایان برنامه پنجم توسعه و در راستای تحقق اهداف چشم انداز 1404 جمهوری اسلامی تعیین گردیده است.