تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1388 | دوره:17 | شماره:3 (پیاپی 37) |تعداد مقالات:16

در راستای طرح توسعه زیتون در کشور و بنابر اهمیت این گیاه مقدس و با ارزش و همچنین برای دستیابی به بهترین رقم سازگار با شرایط آب و هوایی استان لرستان، در سال 1380 طرحی تحقیقاتی در مورد بررسی سازگاری رقمهای مختلف زیتون اجرا شد. بدین منظور 10 رقم زیتون کنسروالیا، روغنی رودبار، گرگان A، گرگان B، میشن، روغنی محلی، روغنی گرگان، آمفی سیس، زرد و شنگه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقاتی کمالوند خرم آباد به مرحله اجرا درآمد. بر این اساس، در هر تکرار 20 اصله نهال از هر رقم با فاصله کاشت 5×5 مترکاشته شد. پس از آماربرداری و تجزیه و تحلیل داده های آماری طی سالهای اجرای طرح، مشخص گردید که رقمهای زرد، روغنی رودبار، روغنی محلی و گرگان B به ترتیب بیشترین درصد زنده مانی و رقمهای روغنی گرگان و آمفی سیس از این نظر کمترین درصد زنده مانی را داشتند. از نظر رشد ارتفاعی، رقمهای زرد و روغنی رودبار بیشترین و روغنی گرگان و آمفی سیس کمترین را دارا بودند. از نظر رشد قطر یقه دو رقم زرد و روغنی رودبار بیشترین و رقم گرگان B، کمترین رشد قطری را داشتند. از نظر درصد میوه دهی رقمهای کنسروالیا و میشن بیشترین و دو رقم گرگان B و روغنی محلی کمترین درصد میوه دهی را دارا بودند.

بلندمازو یکی از گونه های باارزش جنگلهای شمال است. برای تعیین مناسبترین زمان جنگل کاری با بلندمازو(Quercus castaneifolia C.A.M.)  این تحقیق در سال 1374 در منطقه شفارود استان گیلان در دو منطقه ارتفاعی پایین بند و میان بند به روش بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و شش تیمار (کاشت نهال یکساله در ماههای آذر، دی، بهمن، اسفند، فروردین و دپو نهال در اسفند و کاشت آن در فروردین ماه برای مدت 10 سال) با 100 اصله نهال در هر قطعه نمونه با فاصله کاشت 1×1 متر و با مجموع 1800 اصله در هر منطقه ارتفاعی (در مجموع در دو منطقه ارتفاعی با 3600 اصله نهال در هر سال) به اجرا درآمد. پس از پایان رویش هر ساله، درصد زنده مانی و ارتفاع 36 اصله از نهالهای میانی هر قطعه نمونه اندازه گیری شدند و داده ها در پایان دوره 10 ساله در دو منطقه فوق مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج نشان داد که تفاوت معنی داری از نظر آماری در زنده مانی نهالها در تیمارها و تکرارها در سطح 5 درصد وجود ندارد و عامل زمان انتقال نهال در موفقیت یا عدم موفقیت آن معنی دار نیست. شاید اصول صحیح درآوردن نهال در خزانه و کاشت صحیح آن در عرصه عامل اصلی موفقیت در جنگل کاری با بلندمازو باشد.

این تحقیق در جنگلهای پسته خواجه کلات استان خراسان رضوی و در منطقه ای به وسعت 6393 هکتار انجام شد. با توجه به این که درخت پسته معمولی (Pistacia vera) مقاوم به سرما، خشکی و شوری است و از نظر نیاز به عناصر غذایی نیز گونه ای کم نیاز است، بنابراین از نظر اقتصادی دارای اهمیت قابل توجهی است. در این راستا اقدام به مطالعه این گونه به منظور شناخت بیشتر نیازهای اکولوژیکی آن گردید. در این مطالعه تاثیر عوامل فیزیوگرافی از قبیل جهت، شیب و ارتفاع بر روی برخی ویژگیهای کمی و کیفی این گونه (سطح تاج، زنده مانی و شادابی) بررسی شد. بدین منظور به صورت تصادفی و با استفاده از نقشه ترکیبی (شیب، جهت و ارتفاع) تهیه شده با کمک GIS اقدام به پیاده نمودن 48 قطعه نمونه گردید و در هر یک از قطعات نمونه به روش نمونه برداری با تعداد درخت ثابت مشخصه های موردنظر اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که شیب، جهت و ارتفاع تاثیر معنی داری بر مشخصه سطح تاج داشته است. بررسی وضعیت شادابی درختان نیز نشان داد که جهت و شیب دامنه تاثیر معنی داری بر شادابی درختان داشته است. نتایج همچنین نشان داد که شیب، جهت و ارتفاع تاثیر معنی داری بر زنده مانی درختان نداشته است.

در این مطالعه خصوصیات فنولوژیکی گونه پسته وحشی در دو منطقه از جنگلهای شهرستان خلخال (مزرعه و کندرق) در دو محدوده ارتفاعی (1450 متر و 1650 متر از سطح دریا) و در جهت جنوبی از سال 1380 تا 1382 مورد بررسی قرار گرفت. برای این مطالعه 30 اصله درخت در هر منطقه انتخاب و کدگذاری شدند. از ابتدای فروردین هر سال (شروع فصل رویش) تا موقع خزان کامل هر 7 تا 10 روز یکبار اطلاعات فنولوژیکی درختان ثبت گردید. خصوصیات فنولوژیکی مورد بررسی عبارت بودند از تاریخ جوانه زنی، تاریخ تشکیل برگ، گلدهی، تشکیل میوه، رسیدن میوه و ریزش برگ. نتایج نشان داد که تاریخ جوانه زنی هفته چهارم فروردین تا هفته اول اردیبهشت، تاریخ گلدهی هفته دوم تا سوم اردیبهشت، تشکیل میوه هفته سوم تا چهارم اردیبهشت، رسیدن میوه، هفته اول تا هفته دوم آبان و ریزش برگ هفته دوم تا هفته سوم آذرماه می باشد. نتایج تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که مراحل مختلف فنولوژیکی با سالهای مورد مطالعه و ارتفاعات مختلف اختلاف معنی داری با هم دارند. محاسبه ضریب همبستگی نشان داد که میان بارندگی با شروع جوانه زنی و گلدهی همبستگی منفی و معنی داری وجود دارد.

در جنگلهای حفاظتی غرب کشور (جنگلهای بلوط زاگرس) به منظور انتخاب مناسبترین روش نمونه برداری برای برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش در بخشی از جنگل آموزشی - پژوهشی دانشگاه رازی کرمانشاه با توجه به معیار هزینه و دقت نمونه برداری (E%2×T)، دو روش خط نمونه با اندازه گیری فاصله بین درختان و روش قطعه نمونه دایره ای 10 آری در سطح 50 هکتار که در آن آماربرداری صددرصد انجام گرفته بود اجرا گردید. برای هر روش تعداد 50 نمونه بر اساس الگوی منظم تصادفی با ابعاد شبکه 100×100 متر برداشت و مشخصات مورد نیاز درختان موجود در آنها مانند دو قطر بزرگ و کوچک تاج درختان و جست گروهها و تعداد درختان و جست گروهها در داخل قطعات نمونه و خط نمونه ها اندازه گیری و یادداشت گردیدند. نتایج بدست آمده نشان می دهد که با توجه به معیار فوق، مناسبترین روش برای برآورد تعداد در هکتار و درصد تاج پوشش درختان منطقه از میان دو روش یادشده، روش قطعه نمونه دایره ای شکل با مساحت 10 آر می باشد.

ازدیاد غیر جنسی صنوبر از طریق قلمه زدن و استفاده گسترده از آن در صنوبرکاریهای کشور، سطح تنوع ژنتیکی این درختان ارزشمند را تهدید می کند. از این رو، بررسی میزان تنوع ژنتیکی این درختان به منظور اتخاذ راهبرد حفاظت و توسعه صنوبرکاری برای مدیریت پایدار و استمرار تولید چوب ضروری به نظر می رسد. بر این اساس در تحقیق حاضر از میان توده های Populus nigra کشت شده در دو استان کرمانشاه و زنجان با استفاده از 23 صفت مورفولوژیکی برگ، 12 توده از لحاظ وجود گوناگونی ژنتیکی مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور یکسان سازی شرایط محیطی، قلمه ها در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصــادفی در 3 تکرار، در عرصه مجتمع تحقیقاتی البرز کرج کاشته شدند. اندازه گیری صفات مورفولوژیکی در اواسط فصل رویش انجام شد و داده های حاصل با استفاده از تجزیه واریانس، تجزیه به مؤلفه های اصلی و تجزیه خوشه ای مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده از تجزیه واریانس از لحاظ بیشتر صفات، گوناگونی در سطح توده ها را آشکار ساخت. نتایج تجزیه به مؤلفه های اصلی، صفات با وزن بیشتر در مؤلفه  ها را معرفی کرد. در نهایت تجزیه خوشه ای توانست به خوبی توده های دو استان را در گروه های مجـزا و به صورت مشابه با روش تجزیه به مؤلفه های اصلی تفکیک کند؛ به طوری که سطح تنوع ژنتیکی درختان استان زنجان بیشتر از درختان استان کرمانشاه ارزیابی شد. نتایج نشان داد که صفات مورفولوژیکی در شرایط محیــطی یکسان می توانند قرابتها و تفاوتها را در بین توده ها آشکار کنند.

صنوبر از گونه های پربازده و سریع الرشد برای جنگل کاری می باشد. توصیه روشهای به زراعی و آگروتکنیکی و توجه به جنبه های اکولوژیک از جمله عوامل مهم و موثر در مدیریت کنترل تلفیقی آفات صنوبر محسوب می گردد. هدف از اجرای این تحقیق، بررسی تاثیر تیمارهای مختلف علفتراشی (علفتراشی کامل، علفتراشی ماهیانه و بدون علفتراشی) بر روی زنده مانی و رشد قطری و ارتفاعی نهالهای صنوبر و تاثیر آنها بر تراکم و انبوهی جمعیت آفات مهم صنوبر شامل: سرخرطومی برگخوار Chlorophanus votuptificus Gyll.، سرخرطومی برگخوار Platymycterus marmoratus Fst.، زنبور برگخوار Stauronematus compressicornis (Fabricius) و پروانه زنبورمانند گالزای صنوبر Paranthrene tabaniformis (Rottemberg) می باشد. این تحقیق طی سالهای 1383ـ1380 بر روی قلمه های کلن Populus deltoides 69/55 کاشته شده در قالب طرح آزمایشی بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات صنوبر صفرابسته آستانه اشرفیه اجرا شد. تجزیه آماری داده ها اختلاف معنی داری را بین تیمارها از نظر زنده مانی نهالها نشان نداد. به عبارت دیگر، اعمال تیمارهای علفتراشی سه گانه تاثیری در میزان زنده مانی نهالها نداشته است. رشد ارتفاعی و قطری نهالهای سالم و آلوده به پروانه گالزای صنوبر در سالهای 1380 و 1381 تحت تاثیر تیمارهای علفتراشی قرار نگرفت؛ اما در سالهای 1382 و 1383 رشد ارتفاعی و قطری نهالها (هم نهالهای سالم و هم آلوده به پروانه گالزا) در تیمارهای مختلف علفتراشی در هر سال اختلاف معنی داری در سطح (P<0.01) %99 نشان داد. به عبارت دیگر، تیمارهای مختلف علفتراشی در سالهای 1382 و 1383 بر قطر و ارتفاع نهالها تاثیر گذار بود. طی سالهای 1380 تا 1383 تیمارهای علفتراشی سه گانه تاثیر معنی داری در تراکم جمعیت سرخرطومی Chlorophanus votuptificus، زنبور برگخوارStauronematus compressicornis  و پروانه گالزای Paranthrene tabaniformis نداشت، ولی در سال 1383 تراکم سرخرطومی Platymycterus marmoratus در تیمارهای مختلف علفتراشی متفاوت بود و اختلاف معنی داری بین تیمارها مشاهده شد (P<0.01). بیشترین تعداد حشره در تیمار علفتراشی ماهیانه و کمترین آن مربوط به تیمار علفتراشی هفتگی بود.

در تحقیق حاضر اثر تیمارهای مختلف خاک بر روی صفات جوانه زنی کاج حلب با هدف افزایش موفقیت در رویاندن بذر و تولید نهال آن در نهالستان کلوده آمل بررسی شد. بذرها در گلدانهای پلاستیکی با 4 ترکیب مختلف خاک شامل: 1- خاک رایج نهالستان (شاهد)، 2- خاک شاهد + کود دامی (1:5)، 3- خاک شاهد + خاک برگ (1:5)، 4- خاک شاهد+کود دامی+خاک برگ (1:1:5) و 4 تکرار در قالب طرح کاملا تصادفی کاشته شد. نتایج نشان داد که در بین تیمارهای مختلف خاک، میزان جوانه زنی، میانگین روزانه جوانه زنی و قدرت جوانه زنی بذرها تفاوت معنی داری وجود دارد، در حالی که هیچ اختلافی در حداکثر میانگین روزانه، سرعت جوانه زنی، میانگین زمان جوانه زنی، ارزش جوانه زنی و ضریب سرعت کوتوسکی آنها مشاهده نشد. بین درصد جوانه زنی و میانگین روزانه بذر با ترکیبات مختلف خاک همبستگی نسبتا قوی وجود داشت. درصد جوانه زنی بذر در ترکیب کود دامی مخلوط شده با خاک برگ (تیمار 4)، در مقایسه با سایر تیمارها از وضعیت بهتری برخوردار بود. بدین ترتیب از نتایج این تحقیق استنتاج می شود که «مواد آلی و خاک برگ» سبب بهبود شرایط فیزیکی خاک و افزایش میزان جوانه زنی بذر کاج حلب می گردند. بنابراین می توان پیشنهاد کرد که برای افزایش تولید کمی و کیفی نهال این گونه در نهالستانها باید به ترکیب بستر کاشت توجه ویژه اعمال شود.

گونه راش خزر Fagus orientalis Lipsky حدود 24 درصد تعداد درختان و 30 درصد حجم سرپا جنگلهای شمال ایران را تشکیل می دهد. تحقیق حاضر با هدف «بررسی امکان وجود نظم زمانی در رویش قطری درختان راش و تعیین رابطه ریاضی بین نوسانهای رویش با تغییر زمان» انجام شده است. بدین منظور فرضیه های: ایستا بودن، احتمال وجود اثر روند، تغییرات دوره ای و تغییرات تصادفی در سری داد ه ها مورد مطالعه قرار گرفت. برای این بررسی چهار اصله از قطورترین درختان سالم راش، انتخاب شد. میانگین قطر درختان نمونه، 103 سانتی متر و بیشینه سن درختان نمونه 350 سال بود. از هر درخت یک دیسک در ارتفاع برابرسینه تهیه گردید. پس از اندازه گیری پهنای حلقه های رویش سالانه و پردازش داده ها با استفاده از تحلیل سریهای زمانی، نتایج به شرح زیر بدست آمد: در نمودار رویش شعاعی درختان نمونه بیش از یک روند دیده می شود؛ همبستگی بین افزایش سن و مقدار رویش جاری شعاعی سالانه، در سنین کمتر از 120 سال، مثبت و در سنین بیشتر از آن منفی است؛ رویش شعاعی درختان در این دو دوره سنی، با معادله درجه سه بهترین برازش را دارد؛ رویش حجمی سالانه همواره روند مثبت دارد و متوقف نمی شود. در نمودارهای خودهمبستگی، نوسانهای رویش در تناوب یکساله بیشترین مقدار را نشان می دهند. سایر تناوبها به صورت نامنظم و کمتر از حدود معنی داری دیده می شوند.

ویژگیهای مورفولوژیک درختان یکی از متغیرهای مهم در ارزیابی های کمی و کیفی توده های جنگلی است. این تحقیق به بررسی این ویژگی ها بر روی 289 پایه درخت راش در یک توده خالص و 259 پایه درخت در توده آمیخته و با ساختار ناهمسال شامل قطر برابرسینه، ارتفاع درخت، سطح مقطع برابر سینه، طول تاج، قطر تاج، حجم تاج، طول و درصد تنه بدون شاخه، ضریب قدکشیدگی و انشعاب ساقه درخت در محل تاج در بخش گرازبن جنگل خیرودکنار می پردازد. این مطالعه نشان داد که در توده خالص فقط میانه و میانگین ارتفاع درختان مورد اندازه گیری و طول تنه آنها به طور معنی داری از توده آمیخته بیشتر است؛ این در حالی است که در مورد پایه های راش موجود در دو توده مقایسه شده این متغیرها از نظر آماری اختلاف معنی داری ندارند (a=%5) و در هر دو توده متغیرهای کمی و کیفی راش مشابه است.

برای تعیین ارتباط ویژگیهای خاک و شرایط توپوگرافی با گونه های درختی و درختچه ای، سه پارسل در سری 16 شفارود استان گیلان انتخاب و نمونه برداری با 60 قطعه نمونه دایره ای 10 آری انجام شد. در هر قطعه نمونه، قطر در ارتفاع برابر سینه درختان و درختچه ها، ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب و جهت دامنه تعیین گردید و در مرکز هر قطعه نمونه، نمونه ای از عمق 0-20 سانتی متری خاک برداشت شد. با استفاده از اندازه های قطر، سطح مقطع برابرسینه برای کلیه گونه ها محاسبه و سپس از این مقادیر در روش تحلیل دو طرفه گونه های شاخص (TWINSPAN) استفاده شد. بر این اساس 5 تیپ یا گروه درختی در منطقه تفکیک و سپس تعداد 6 پروفیل خاک در آنها حفر گردید. به منظور تعیین ارتباط متقابل ویژگیهای خاک و شرایط توپوگرافی با تیپ های درختی، روشهای CCA (آنالیز تطبیقی متعارفی) و  ANOVA(تجزیه واریانس) و آزمون توکی (Tukey) مورد استفاده قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصل، ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب، اسیدیته و کلسیم دارای ارتباط معنی داری با تیپ های درختی منطقه بودند. تیپ های توسکا - گردو و آمیخته دارای ارتباط معنی داری با ارتفاع از سطح دریا، اسیدیته و کلسیم خاک بوده و تیپ های راش - ون و راش- نمدار، همبستگی زیادی با درصد شیب نشان دادند.

به منظور ارزیابی قابلیت داده های سنجنده های HRG ماهواره SPOT 5 و LISS-III ماهواره IRS-P6 در تهیه نقشه و تفکیک محوطه های جنگلی گلازنی شده در زاگرس شمالی، بخشی از جنگلهای گلازنی شده شهرستان بانه انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. سطح محوطه های گلازنی شده (شان، کورپه، کور و خرت) در یک دوره تناوب 3 ساله با استفاده از دستگاه موقعیت یاب جهانی (GPS) به عنوان واقعیت زمینی منطقه انتخاب گردید. پس از بررسی خطاهای هندسی و رادیومتری مجموعه داده مورد استفاده تحت پردازشهایی نظیر نسبت گیری طیفی و تجزیه مولفه های اصلی قرار گرفت. همچنین برای بارزسازی بهتر اطلاعات، تصاویر چندطیفی HRG و LISS-III با تصویر پانکروماتیک IRS-1C ادغام شدند. طبقه بندی تصاویر با استفاده از الگوریتم حداکثر احتمال (ML) به دو صورت، یکی برای کل محدوده مورد تحقیق و دیگری برای هر یک از دامنه های شمالی و جنوبی به صورت جداگانه اعمال گردید. بررسی تفکیک پذیری طبقات با استفاده از معیار فاصله باتاچاریا انجام شد. نتایج حاصل نشان داد که تفکیک پذیری طبقات در دامنه های شمالی بهتر از دامنه های جنوبی می باشد. همچنین طبقه خرت شمالی و زراعت به خوبی از سایر طبقات تفکیک شدند. شاخصهای گیاهی نسبت به باندهای اصلی، نتایج ضعیف تری را نشان دادند. از مجموعه داده های SPOT، باندهای ادغام شده با میزان صحت کلی %65.3 و ضریب کاپا 0.63 در طبقه بندی 4 طبقه ای، بیشترین مقدار این دو معیار را حاصل نمود. در بین داده های IRS-P6 مولفه اول حاصل از تجزیه مولفه های اصلی در ترکیب با باندهای 1 و 4، با میزان صحت کلی 70 درصد و ضریب کاپا 0.6 بهترین نتیجه را کسب کرد. مقایسه نتایج حاصل از طبقه بندی دو تصویر نشان داد که استفاده از داده های فصل رویش گیاهی و قبل از گلازنی نتایج بهتری را ارائه می دهد. با وجود مشکلات تداخل طیفی خاک منطقه با پوشش درختی، نتایج بدست آمده بیانگر آن است که داده های مورد استفاده در این تحقیق، قابلیت نسبتا مناسب برای تفکیک محاوط گلازنی و تهیه نقشه در این مناطق را دارند.

منطقه مورد مطالعه واقع در سری چلیر جنگل آموزشی - پژوهشی خیرود در سال 1377 دچار حریق سطحی با شدت زیاد گردید و پس از گذشت 7 سال از وقوع آتش سوزی، به منظور بررسی اثر آتش سوزی بر رویش قطری درختان راش و ممرز اقدام به انجام این تحقیق شد. بعد از پیمایش سراسر مناطق سوخته و شاهد، تعداد 60 نمونه مغزی با استفاده از مته سال سنج، از دو گونه راش و ممرز (هرکدام 15 نمونه در هر یک از دو منطقه) تهیه گردیده و پهنای دایره های سالیانه مربوط به سالهای مختلف در هر نمونه اندازه گیری شد. مقادیر بدست آمده به تفکیک سالهای قبل و بعد از آتش سوزی و همچنین همبستگی آنها با داده های اقلیمی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که آتش سوزی سطحی اتفاق افتاده در این توده جنگلی تاثیر معنی داری بر رویش قطری راش نداشته، اما باعث افزایش معنی دار آن در ممرز گردیده است. همچنین میزان پهنای دایره های سالیانه در سالهای قبل از آتش سوزی با داده های اقلیمی همبستگی معنی دار داشته، درصورتی که در سالهای بعد از آن همبستگی مشاهده نگردید. بنابراین، ریشه تغییرات را می توان در عوامل دیگری به غیر از اقلیم مانند آتش سوزی جستجو کرد.

به منظور بررسی ویژگیهای رویشگاهی و جنگل شناسی درختان ارس (Juniperus excelsa M. Bieb) با توجه به عوامل توپوگرافی و خاک، جنگل ایلان در استان قزوین مورد مطالعه قرار گرفت. ابتدا با تلفیق نقشه های شیب، ارتفاع و جهت های جغرافیایی، نقشه واحدهای کاری بدست آمد. سپس آماربرداری از تعداد در هکتار درختان، زادآوری، ارتفاع، قطر برابرسینه، قطر تاج، درصد تاج پوشش، تعداد درختان با تنه واحد و تاج نامتقارن در درون هر واحد کاری به کمک قطعات نمونه 1600 مترمربعی انجام شد. در هر واحد کاری سه نمونه خاک در عمق 0-20 سانتی متر برداشت شد و میزان آهک، اسیدیته و وزن مخصوص ظاهری آنها تعیین گردید. نتایج نشان داد که به جز مشخصه ارتفاع و تاج نامتقارن درختان ارس در شیبهای مختلف، سایر مشخصه های رویشی در بین واحدهای کاری دارای اختلاف معنی دار در سطح 1 و 5 درصد می باشند. همچنین بین تعداد زادآوری ارس و خصوصیات خاک رابطه معنی دار در سطح 5 درصد وجود داشت. بیشترین همبستگی میان درصد آهک و تعداد زادآوری مشاهده شد (r=0.54). تعداد گیاهان بوته ای، تعداد در هکتار درختان، رویه زمینی و درصد تاج پوشش با میزان زادآوری همبستگی معنی دار نشان دادند. بیشترین همبستگی میان درصد تاج پوشش و زادآوری ارس مشاهده شد (r=0.64). بنابراین مشخصه های رویشی ارس در ارتباط تنگاتنگ با عوامل توپوگرافی و خاک می باشند.