تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1385 | دوره:14 | شماره:3 (پیاپی 25) |تعداد مقالات:10

به منظور انتخاب و معرفی کلن های برتر صنوبر (پوپولتوم مقایسه ای) آزمایشی با 18 کلن صنوبر از گونه های Populus deltoids و P. euramericana که در خزانه سلکسیون برتری خود را نشان داده بودند در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار با فواصل کاشت 4x4 متر در دو ایستگاه تحقیقاتی مهرگان و اسلام آباد غرب انجام گرفت. در طول دوره آزمایش مبارزه با علفهای هرز به صورت دستی و آبیاری نرمال به روش جوی پسته انجام پذیرفت. در پایان هر فصل رویشی صفات قطر برابر سینه (در ارتفاع 1.30 متر) و ارتفاع درختان اندازه گیر گردیدند. در سال آخر آزمایش علاوه بر دو صفت یاد شده قطر یقه، قطر میانه، قطر در محل دو شاخه شدگی و وزن درختان هر یک از کلن ها پس از قطع اندازه گیری شد. تجزیه واریانس ساده برای ارتفاع، قطر و میزان حجم در هکتار درختان، تجزیه واریانس مرکب برای ارتفاع، قطر، حجم در هکتار و میزان رویش جاری سالیانه انجام پذیرفت و کلن ها بر اساس میانگین های محاسبه شده گروه بندی گردیدند. این آزمایش نشان می دهد که از میان کلن های تاج باز کاشته شده در دو ایستگاه تحقیقاتی مهرگان و اسلام آباد غرب با توجه به میزان ارتفاع، قطر برابر سینه، رویش جاری ارتفاعی، رویش جاری قطری و حجم در هکتار کلن های Populus euramericana، P.deltoides 77.51, P.e.455, P.e.92.40 P.e.214 و P.e.561.41 برترند که برای کشت انبوه در استان معرفی می گردند. میانگین قطر این کلنها بین 22.3 و 26.7 سانتیمتر، میانگین ارتفاع بین 18.2 تا 20 متر و میانگین تولید حجمی آنها بین 27 تا 39 مترمکعب در هکتار و در سال محاسبه گردید.

تحقیق حاضر به منظور شناخت خصوصیات رویشگاهی گونه دارمازو (Quercus infectoria ssp. boissieri) انجام گردیده است. ابتدا منطقه مورد مطالعه پس از جنگل گردشیهای متعدد بر روی نقشه توپوگرافی با مقیاس 1:50000 منتقل و محل گسترش گونه دارمازو شناسایی گردید. سپس در داخل هر یک از فرمهای مختلف زمین (یال، دامنه و دره) در چهار جهت جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق و غرب) و در دو طبقه ارتفاعی (1600- 1200، 2000- 1600 متر از سطح دریا) به صورت تصادفی قطعات نمونه دایراه ای شکل به مساحت 10 آر (1000 مترمربع) و به تعداد 24 قطعه نمونه انتخاب و مشخصه های مورد بررسی در داخل هر یک از قطعات نمونه یادداشت و نسبت به اندازه گیری مشخصات کمی و کیفی آنها اقدام شد. نتایج حاصل نشان می دهد که مساحت رویشگاه این گونه در منطقه 5751 هکتار بوده، پراکنش آن از ارتفاع 1200 تا 2400 متر از سطح دریا می باشد که در محدوده ارتفاعی 1200 تا 2000 متر از سطح دریا منطقه مورد مطالعه تشکیل تیپ داده و از 2000 تا 2400 متر به صورت پراکنده در منطقه حضور دارد. بافت خاک رویشگاه مورد مطالعه متوسط (لومی)، نسبتا سنگین (لومی رسی) تا سنگین (رسی) می باشد و اسیدیته آنها از 7.4 تا 8 متغیر است که نشان دهنده آهکی بودن این خاکها می باشد. ماده آلی در خاک نسبتا خوب است. در مجموع جهت های شمالی و فرمهای دره و دامنه در محدوده ارتفاعی 1200 تا 1600 متر بالاتر از سطح دریا رویشگاههای مناسبی از نظر خصوصیات کمی و کیفی درختان دارمازو هستند، بلندترین درختان در فرم دره و در جهت شمالی (7.7 متر) قرار داشتند. بیشترین قطر متوسط تاج در فرم دامنه (4.7 متر)، در جهت شمالی (4.6 متر) و در طبقه ارتفاعی 1200 تا 1600 متر (4.4 متر) مشاهده شد. بیشترین طول تاج در فرم دره و در جهت شمالی (4.9 متر) و در طبقه ارتفاعی 1200 تا 1600 متر (4.5 متر) بود. بیشترین طول تنه در فرم دامنه (3.2 متر) و بیشترین میزان تجدید حیات دارمازو در فرم دره (61%)، در جهت شمالی (65%) و در طبقه ارتفاعی 1200 تا 1600 متر (81%) مشاهده شد. از نظر خصوصیات کیفی نیز مشخص شد که بهترین وضعیت شاخه دهی (درختان بدون شاخه) در فرم دامنه (74.6%) و در طبقه ارتفاعی 1200 تا 1600 متر (73.7%) قرار دارند.

جنگلهای زاگرس اگرچه از نظر تولید چوب مطرح نیستند، اما از جنبه زیست محیطی، حفاظت منابع آب و خاک، پناهگاه حیات وحش و تولید محصولات فرعی متنوع نقش انکارپذیری در پایداری اکوسیستم و معیشت ساکنان این مناطق ایفا می کنند. این جنگلها رویشگاه یکی از گونه های درختی با ارزش به نام بنه (پسته وحشی) می باشد که از گذشته های دور مورد بهره برداری شدید قرار گرفته و به لحاظ عدم حضور درختان مادری و تولید بذر کافی، تجدید حیات طبیعی در آنها در حال حاضر از وضعیت چندان مناسبی برخوردار نیست. این مقاله، امکان احیای جنگلها و جلوگیری بنه را از طریق کاشت مستقیم بذر و نهال با هدف دستیابی به ساده ترین و با صرفه ترین شیوه غنی سازی این جنگلها و جلوگیری از تخریب بیش از پیش آنها و در نهایت افزایش درآمد حاشیه نشینان و ساکنان جنگلهای این مناطق بررسی می نماید. تحقیق در قالب طرح آماری کرتهای خردشده Split plot با دو تیمار اصلی بذر و نهال و چهار تیمار فرعی شامل روشهای کاشت چاله معمولی، چاله کاسه ای، شیار با گاوآهن و بانکت در محدوده طرح جنگلداری ارسنجان اجرا شد. در طی دوره رویش و فعالیت حیاتی گیاه یادداشت برداری به منظور ثبت مراحل جوانه زنی و آغاز رشد بذرها و نهالها و آماربرداری از تعداد بذر سبز شده و تاریخ حداکثر سبز شدن بذرها، ظهور و فعالیت آفات و بیماریها، شادابی نهالها و رابطه بین عوامل جوی و موفقیت و زنده مانی نهال ها و تعیین عوامل بازدارنده رشد، نمو و استقرار نهال ها بر اساس برنامه زمان بندی انجام شد. بررسیهای انجام شده در طول مدت اجرای طرح حاکی از آن است در استان فارس با توجه به وضعیت اقلیمی موجود از جمله بارندگی نسبتا کم، عدم پراکنش منظم بارندگی، وجود فصل خشک طولانی، تبخیر زیاد و بروز تنش خشکی در طول فصل رویش گیاه، احیا و غنی سازی جنگلهای بنه با استفاده از کاشت بذر و نهال از موفقیت چندانی برخوردار نبوده و این حالت در کاشت بذر چشمگیرتر است. افزون بر آن قطع و سرشاخه زنی درختان مادری، حضور دام در عرصه جنگل و تغذیه جوندگان از جمله خرگوش و جوجه تیغی خود عامل دیگری است که موجودیت نهالهای تازه رویش یافته را در عرصه های جنگلی تهدید می نماید. وجود درختان مادری بذرده، تاج پوشش مناسب و حضور گونه های گیاهی اعم از درختچه و بوته ایها به عنوان گیاه پرستار از عواملی هستند که می توانند به همراه مدیریت صحیح و اعمال قرق با توجه به کند رشد بودن گونه بنه، به استقرار و تجدید حیات طبیعی این جنگلها کمک نمایند.

ارس از سوزنی برگان همیشه سبز زیبای ایران است که از اهمیت ویژه ای در جنگلکاری در مناطق خشک و نیمه خشک برخوردار است. تکثیر زایشی آن به دلیل طولانی بودن دوره بین زمان گرده افشانی و عمل باروری (لقاح)، پوکی بذر، دو پایه بودن، همزمان نبودن انتشار گرده و بازشدن تخمک و طولانی بودن دوره خواب بذر مشکل بوده و از طرف دیگر به علت بهم خوردن اکوسیستم  طبیعی ناشی از تخریب، زادآوری طبیعی آن اندک است. بنابراین با استفاده از تنظیم کننده رشد گیاهی (IBA) در غلظت های صفر (شاهد)، (3000، 4000 و 6000) ppm اقدام به تکثر قلمه ساقه آن در بستر کاشت کوکوپیت و تحت شرایط کنترل شده گلخانه (MIST) گردید که مجهز به سیستم آبیاری مه پاش بوده و در آن دمای فضا و بستر کاشت و همچنین رطوبت کنترل شده بود. در تیمار و کاشت قلمه ها از طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار استفاده شد. نتایج حاصل از تحقیق مبین وجود اختلاف معنی دار در سطح 5 درصد بین تیمارهای سطوح 1 و 3 یعنی بدون هورمون و با تیمار هورمون 4000 قسمت در میلیون و همچنین 3 و 2 یعنی تیمار 3000 و 4000 قسمت در میلیون در مقایسه میانگین ها با آزمون LSD می باشد. همچنین اگر چه بین سطح 4 با 3 و 2 اختلاف معنی داری مشاهده نگردید ولی با افزایش میزان هورمون از 4000 به 6000 ppm تعداد قلمه های ریشه دار شده کاهش داشته است. بنابراین در بستر کاشت کوکوپیت بهترین غلظت برای ریشه دار کردن قلمه ارس کشت شده در اردیبهشت ماه 4000 قسمت در میلیون می باشد.

راه های ارتباطی و جاده ها به عنوان شاهرگ های حیاتی یک جامعه محسوب می گردند. به طوری که در صورت عدم توسعه و گسترش آن ها، حیات و توسعه اقتصادی و اجتماعی جامعه مختل خواهد شد، ولی از طرف دیگر جاده سازی به عنوان یکی از عوامل تخریب عرصه های منابع طبیعی به شمار می آید، به گونه ای که امروزه این موضوع به عنوان یکی از معضلات اساسی حوضه های آبخیز مطرح می باشد. به منظور تعیین میزان تخریب عرصه منابع طبیعی در اثر جاده سازی و نشان دادن اهمیت موضوع، حوضه آبخیز بازبافت در استان چهارمحال و بختیاری انتخاب و مساحت اراضی تخریب شده در اثر این فعالیت در آن اندازه گیری شد. برای این منظور طول کلیه جاده های موجود در این منطقه که در راستای اهداف گوناگون ساخته شده اند برداشت و همچنین عرض اراضی تخریب شده در طول مسیر در فواصل یک کیلومتری با استفاده از متر اندازه گیری گردید. با محاسبه حریم استاندارد جاده های اصلی و فرعی، میزان تخریب ناشی از ایجاد جاده شامل تخریب غیر قابل اجتناب و تخریب مازاد با توجه به عرض حریم استاندارد و حریم فعلی حاصل از ایجاد جاده محاسبه گردید. همچنین نقشه جاده های موجود با شیب، جهت جغرافیایی، مناطق لغزش یافته، تشکیلات زمین شناسی و پوشش جنگلی منطقه تلفیق و اطلاعات لازم استخراج شد. بر اساس نتایج بدست آمده در مجموع 661.08 هکتار از عرصه منابع طبیعی در این حوضه در اثر جاده سازی تخریب گردیده است که از این مقدار 420.19 هکتار جنگل، 198.97 هکتار مرتع و 41.92 هکتار آن را اراضی کشاورزی تشکیل می دهند. در مجموع 101 مورد لغزش در جاده های اصلی و فرعی به وقوع پیوسته است. به عبارت دیگر 3.8 درصد طول جاده ها به میزان 6735 متر در اثر لغزش حرکت نموده است که در این میان سهم جاده های اصلی 4720 متر (معادل 4.4 درصد طول جاده) و سهم جاده های فرعی 2015 متر (برابر با 2.9 درصد طول این نوع جاده ها) بوده است. بیشترین لغزش در جهت غربی به تعداد 51 مورد و کمترین در جهت شمالی به تعداد 9 مورد به وقوع پیوسته است.

امروزه با استفاده از قابلیت GIS مدیریت توام اطلاعات با در نظر گرفتن عوامل تاثیرگذار در مسیریابی، پیش بینی و ارزیابی سریع مسیرها مقدور شده است. در این تحقیق با هدف تعیین روش مناسب پیش بینی مسیر جاده های جنگلی، کوهستانی، مناطق روستاییُ مناطق تفرجی و توده های جنگلی در حوزه سرخاب خرم آباد با توجه به اصول زیست محیطی و شبکه بندی جاده های جنگلی، پس از جمع آوری داده ها و نقشه های مورد نیاز اقدام به شناسایی عوامل تاثیرگذار در مسیریابی جاده ها در منطقه مورد مطالعه گردید. سپس در محیط GIS نقشه های عوامل فوق شامل شیب، خطر پهنه بندی زمین لغزش، کاربری آتی، فاصله از مناطق روستایی، تفرجی و زیارتی با فرمت رستری تهیه گردید. در مرحله بعد، طبقات نقشه های تهیه شده با توجه به اهمیت طبقات در دامنه نسبی 1 تا 9 رتبه بندی شدند. با توجه به تاثیر عوامل فوق با استفاده از تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی اقدام به ارزش گذاری نقشه ها شد تا وزن آنها بدست آید. با تلفیق نقشه های وزن داده شده عوامل تاثیرگذار در مسیریابی در محیط GIS، نقشه مناطق مناسب عبور مسیرها حاصل گردید. پیش بینی مسیر جاده ها با استفاده از برنامه جانبی PEGGER  در محیط GIS به صورت خودکار صورت گرفت. بدین ترتیب که با استفاده از نقشه های رقومی (3D) در مقیاس 1:25000 مدل رقومی ارتفاعی به صورت ساختار شبکه ای (TIN) تهیه و سپس منحنی میزانهای به اختلاف ارتفاع ثابت 20 متری از مدل رقومی مذکور دوباره تهیه و استخراج گردید. با نمایان ساختن لایه های مورد نیاز برای پیش بینی جاده ها در محیط GIS از قبیل؛ نقشه مناطق مناسب عبور مسیرها، روخانه ها، مناطق روستایی، تفرجی و کاربری آتی با وارد کردن شیب طولی مناسب با توجه به نوع جاده در برنامه PEGGER، اقدام به پیش بینی و ارزیابی سریع مسیرهای مختلف جاده بین دو نقطه و در نهایت انتخاب مسیر مناسب گردید. نتایج بدست آمده در این تحقیق نشان داد که با این روش ضمن عبور مسیر جاده ها از مناطق با هزینه جاده سازی پایین، با توجه به ویژگی جاده های جنگلی و کوهستانی مسیرهای طراحی شده پوشش شبکه بندی قابل قبولی را در کل منطقه و برای کاربری های مهم منطقه از جمله کاربری جنگلداری و کاربری توریسم فراهم نموده است. از سوی دیگر با توجه به اطلاعات و داده های در دسترس در وضعیت فعلی از قبیل نقشه های رقومی مورد استفاده در این تحقیق، روش معرفی شده می تواند به عنوان یک روش مناسب در پیش بینی مقدماتی مسیر جاده های جنگلی و کوهستانی در سطح وسیع، به عنوان جایگزین روشهای سنتی متداول در کشور، بکار گرفته شود.

شناسایی جوامع گیاهی گامی در برای مطالعه پویایی، روابط متغیرهای محیطی و تحول آنها می باشد. بر این اساس تحقیق حاضر با هدف شناخت جوامع گیاهی و ارتباط آن با شرایط فیزیوگرافیکی به منظور ترسیم نیمرخ رویشی در جنگل آموزشی- پژوهشی دانشگاه تهران واقع در خیرودکنار نوشهر انجام شده است. پوشش گیاهی منطقه با استفاده از روش براون- بلانکه (Braun- Blanquet) مورد بررسی قرار گرفته و در پی آن جوامع گیاهی بر اساس تجزیه و تحلیل داده های پوشش گیاهی به روشهای آنالیز تطبیقی نا اریب (DCA) و آنالیز دو طرفه گونه های معرف (TWINSPAN) تعیین گردید. سپس ارتباط جوامع با شرایط فیزیوگرافیکی منطقه با روی هم گذاری لایه های رقومی تولید شده در محیط ARCGIS مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصل از این بررسی، 6 جامعه گیاهی در منطقه قابل تشخیص بوده که عبارتند از:Parrotio-Carpinetum, Querco-Carpinetum, Alno-Fagetum, Rusco-Fagetum, Carpino-Fagetum, Fagetum orientalisالگوی پراکنش جوامع گیاهی بر اساس شرایط فیزیوگرافیکی نشان می دهد که جوامع گیاهی ذکر شده در بیشتر جهت های جغرافیایی و شیب ها استقرار داشته و به لحاظ ارتفاع از سطح دریا دارای نیمرخ رویشی متفاوت می باشند. بر این اساس جامعه Parrotio-Carpinetum در دامنه ارتفاعی 800- 200 متر از سطح دریا، جامعه Querco-Carpinetum دامنه ارتفاعی 1400- 600 متر و بیشتر در جهت های جنوبی و جنوب غربی و جوامع گیاهی با حضور غالب راش در طبقه ارتفاعی 1600- 800 متر استقرار دارند. در این دامنه ارتفاعی سطح قابل توجهی متعلق به جامعه آمیخته راش می باشد.

بلوط ایرانی Quercus brantii var. persica یکی از ارزشمندترین گونه های درختی است که در مناطق غربی ایران به فراوانی گسترش دارد. این گونه به شرایط سخت محیطی مانند زمستانهای سرد، تابستانهای گرم، دوره خشکی طولانی و ارتفاع زیاد سازگار است. برای دستیابی به روند برخی تغییرات و الگوهای فیزیولوژیکی موثر برای حضور بلوط در شرایط محیطی خود، یک منطقه به نسبت دست نخورده (بکر) در استان چهارمحال و بختیاری انتخاب گردید و در یک دوره یکساله، تغییرات کربوهیدارتهای غیر ساختمانی با روشهای آنزیمی و تغییرات کیفی آمیلاز با استفاده از الکتروفورز (با ژل ترکیبی پلی آکریل آمید و نشاسته) بررسی شد. نتایج نشان داد که غلظت کربوهیدراتهای محلول (گلوکوز، فروکتوز و ساکاروز) در اسفند (قبل از باز شدن جوانه ها) بیش از دی بود. غلظت گلوکوز و فروکتوز پس از باز شدن جوانه ها و ظهور برگها افزایش یافت و این روند تا بعد از دوره خشکی (شهریور) ادامه داشت. در حالی که در همین دوره زمانی از مقدار ساکاروز و نشاسته به آرامی کاشته شد. پس از پایان تابستان و کاهش دمای محیط مقدار کل کربوهیدارتهای غیر ساختمانی در آبان افزایش یافت. در دی میزان  نشاسته خیلی کم ولی میزان کربوهیدارتهای محلول زیاد بود. نتایج نشان داد که درختان بلوط برای فراهم کردن انرژی لازم برای انجام فرایندهای متابولیسمی خود در زمستانهای سرد و تابستانهای خشک از ذخایر قندی خود استفاده می کنند. مقدار کل کربوهیدراتهای ساختمانی از 18.5 تا 37.25 میلی گرم در گرم وزن خشک متغیر بود. تغییرات فصلی آمیلاز با تغییرات غلظت قندهای گلوکز و نشاسته در دوره بررسی مطابقت نشان داد.