تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1381 | دوره:- | شماره:8 |تعداد مقالات:6

در جنگل های زاگرس به دلیل شرایط رویشگاهی تقریبا یکسان و موقعیت خاص اقلیمی، بعضی از درختان و درختچه ها مانند بلوط ایرانی، بنه، کیکم، محلب، داغداغان، چنار، زالزالک، ون و ... با تفاوت های نسبتا ناچیز در تمام گستره زاگرس با ترکیب های متفاوت استقرار یافته اند. در این میان بعضی از نقاط مانند تنگ هونی بازفت در استان چهارمحال و بختیاری به دلیل شرایط زیستگاهی خاص، زمینه حضور یک توده منحصر به فرد نارون را در این منطقه فراهم نموده است.تحقیق حاضر جهت شناخت شرایط رویشگاهی گونه Ulmus boissieri انجام گردیده است. به لحاظ محدود بودن سطح عرصه تحت پوشش گونه یاد شده و منحصر به فردبودن آن، آماربرداری مولفه های کمی و کیفی (قطر، ارتفاع، تاج پوشش و ...) به طور صددرصد انجام گردید. جهت بررسی وضعیت گونه های علفی و درختچه ای و همچنین تعیین رویش درختان نارون، از شبکه آماری سیستماتیک (منظم) با نقطه شروع تصادفی به ابعاد 40×40 متر و مرکزیت پلات های صد متر مربعی استفاده شد. در بررسی وضعیت زادآوری از میکروپلاتهای ده متر مربعی در درون پلاتهای صد متر مربعی (پلات های تودرتو Nested plot) استفاده شده است.به لحاظ ضعیف، رنجور و مسن بودن توده، آفات اولیه برگخوار و ثانویه چوبخوار به طور نسبتا شدید در رویشگاه حضور داشتند. در بررسی رویش درختان، حداقل رویش قطری 1.5 میلیمتر و حداکثر آن 3.4 میلیمتر و میانگین آن 2.1 میلیمتر در سال محاسبه شده است. همچنین میزان رویش حجمی سالیانه و در هکتار این گونه 1.45 سیلو تعیین گردید. ارتفاع غالب درختان نارون 15.9 متر برآورد گردید. پس از ترسیم منحنی پراکنش قطری توده مشخص شد که این توده به لحاظ تبعیت از حالت زنگوله ای شبیه توده های همسال است. میانگین تجدید حیات طبیعی این گونه در هکتار 7500 و سایر گونه ها 560 اصله برآورد شده است.در بررسی رابطه قطر با ارتفاع بهترین الگوی آماری برازنده به شرح زیر شد:                                                               H=0.5174 d0.8357

از تعداد 36 گونه و کلن بومی و خارجی صنوبر که از طریق کاشت قلمه در خزانه های تحقیقاتی مهرگان وابسته به مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان کرمانشاه و صنایع کاغذ غرب مورد آزمایش قرار گرفته بودند، تعداد 18 رقم با توجه به رشد ارتفاعی و قطری نهال های یکساله تولید شده و نیز مقاومت به آفات و امراض که نسبت به سایر ارقام برتری داشتند، برای مرحله دوم سازگاری و تعیین ارقام پرمحصول جهت معرفی به بخش اجرا انتخاب شدند. در این آزمایش تعداد 8 رقم سریع الرشد از گونه Populus nigra L. (با تاج بسته) در فواصل کاشت 3×3 متر و 10 رقم از دورگهای خارجی Populus x euramericana (Dode) Gunier (با تاج باز) در فواصل کاشت 4×4 متر مورد بررسی قرار گرفتند. در این تحقیق از روش آماری طرح آزمایش بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار (تعداد 25 اصله نهال در هر تکرار) در مجموع به تعداد 75 اصله از هر تیمار استفاده گردید.متغیرهای مورد اندازه گیری عبارتند از: ارتفاع برحسب متر و قطر برابر سینه بر حسب سانتیمتر که در نتیجه حجم درختان بر حسب متر مکعب از دو عامل ارتفاع و قطر برابر سینه در هکتار در سال محاسبه شده است. نتایج بعد از 7 سال نشان دادند که در فاصله کاشت 4×4 متر دوکلن p.e.I-214 و p.e.455 بیشترین تولید را در هکتار و در سال و در فاصله کاشت 3×3 متر دوکلن p.n. 62.171 و 63.135 P.n. از ارقام صنوبر کشور ترکیه بیشترین تولید را در هکتار در سال داشته اند.

مقاله حاضر شامل سه طرح تحقیقاتی در سه منطقه ارتفاعی در استان گیلان است. در منطقه ارتفاعی پایین بند به ارتفاع 450 متر در جنگل های اسالم واقع در طرح سیاهبیل شماره یک، 13 گونه و پرووننس مورد آزمایش قرار گرفته است. در منطقه میان بند واقع در طرح ناو اسالم به ارتفاع 1050 متر، 15 گونه و پرووننس و در منطقه بالابند به ارتفاع 1750 متر واقع در طرح ناو اسالم 9 گونه و پروونس کشت گردید. در هر منطقه، طرح به روش آماری بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار با فاصله 2´2 متر پیاده شد و در هر تکرار از هر گونه یا پرووننس (تیمار) 100 اصله نهال مورد آزمایش قرار گرفت. فاصله تکرارها و تیمارها از یکدیگر 3.5 متر انتخاب گردید.فاکتورهایی نظیر درصد زنده مانی، رویش ارتفاعی، شادابی هر ساله و همچنین رویش قطر یقه هر پنج سال یکبار مورد ارزیابی قرار گرفت.در هر تیمار دو ردیف کناری بعنوان محافظ (بافر) در نظر گرفته شده و فقط 36 اصله نهال وسط هر پلات مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بررسی های بعمل آمده در طول زمان اجرای طرح نشان می دهند که در منطقه پایین بند:مبدا فرانسه Pinus nigra Var. calabrica، مبدا ترکیهPinus nigra Var. pallaziana ، مبدا آمریکا Pinus taeda، مبدا آمریکا Pinus ponderosa، مبدا اتریشPinus nigra Var. austriaca ، مبدا اورگان وگری هاربور واشنگتن Pseudotsuga menziessi.در منطقه میان بند گونه ها و پرووننسهای:مبدا کالیفرنیا آمریکاPseudotsuga menziesii ، مبدا ترکیهAbies equitrojani ، مبدا ترکیهPinus sylvestris ، مبدا اتریشPinus nigra Var. austriaca ، مبدا ترکیهAbies nordmanniana ، مبدا سوریهAbies cilicica ، مبدا فرانسه Pinus nigra Var. calabrica، مبدا ترکیه Pinus nigra Var. pallasianaو در منطقه بالا بند گونه ها و پرووننسهای:مبدا کلاردشت Picea abies، مبدا ترکیه Pinus sylvestris، مبدا اسپانیا Pinus sylvestris، مبدا ژاپن Larix leptolepis، مبدا آمریکا Pinus ponderosa، مبدا اورگان Pseudotsuga menziesii.

طرح مقدماتی صنوبر تحت عنوان جمع آوری و بررسی ارقام بومی و غیربومی صنوبر در خراسان (خزانه سلکسیون) در سال 71-1370 به منظور انتخاب کلنهای برتر برای مراحل بعدی تحقیقات صنوبر در ایستگاه تحقیقات منابع طبیعی شمال خراسان اجرا گردید. به این منظور ارقام بومی در طی دو سال موقع خواب زمستانی درختان، از مناطق صنوبرکاری در شمال خراسان جمع آوری گردیدند و ارقام غیربومی شامل گروه های P. x. euramericana (11 کلن)، P. nigra (دو کلن ایرانی و 13 کلن خارجی)، P. alba (5 کلن ایرانی و 3 کلن خارجی)، P. deltoides (5 کلن)، P. simonii (1 کلن)، P. ciliata (1 کلن)، P. trichocarpa (1 کلن)، از مرکز تحقیقات البرز (کرج) تهیه گردید. در سال اول از تمامی کلنها قلمه تهیه شده و به فاصله 20 سانتی متر در ردیف هایی به فاصله 1.7 متر کاشته شدند. از جمله فاکتورهای مورد بررسی در این خزانه اندازه گیری و رشد ارتفاعی و قطر نهال ها در سنین مختلف (1.2, 1.1 و 2.3 ساله)، تعیین درصد زنده مانی در پایان دوره رشد، درصد سبز شدن قلمه ها در تاریخ های مختلف کاشت، تاثیر کف بر کردن بر رشد نهال ها، تعیین یکنواختی رشد نهال ها و مقاومت کلنها در برابر آفات و بیماری ها می باشد. بطور کلی در رابطه با رشد نهال های یکساله (1.1)، گروه های P. nigra, P. deltoides و P. x. euramericana به ترتیب بیشترین رشد را داشته اند، بیشترین درصد تغییرات (عدم یکنواختی) در بین گروه ها متعلق به گروه P. deltoides بوده و کمترین درصد تغییرات را گروه P. nigra دارا می باشد ولی بیشترین درصد تغییرات در داخل کلنها به کلنهای P. alba تعلق دارد. در انتهای فصل رشد سال اول، نهال های یکساله کف بر شده و در نتیجه در سال دوم نهال های 1.2 ساله مورد ارزیابی قرار گرفتند که در بین تمامی گروه ها، کلنهای P. alba دارای بیشترین افزایش رشد پس از کف بر نمودن بوده اند. در سال سوم نهال های 2.3 ساله اندازه گیری شده که در نهایت گروه های P. nigra, P. x. euramericana غیر بومی و P. alba غیربومی به ترتیب بیشترین رشد را داشته که در سطح 1% با یکدیگر اختلاف معنی دار نداشته ولی با سایر گروه ها اختلاف معنی دار دارند. از نظر آفات و بیماری ها تمامی گروه ها حساسیت زیادی به آفات چوبخوار نداشته و آفات برگی مثل سنک بید و شته سبز به ترتیب بر روی برخی کلنهای گروه P. alba و P. nigra آلودگی شدید ایجاد کرده و بیشترین مقاومت را کلنهای P. deltoids داشته است بیماری زنگ زرد بیشترین آلودگی را در کلنهای P. n. 42.78 (کلتیوار کرج) و P. n. 49.5 (کلتیوار زنجان) داشته و کلن P. ciliate بیشترین حساسیت را به سرمای زودرس دارا بوده است، بطوریکه رشد یکساله آن در اثر سرماهای زودرس دچار سرمازدگی شدید شده و از خزانه حذف گردید.