تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1380 | دوره:10 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

گونه نوئل Picea abies (L) Karst قلمرو نسبتا وسیعی را در جهان به خود اختصاص داده و در برنامه جنگلکاری بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است. ریشه دوانی متراکم و سطحی و حساسیت به باد و برف از ویژگیهای این گونه می باشد و در رویشگاههای طبیعی خود با رشد قابل توجه (40 متر ارتفاع و 1 تا 1.5 متر قطر) گزارش شده است. این گونه در دهه 1340 وارد ایران شده و در دهه 1350 نیز در برنامه جنگل کاری گیلان قرار گرفته است. در این تحقیق به منظور ارزیابی و بررسی میزان موفقیت این گونه، سطحی معادل 10.8 هکتار (27 ساله) در سه منطقه اروستون، پیسه سون و ریک و 1.2 هکتار جنگل کاری (17 ساله) در منطقه شن رود سیاهکل با فواصل کشت 2×2 متر با آماربرداری صد درصد مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت. در این بررسی آزمایش خاکشناسی به منظور تاثیر احتمالی گونه در خاک با حفر پروفیل داخل و خارج توده انجام و داده های حاصل با هم مقایسه گردید. بررسی آفات و امراض، بررسی خواص مکانیکی چوب (وزن مخصوص و طول الیاف) بررسی عوامل کمی نظیر درصد زنده مانی، تعداد در هکتار، قطر متوسط، رویش قطری سالیانه، ارتفاع متوسط، رویش ارتفاعی سالیانه، ارتفاع غالب، تعداد طبقات قطری در هکتار، رویش حجمی سالیانه، موجودی سرپا در هکتار، سطح مقطع در هکتار، نسبت (h/d) جدول یک عامله (تاریف)، ضریب شکل (F)، رابطه مولفه های کمی (رابطه قطر ارتفاع و قطر حجم) و همچنین وضعیت کیفی توده ها (زاویه شاخه دوانی، وضعیت هرس طبیعی و وضعیت تنه) از دیگر مولفه هایی بوده که مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان می دهند که این گونه در طی یک دوره 27 ساله تاثیر چندانی روی اسیدیته خاک نداشته و از نظر آلودگی به آفات و امراض نیز حساسیت نشان نداده است. همچنین از حیث خواص مکانیکی چوب، استاندارد و طول الیاف و وزن مخصوص آن به ترتیب 2.89، 0.36 می باشد. نتایج بدست آمده از عوامل کمی نشان می دهد که این گونه در منطقه اروستون با درصد زنده مانی 70%، سطح مقطع در هکتار 37 متر مربع، موجودی در هکتار 301.25 متر مکعب، رویش حجمی در هکتار 11.1 متر مکعب، شرایط بهتری نسبت به سایر مناطق مورد مطالعه داشته و سه منطقه دیگر نیز در وضعیت مناسب و نسبتا مطلوبی قرار دارند. هر چهار منطقه از نظر طبیعی بودن دارای منحنی های طبیعی بودند که آزمون پروبیت انجام شده این وضعیت را تایید نمود. وضعیتهای کیفی در هر چهار منطقه تقریبا مشابه، ولی درصد چند شاخگی در منطقه اروستون نسبت به مناطق دیگر بیشتر بوده است. مقایسه نتایج بدست آمده با رویشگاههای داخل و خارج کشور (مبدا اصلی این گونه) نشان میدهد که از نظر ارتفاع غالب و موجودی در هکتار (در سن مطالعه شده) با حاصلخیزترین رویشگاههای اروپایی رقابت نزدیک داشته که حکایت از پذیرفته شدن در شرایط اقلیمی منطقه در یک دوره نسبتا میان مـدت (27) سـاله دارد. و سپس می توان گفت که شرایط آب و هوایی منطقه تا این تاریخ برای گونه نوئل مناسب بوده است.

بنه (Pistacia atlantica subsp. Mutica) از گونه های بومی ایران است که دامنه وسیعی از جنگلهای تنک غرب، شمال غرب و دامنه های ارتفاعات مرکزی، جنوبی و شرقی کشور را فرا گرفته است. میوه این گونه گیاهی در اکثر سالها اغلب پوک بوده و قبل از بلوغ کامل ریزش می کند. گرده افشانی در این گیاه به صورت باز بوده و توسط باد صورت می گیرد. در عرصه مورد مطالعه درصد پایه های نر به ماده بین 30 تا 50% است، ولی در عین حال، پایه های بارور ماده به صورت تناوبی و هرچند سال یک بار میوه تولید می کنند. در این آزمایش، علاوه بر گلها، میوه ها نیز در زمانهای 4 و 7 هفته پس از گرده افشانی مطالعه شدند. حدود 27% تخمدانهای 7 هفته ای، عقیم و به صورت کامل پارتنوکارپ بودند، ولی این نوع میوه ها، تا زمان بلوغ میوه های سالم، به رشد و نمو خود ادامه دادند. 17% از میوه ها، در حالیکه پوک بودند، دارای جنین نارس یا آندوسپرم نابالغ بودند. حدود 53% از گلها نیز به علت نداشتن توان باروری کافی، تا 4 هفته پس از مرحله گرده افشانی، به مرور به صورت گلچه و یا میوه های ریز، ریزش کردند. این میوه ها از نظر رشد از میوه های سالم و همچنین میوه های پارتنوکارپ، بسیار کوچکتر بودند. اغلب این میوه ها از گلهای پایین خوشه چه ها بودند. نارسایی های عدم وجود کیسه جنینی و یا تخریب آن از مشکلات رایج در نمونه های مذکور بود. دراین بررسی مشخص گردید که به طور کلی حدود 3 درصد گلهای بارور شده، دارای جنین سالم بوده و به مرحله بلوغ کامل رسیدند. اغلب گلها تا 4 هفته پس از گرده افشانی به علت مشکل باروری و احتمالا رقابت با میوه های قوی نوک خوشه ها از بین رفتند.

به علت عدم آگاهی از درصد سبز شدن و قوه نامیه بذرها، گونه های پهن برگ بومی ایران نظیر بلوط، زبان گنجشک، افرا، نمدار و سایر گونه ها معمولا با تراکم بیشتری کاشته می شوند. بنابراین اغلب نهالها لاغر و از نظر رشد ارتفاعی و قطری نامناسب می باشند. چنانچه با تراکم کمتر نیز کاشته شوند به علت کاهش تولید نهال در واحد سطح مقرون به صرفه نخواهند بود. جهت دستیابی به یک تراکم آرمانی با داشتن تعداد مناسب نهال در واحد سطح و افزایش کیفی نهالها، طرح حاضر به روش آماری بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار و چهار تیمار وزنی در سه سال متوالی اجرا گردید. تیمار براساس تفکیک گونه عبارتند از:بلوط (500، 650، 800 و 950)، نمدار (100،120،140 و160)، افرا (40،55،70 و85) و زبان گنجشک (50 ،65 ،80 و 95) گرم در متر مربع. سطح هر پلات معادل3 متر مربع (1.20×2.50) متر بوده است. ابتدا وزن صد دانه بذر گونه های فوق الذکر تعیین و پس از توزین بذرها هر تیمار در هرپلات پنج ردیف بذر کشت گردید که دو ردیف کناری به عنوان بافر و فقط سه ردیف وسط هر پلات به عنوان نهالهای مورد ارزیابی، تعیین گردیدند. فاصله بین ردیفها 20 سانتیمتر و فاصله بین پلاتها و تکرارها 30 سانتیمتر بوده است. این طرح جهت دو فصل کاشت بهاره و پاییزه پیش بینی شده بود که طبق بررسیهای بعمل آمده فصل کاشت بهاره اغلب ناموفق، ولی کشت پاییزه از موفقیت خوبی برخوردار بوده و کلیه اندازه گیریها و ارزیابی ها براساس کشت پاییزه انجام گرفته است. بررسیها نشان می دهند که اختلاف معنی داری از نظر آماری میان تیمارهای مختلف برای گونه های مورد آزمایش وجود ندارد. مناسبترین تراکم، کمترین مقدار در واحد سطح یعنی 500 گرم در متر مربع برای بلوط، 100 گرم در متر مربع برای نمدار، 40 گرم در متر مربع برای افرا و 50 گرم در متر مربع برای زبان گنجشک پیشنهاد می شود. 

در این تحقیق تعداد 65 کلن بومی و غیربومی صنوبر طی پنج سال در خزانه آزمایشی مورد بررسی قرار گرفتند. کلنهای مختلف صنوبر با بررسی متغیرهای رشد قطری و ارتفاعی نهالها، درصد زنده مانی نهالها، یکوناختی رشد نهالها و مقاومت به آفات و امراض مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج حاصل از متغیرهای مورد بررسی در نهالهای 1.1 ساله (ریشه و ساقه یکساله) نشان داده اند که کلنهای غیربومی P.nigra بیشترین رشد ارتفاعی را داشته اند. همچنین رشد قطری کلنهای غیربومی P. nigra، P.x.euramerican و P. deltoids بیشترین رشد قطری را داشته اند. بیشترین درصد زنده مانی به ترتیب مربوط به ارقام غیربومی P. nigra، P.x.euramerican و P. deltoids و کمترین آن نیز مربوط به کلنهای گونه P. alba می باشد. از نظر یکنواختی رشد کلنهای گونه های P. nigra، P. alba و P.x.euramerican با متوسط 50-75 درصد بهترین یکنواختی را داشته اند.از نظر مقاومت به آفات و بیماریها گونه های P. nigra، P. alba، P.x.euramerican و P. deltoids به ترتیب با 16، 10، 3 و 2 کلن دارای درجه نسبتا مقاوم تا مقاوم بودند.