تحقیقات جنگل و صنوبر ایران
سال:1380 | دوره:- | شماره:7 |تعداد مقالات:8

مدیریت کنترل تلفیقی آفات (Integrated pest management) مستلزم شناخت کمی و کیفی اکوسیستم می باشد. شناخت کمی و تنوع گیاهی و جانوری (Biodiversity) از طریق بررسیهای فونستیک (Faunestic) و فلورستیک (Florestic) قابل حصول است. شناخت کیفی اکوسیستم، کشف روابط موجود و حاکم میان عوامل زنده (Biotic factors) و بررسی تاثیر عوامل غیر زنده محیطی (Abiotic factors) در تغییرات جمعیت اعضای زنده اکوسیستم بخش دیگری از اطلاعات لازم برای تدوین برنامه کنترل را فراهم خواهد نمود. مطالعه روشها و شیوه های گوناگون و مرسوم برای کنترل آن دسته از عواملی که خسارت آنها زیادتر از سطح زیان اقتصادی تعیین شده و آفت محسوب میگردند، از دیگر نیازهای مدیریت کنترل تلفیقی آفات به شمار می رود. در این برنامه شیوه های کنترل در برنامه عملی و اجرایی قابل توصیه است که ضمن کاهش جمعیت آفات و رساندن خسارات به زیر سطح زیان اقتصادی در مقایسه با سایر روشها، کمترین عارضه نامطلوب زیست محیطی را دارا بوده و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه می باشد. برنامه مدیریت کنترل تلفیقی آفات صنوبر در استانهای شمالی کشور مبتنی بر تحقیقات و بررسیهایی است که روی گونه ها و کلنهای مختلف صنوبر بعمل آمده است. در نتیجه این بررسیها بخشی از فون بند پایان صنوبر که بالغ بر 200 گونه است در این منطقه جمع آوری و شناسایی شده است، به علاوه مهمترین آفات صنوبر در این منطقه مشخص شده اند. پروانه گالزای صنوبر و پروانه زنبور مانند، کرم سفید ریشه و پروانه کرم جگری به عنوان آفات چوبخوارParanthrane tabaniformis Rott, Melolontha. Cossus cossus Melolontha سنک صنوبر Monosteira unicostata، شته ساقه صنوبرPterocomma populnea، به عنوان آفات مکنده و سوسک برگخوار صنوبر .Melasoma populi L و گونه های پروانه ای Amorpha populi و Dicranura=(Cerura) Vinula و Nycteola asiatica و Gypsonema aceriana از برگخواران مهم صنوبر در این منطقه تعیین شده اند. زیست شناسی و چرخه زندگی، رفتار تغذیه ای و تغییرات فصلی انبوهی جمعیت برخی از آفات مهم صنوبر نظیر Paranthrane tabaniformis Rott، پروانه توری تبریزی Nycteola asiatica و شته ساقه صنوبرPterocomma populeum (Kalt)  و زنبور برگخوار صنوبر Steraunematus compressicornis در استانهای گیلان و مازندران مورد مطالعه قرار گرفته اند. گونه هایی از دشمنان طبیعی آفات صنوبر متعلق به خانواده های Chrysopidae و Miridae و Coccinellidae ، Anthocoridae در منطقه شناسایی شده و کارآیی برخی از آنها نظیر کفشدوزک کرویOenopia .conglobata L و بالتوری سبز Chrysoperla carnea روی سنک صنوبر و شته های صنوبر بررسی شده اند. این بررسیها زمینه های استفاده عملی و کاربردی و یا از آنها به عنوان ابزارهای کنترل بیولوژیک در تلفیق با سایر روشهای کنترل فراهم نموده است. بررسیهای صحرایی و آزمایشگاهی انجام شده در زمینه شناسایی گونه ها و کلنهای مقاوم صنوبر در برابر آفات اقتصادی و مهم نظیر Paranthrane tabaniformis, Rott در استان گیلان، حاکی از وجود درجات مختلف از حساسیت تا مقاومت گونه ها و کلنهای مختلف صنوبر در برابر این آفات می باشند. با توجه به مجموعه اطلاعات موجود که از طریق بررسی منابع، ارتباط با سازمانهای اجرایی و نتایج چندین طرح تحقیقاتی که در زمینه آفات و بیماریهای صنوبر در استانهای مختلف کشور از جمله استانهای گیلان و مازندران بعمل آمده، در این مقاله با مرور فون بندپایان صنوبر و آفات مهم آن در استانهای شمالی کشور به معرفی اجمالی پاره ای از خصوصیات مهم بیولوژیک آفات مهم صنوبر در شمال کشور پرداخته می شود و در پایان دستورالعمل و برنامه ای عملی برای کنترل آفات مهم صنوبر که خسارت آنها بیشتر از سطح زیان اقتصادی برآورد میشود ارایه میگردد.

نظر به اهمیت صنوبرکاریهای مردمی در تامین قسمتی از نیازهای چوبی کشور و کاستن از فشار وارده بر عرصه های جنگلی و با توجه به صنوبر کاریهای قابل توجه در حاشیه زنجانرود (ابتدای جاده زنجان – میانه) طرح حاضر به منظور کسب اطلاع از ساختار، تنوع ارقام و وضعیت رویشی این توده ها طراحی گردید. در گام اول پس از شناسایی منطقه، نقشه توده های صنوبرکاری منطقه تهیه شد که تعداد 98 توده صنوبرکاری مجزا را در حد فاصل روستای کوشکن تا نیک پی شامل گردید.بعد در قالب یک طرح آمار برداری 56 قطعه نمونه با مساحت 300 متر مربع با استفاده از روش آمار برداری PPS در میان توده های موجود توزیع گردید. از درون این قطعات نمونه اطلا عات متنوعی با توجه به هدف بررسی جمع آوری گردید و پس از تجزیه وتحلیل اطلا عات اولیه، محاسبه متغیرهای مورد نظر و روابط رگرسیونی نتایج زیر بدست آمد:- 90 درصد توده های صنوبر منطقه از دو گونه شالکP.nigra var “pubescens“  (60 درصد) و کبوده شیرازیP.alba cv " shirazi"  (30 در صد) تشکیل شده اند. - از نظر ساختار کمی و کیفی همچون قطر، ارتفاع، استوانه ای شکل و کشیده بودن تنه، تعداد کم شاخه، پیچیدگی و زواید تنه، شکل و ضخامت پوست، پوسیدگی و آفت زدگی، دیر زیستی و… درختان کبوده در وضعیت به مراتب بهتری (در مقایسه با شالکها) قرار دارند. - در قطر برابرسینه 50 سانتیمتری، درختان کبوده به ارتفاع 25 مترو حجم 2.5 متر مکعب میرسند، در حالی که شالکها حداکثر به ارتفاع 22.5 متر و حجم 1.6 متر مکعب میرسند. - در مجموع منطقه فوق قابلیت تبدیل به قطب تولید چوب صنوبر را داراست که بایستی با انجام تحقیقات همه جانبه و برنامه ریزی و مدیریت منسجم، گونه ها و روشهای کاشت و داشت مناسب معرفی و ترویج شده و همچنین حمایتهای لازم از صنوبر کاران در دراز مدت انجام گیرد.

به منظور بررسی و مقایسه خصوصیات اکولوژیکی و مورفولوژیکی جمعیتهای بنه (Pistacia atlantica) در استان کردستان، تعداد 13 منطقه نمونه ای معین و در هر منطقه تعداد 30 پایه ماده درخت بنه به صورت تصادفی انتخاب و در طی دو سال (76-1375) از لحاظ صفات مورد نظر ارزیابی گردیدند. داده های بدست آمده بر اساس الگوی طرحهای آشیانه ای تجزیه و برای مقایسه میانگین صفات میان مناطق مورد بررسی از آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال 5% استفاده گردید. برای تبیین روابط بین صفات، ضرایب همبستگی میان آنها محاسبه گردید و همچنین برای پی بردن به میزان شباهت میان مناطق نمونه ای و پیدا نمودن گروه های واقعی بر اساس صفات مورد بررسی در مورد داده ها تجزیه کلاستر اعمال گردید. درختان بنه مناطق مورد بررسی از لحاظ کلیه صفات مورد نظر (صفات مربوط به برگ و برگچه و خوشه و میوه و…) به استثنای طول خوشه دارای اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1% (وزن برگچه در سطح احتمال 5%) با همدیگر بودند. به طور کلی درختان بنه واقع در مناطق جنگلی بانه و مریوان از لحاظ صفات مربوط به برگ و برگچه (سطح، وزن، طول برگ و...) برتر از مناطق غیر جنگلی استان بودند که با توجه به این مطلب می توان اعلام نمود که در مناطق جنگلی که آب و هوایی سرد و خشکتر از مناطق جنگلی دارند کوچک، کم عرض و باریک بودن برگها یکی از عوامل کاهش سطح تبخیر و سازوکارهای مقاومت به خشکی و بقای این گونه باشد. میانگین ابعاد میوه در مناطق غیر جنگلی کوچکتر از مناطق جنگلی بود. میانگین وزن 100 میوه 12.48 گرم با ضریب تغییر 10.29 درصد و میانگین وزن 100 دانه معادل 3.52 گرم با ضریب تغییر 15.45 (cv) درصد بود. از لحاظ وزن 100 دانه درختان مناطق علی آباد (سقز) با میانگین 4.44 گرم و دزلی (مریوان) با میانگین 4.25 گرم جزو برترینها بودند. وزن دانه می تواند شاخص خوبی برای قدرت رویش بذر باشد، چنانچه بیشترین زادآوری طبیعی هم در دزلی مریوان مشاهده گردید. بذرهای درختان واقع در مناطق عبدالمومن (سقز)، دزلی (مریوان) و خوری آباد بانه به ترتیب با درصد پوکی 57.83، 66.33، 66.83 جزو سالمترین بذرها در میان مناطق مورد بررسی بودند. با توجه به همبستگی مثبت و معنی دار درصد پوکی با دمای هوا (r=0.571) می توان اعلام نمود که دمای بالای هوا بر عدم موفقیت تلقیح و پوک شدن بذر تاثیر دارد. با بررسی میانگین صفات عمومی درخت بنه (قطر برابر سینه، ارتفاع و…) مناطق مختلف معلوم شد که درختان جنگلی بنه واقع در مناطق غیر جنگلی گسترش جانبی (تعداد شاخه اولیه بیشتر) و ارتفاعی تقریبا موزونتر از مناطق جنگلی دارند. این امر احتمالا به واسطه وجود نور کافی، رقابت میان گونه ای کم در مناطق غیر جنگلی است، لیکن در مناطق جنگلی درختان بنه رشد عمودی بیشتری داشتند. با توجه به دامنه تغییرات نسبتا وسیع صفات اکولوژیکی مورد بررسی مناطق تحت رویش بنه در استان می توان اظهار داشت که یکی از عوامل بقای بنه در کردستان انعطاف و انطباق اکولوژیکی و مقاومت این گونه به عوامل محدودکننده رشد از جمله سرما و خشکی می باشد. نتیجه تجزیه کلاستر نشان داد که با توجه به فواصل و درصد شباهت میان گروه های (مناطق) مورد بررسی در مطالعات آتی می توان تعداد گروه ها یا مناطق را از 13 به 7 منطقه (در شهرستان بانه آلوت و خوری آباد. در شهرستان سقز عبدالمومن، در شهرستان سنندج بوربان، در شهرستان کامیاران کاشتر و در شهرستان مریوان گله و دزلی) تقلیل داد.      

یکی از گونه های با ارزش منطقه خزری که حدود 26% حجم موجودی سرپارابه خود اختصاص داده گونه راش با نام علمی Fagus orientalis است. بنابراین جهت بهره برداری بهینه و معقول و برنامه ریزی اصولی، آگاهی از وضعیت رویشی آن ضروری می باشد. در این جهت طرح ملی بررسی رویش قطری گونه راش در منطقه اسالم به اجرا گذاشته شد. در این طرح تعداد 8 پلات یک هکتاری در 8 طبقه ارتفاعی (از 550 متر تا ارتفاع 2000) متر در دامنه ها و شیب های مختلف انتخاب شده و در هر پلات برای هر طبقه قطری تعداد 5 اصله درخت (از طبقه قطری 10 الی 80 در طبقات 5 سانتیمتری) انتخاب و اطلاعات مورد نیاز کمی و کیفی نظیر ارتفاع درخت، ارتفاع تاج، قطر تاج، قطر برابر سینه و قطر در ارتفاع میانه برداشت شد. جهت تعیین رویش از هر درخت یک نمونه با استفاده از مته سال سنج استخراج شد. که پس از صاف و صیقل نمودن ابتدا رویش شعاعی، بعد رویش قطری و در نهایت رویش حجمی در هکتار گونه محاسبه گردید. همچنین وضعیت درختان از نظر کیفی نظیر وضعیت اجتماعی، بزرگی تاج، سلامتی تاج، شاخه دار بودن و پیچش تنه مورد بررسی قرار گرفت.در این بررسی حجم در هکتار گونه راش در منطقه مورد مطالعه تا طبقه قطری 80 سانتیمتر برابر 174 متر مکعب و تعداد درختان در هکتار 226 اصله و تاج پوشش آن 95% به دست آمد. ضریب شکل راش برابر با 0.4075 و مقدار رویش در هکتار 3.47 متر مکعب را نشان می دهد. همچنین نشان داده شد که بین ارتفاع و سن، قطر و سن، طبقه قطری و میانگین ارتفاع، حجم تاج و قطر برابر سینه، بزرگی تاج با وضعیت اجتماعی، تقارن تاج با وضعیت اجتماعی، کیفیت تنه با، وضعیت اجتماعی شاخه دار بودن تنه با وضعیت اجتماعی همبستگی وجود دارد.در نهایت با استفاده از فرمول V=d2*p/4, h,f جدول حجم یک عامله (تاریف) برای گونه راش در منطقه اسالم حاصل گردید.