زبان و زبان شناسی
سال:1386 | دوره:3 | شماره:2 (پیاپی 6) |تعداد مقالات:11

در این مقاله ساخت اطلاعی همچون واقعیتی موجود در زبان در کنار ساخت های نحوی، معنایی و آوایی معرفی گردیده و قسمت های مختلف آن در زبان فارسی مورد مطالعه قرار گرفته است. پیکره داده های زبانی این تحقیق را متن کتاب بوف کور صادق هدایت تشکیل می دهد و ساخت اطلاعی جملات آن به عنوان شاهد، توصیف و تحلیل شده اند.تفکیک اطلاع کهنه و نو در جملات بر اساس قواعد معینی انجام می گیرد. در این مختصر ضمن طرح و جمع بندی این قواعد، نشان داده می شود که واحدهای اطلاعی موجود در جملات کتاب بوف کور را می توان با این قواعد مقوله بندی و توصیف و تحلیل نمود. با مثال نشان داده شده است که زبان فارسی برای مشخص کردن اطلاع نو (تاکید) در جمله از ابزارهای آوایی، واژگانی و نحوی استفاده می کند و این امر از ویژگی های زبان فارسی است. تحقیق حاضر نشان می دهد که نه فقط ساخت اطلاعی جمله ها در پیکره متون داستانی فارسی قابل توصیف و تحلیل است، بلکه داده های موجود در متن بوف کور، انواع ابزارهای این ساخت را در خود دارد و موید این فرضیه است که سخن گویان هر زبان از ساخت اطلاعی زبان خویش به طور ناخودآگاه، آگاهی دارند. توجه به ساخت اطلاعی می تواند در شناخت، درک و تفسیر هر چه بهتر متن از جمله آثار داستانی، بسیار مفید و کارگشا باشد. چگونگی توزیع اطلاعات در سطح جمله و متن می تواند از شاخص های نوین در سبک شناسی انواع ادبی مطرح گردد.

این مقاله به بررسی ارتباطات غیرکلامی و نقش حرکات بدنی در برقراری ارتباط در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی می پردازد. نگارنده در این مقاله به این نتیجه می رسد که حرکات بدنی نقش بسزایی در برقراری ارتباط دارند و حتی جنبه هایی از این حرکات می توانند نقشی اساسی تر از مهارت های کلامی در برقراری ارتباط ایفا کنند. به طور کلی، این حرکات از سه طریق عمل می کنند: 1- جایگزین پیام های کلامی می شوند. 2- پیام های کلامی را تقویت می کنند. 3- در جهت خلاف و رد پیام های کلامی عمل می کنند. در این بررسی حرکات مختلف اندام های سر، صورت (که خود به اشارات ابروان، چشم، بینی، دهان و لب تقسیم می شود)، دست، پا و همچنین حرکت اندام های دیگر مانند حرکت شانه ها و معنی هر کدام از آن ها در زبان فارسی پرداخته می شود.

ارزش و اهمیت مطالعه و تحقیق درباره مطالعات دانشمندان گذشته که به بررسی زبان پرداخته اند بر کسی پوشیده نیست. از آنجا که زبان شناسان غربی ارزش چندانی برای تحقیقات و مطالعات دانشمندان قدیم ایرانی در این زمینه قایل نیستند، به عقیده نگارنده با بررسی و مطالعه آثار محققان گذشته در کشورهای اسلامی از جمله ایران شاید بتوان تاریخ علم زبان شناسی را مورد بازنگری قرار داد. در این مقاله با بررسی رساله مخارج الحروف ابن سینا و مقایسه مطالب آن با دستاوردهای جدید زبان شناسی ساختاری، سعی بر این است تا گامی نو در جهت شناخت زبان شناسی قدیم ایران برداشته شود.

موضوع مقاله حاضر آهنگ ساخت ندایی در فارسی است و در آن سه نوع ندا توصیف و تحلیل شده اند: «ندای عادی»، ندا در حالت عصبانیت «ندای خشمگین» و ندا در حالت تعجب «ندای شگفت زده». توصیف این سه گونه با استفاده از ضبط صدای چهارگویش ور و تحلیل آن در چارچوب واج شناسی لایه ای انجام شده است. نظام نمایش آهنگ در این مقاله نظام نواخت و فاصله نما می باشد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که سه گونه مذکور دارای تکیه زیروبمی یکسان هستند (L*+H). اختلاف این سه گونه در نواخت مرزنمای گروه تکیه ای آن ها و همچنین عوامل آواشناختی ای چون دامنه زیروبمی و دیرش مشاهده شد.

درباره تظاهر آوایی انسدادی های بی واک فارسی بعد از سایشی های بی واک دو فرضیه واجی مطرح است. بر اساس فرضیه اول، انسدادی های بی واک در این جایگاه به گونه واک دار خود تبدیل می شوند. این مستلزم آن است که هم زمان با کاهش میزان دمش، بر میزان ارتعاش تارآواها به هنگام تولید آن ها افزوده شود. فرضیه دوم چنین بحث می کند که با کاهش میزان دمش انسدادی های بی واک در جایگاه مورد نظر، لزوما بر میزان ارتعاش تارآواها افزوده نمی شود؛ بنابراین انسدادی های بی واک در این جایگاه از نظر تولیدی در حد فاصل انسدادی های دمیده و انسدادی های واکدار قرار می گیرند و تظاهر آن ها به صورت همخوان های بی واک نادمیده یا نیم دمیده در می آید. در این مقاله در چارچوب واج شناسی آزمایشگاهی، میزان صحت و اعتبار این یافته های نظری را محک می زنیم. نتایج به دست آمده نشان می دهد که در این جایگاه، از میزان دمش انسدادی ها کاسته می شود ولی بر میزان واک آن ها افزوده نمی شود؛ بنابراین تولید انسدادی های بی واک در این جایگاه در حد فاصل انسدادی های بی واک دمیده و انسدادی های واکدار قرار می گیرد.

در میان شاعران عصر مشروطه، شعر ایرج میرزا، از لحاظ کاربرد ویژه زبان و شگردهای کلامی - که آگاهانه بدان پرداخته است - جایگاهی ویژه دارد. وی با جسارتی هنرمندانه هنجارهای زبان رایج را در سطح های صرفی، نحوی و واژگانی، واجی و معنایی در هم می شکنند و فضایی تازه در حیطه زبان ادبی ایجاد می کند و این کار را با زبانی ساده و روان انجام می دهد؛ به گونه ای که بی اغراق، می توان گفت در بین شاعران این عصر، شعر وی بیش از دیگران به زبان طبیعی نزدیک است.این مقاله به بررسی پاره ای عملکردهای زبانی ایرج پرداخته و نشان داده است که وی چگونه به کمک این زبان ساده و روان، شعر خود را وسیله بیان مفاهیم انقلابی، اجتماعی - سیاسی، طنز آلود، شکواییه و ... قرار داده و با بهره گیری از ترکیب های نوساخته و لطیفه پردازی های کم سابقه، خود را صاحب سبکی ویژه ساخته است.

دستورنویسی زبان ها از دیدگاه های مختلفی انجام گرفته است. یکی از این دیدگاه ها رده شناسی است که بر اساس معیارها و ویژگی های خاص، زبان ها را در رده های مختلف قرار می دهد. این طبقه بندی در بخش های مختلف دستور یعنی واج شناسی، صرف، نحو و معناشناسی انجام می گیرد. آنچه در این مقاله به آن پرداخته می شود توصیف رده شناختی ساختمان فعل در گویش جرقویه است که هدف آن فقط تعیین رده صرفی و نحوی این گویش بر اساس برخی از پارامترهای مطرح رده شناسی در حوزه فعلی است.

این پژوهش ضمن معرفی رویکردهای مطرح در خصوص انضمام، به بررسی انضمام در زبان فارسی پرداخته است. در این پژوهش با استناد به برخی از صورت های انضمام در زبان فارسی، استدلال شده است که هیچ کدام از رویکردهای نحوی و واژگانی نمی تواند به درستی پدیده انضمام را در زبان فارسی توجیه کند. داده های زبان فارسی نشان می دهند که رویکردی می تواند پدیده انضمام را تبیین کند که عوامل کاربرد شناختی را در این پدیده لحاظ کند. در این پژوهش همچنین استدلال شده است که انضمام و ترکیب، هر دو بر روی یک پیوستار قرار دارند و نمی توان آن دو را کاملا از یکدیگر جدا دید.در این پژوهش استدلال شده است که دامنه انضمام در زبان فارسی گسترده است و اشکال مختلفی را در بر می گیرد؛ از آن جمله می توان به انضمام اسم به فعل ساده، انضمام فعل به فعل مرکب، انضمام اسم + گروه حرف اضافه + فعل مرکب یا ساده، انضمام ساده در جمله دو مفعولی، انضمام گروه حرف اضافه اشاره کرد.

اکثر محققانی که تفاوت های زبانی جنیست ها را مورد مطالعه قرار داده اند، معتقدند که زنان در مقایسه با مردان صحیح تر از زبان استفاده می کنند. تاکنون تحقیقات بسیاری در این زمینه صورت گرفته است تا چگونگی تاثیرگذاری عوامل جامعه شناختی همچون آموزش و سن در استفاده از واژه های تابو را نشان دهد. هدف اصلی این تحقیق بررسی رفتارهای زبانی گویشوران فارسی زبان تهرانی است با تمرکز بر تفاوت های نوع واژه های تابو و بسامد استفاده از آن ها، تاثیرات بافت اجتماعی بر انتخاب چنین واژه هایی مورد بررسی قرار گرفت. روش تحقیق بر اساس بررسی مجموعه ای از واژه های تابو در سه بافت کاربردی مختلف بود (فقط زنان، فقط مردان، بافت مختلط) و 15 واژه تابو از میان پاسخ های افراد مورد پرسش انتخاب گردید.نتایج بررسی نشان داد که مردان بیش از زنان از واژه های تابو استفاده می کنند. مردان از واژه های تابوی خاصی استفاده می کنند و کاربرد واژه های تابو خاص مردان، در زنان و مردان سنین بالاتر کمتر مشاهده شد. همچنین تحقیقات نشان داد که زنان تحصیل کرده سعی می کنند مودبانه تر صحبت کنند. واژه های تابو خاص مردان در هر دو گروه سنی هنگام خطاب به مردان مورد استفاده قرار می گیرد.

بدون تردید دیوید اجر استاد دانشگاه لندن چهره ای بلند آوازه در محافل زبان شناسی نبوده است؛ اما پس از قریب ده سال از دریافت مدرک دکترا خود از دانشگاه ادین بورو با تالیف اثر خود به نام "نحو مرکزی" (Core Syntax) در سال 2003، اینک در زمره شخصیت های نسبتا شناخته شده محافل زبان شناسی قرار دارد. کتاب درسی وی – که دانشگاه آکسفورد آن را به چاپ رسانده است – به معرفی برنامه کمینگی چامسکی اختصاص یافته است. این کتاب در اندک زمانی جای خود را در میان کتب درسی دانشگاه های فراوانی در آمریکای شمالی باز کرد. در این مقاله در پی معرفی و نقد اجمالی این اثر هستیم.این اثر شامل ده فصل در 424 صفحه، در دانشگاه آکسفورد به چاپ رسیده است. مولف در مقدمه اثر در باب وجه تسمیه این کتاب، اهمیت نظریه پردازی در تحلیل نحوی، بررسی ساخت های نحوی متنوع و مورد توجه نظریه های نحوی و اهمیت روش شناختی مطالعه صورت گرا و اتخاذ رویکردی اشتقاقی در مقابل رویکردی باز نمودی را خاطر نشان می سازد.

«ساخت زبان فارسی» عنوان کتابی است از خانم آزیتا افراشی، که در سال 1386 از سوی انتشارات سمت منتشر شده است. همان طور که ناشر (ص چهار) و نویسنده محترم (ص 1) تصریح کرده اند، این کتاب به عنوان منبع اصلی درس «ساخت زبان فارسی» در دوره کارشناسی تدوین شده است. با توجه به این که درس مذکور فاقد منبعی معتبر برای زبان فارسی بوده است، و بسیاری از مدرسان مطالب مورد نیاز تدریسشان را از چندین کتاب و اثر مختلف انتخاب و گردآوری می کردند، این کتاب می تواند خلاء موجود را برطرف کند و گامی باشد در راستای بومی سازی و علم زبان شناسی در ایران.کتاب در قالب یازده فصل به معرفی و توصیف آوا شناسی، واج شناسی، صرف، و نحو زبان فارسی می پردازد. نویسنده ترتیبی منطقی را جهت ارایه مطالب اتخاذ کرده است که بر اساس آن، ابتدا کوچکترین واحدهای زبان یعنی آوا و واج را مورد بررسی قرار می دهد، سپس به معرفی تکواژ و واژه می پردازد، و در نهایت نیز ساختمان گروه و جمله را توصیف می کند.