زبان و زبان شناسی
سال:1386 | دوره:3 | شماره:1 (پیاپی 5) |تعداد مقالات:12

در این مقاله سعی بر آن است تا با مروری بر خاستگاه تحلیل گفتمان انتقادی و معرفی مکاتب نظری تاثیرگذار بر آن، به بیان اشتراکات و افتراقات رویکردهای غالب در آن پرداخته شود. هر رویکرد به لحاظ بنیان های نظری و ابزارهای تحلیل با دیگر رویکردها تفاوت هایی دارد؛ اما سه مفهوم انتقاد، قدرت و ایدئولوژی در تمامی رویکردها وجود دارد. دو نکته قابل توجه در این مقاله به چشم می خورد؛ یکی تاکید بر میان رشته ای بودن تحلیل گفتمان انتقادی و تصریح بر رابطه دیالکتیک میان زبان، فرهنگ، جامعه و سیاست و دیگری وجود نوعی گرایش به به گزینی و پرهیز از اتخاذ روش خاص در تحلیل گفتمان انتقادی به گونه ای که نمی توان این نوع تحلیل را نظریه به شمار آورد.

افعال فارسی در موارد سه گانه زیر با یکدیگر در تقابل قرار دارند:الف) متعدی بودن: که به تقابل میان افعال لازم و متعدی می پردازد. فعلی که نیاز به مفعول دارد فعل متعدی و در غیر این صورت لازم است. همه افعال ناگذرا و مجهول لازم هستند و همه افعال سببی نیز متعدی هستند.ب) جهت: که به تقابل میان معلوم و مجهول در فارسی اشاره دارد. تفاوت این دو ساخت در ظرفیت نحوی آنهاست و از حیث ظرفیت معنایی تفاوتی با یکدیگر ندارند.ج) سببی بودن: که به تقابل میان افعال سببی، غیر سببی و ناگذرا (ضد سببی) اشاره دارد. این ساخت ها از حیث ظرفیت معنایی با یکدیگر تفاوت دارند و البته این تفاوت در ساخت نحوی آنها نیز منعکس است. افعال سببی حتما دارای عاملی هستند که به ساخت غیر سببی یا ناگذرا افزوده شده است؛ افعال غیر سببی دارای عاملی هستند که در ظرفیت معنایی فعل خود آن را دارند و حاصل سببی شدن نیست و افعال ناگذرا هیچ گاه دارای عاملی در ظرفیت معنایی خود نیستند.گروهی از زبان شناسان بر این عقیده اند که افعال فارسی دارای دو جهت معلوم و ناگذرا هستند (معین، 1974 و کریمی، 2005) و گروهی دیگر علاوه بر این دو، وجود جهت مجهول را نیز در فارسی پذیرفته اند (جباری، 1382 و حق بین، 1383 و روشن، 1377). طبیب زاده (1385) افعال فارسی را دارای دو جهت معلوم و مجهول می داند و منکر جهتی به نام ناگذرا یا میانه است. در این مقاله به بررسی ساخت ناگذرا در فارسی پرداخته ایم و نشان داده ایم که ناگذرا بودن در فارسی یک جهت نیست و در واقع افعال ناگذرا در تقابل با معلوم و مجهول نیستند؛ بلکه باید آن را در تقابل با سببی بودن قرار داد؛ یعنی فعل ناگذرا با افعال سببی در تقابل است. این ساخت در فارسی دارای انواع مختلفی است که به تفصیل معرفی شده است.

مقاله حاضر به توصیف و تحلیل برخی از مهمترین فرآیندهای واجی گویش گیلکی در شهرستان رودسر می پردازد. بدین منظور از ده گویشور بومی این گویش مصاحبه به عمل آمد. نیز از شم زبانی یکی از نگارندگان به عنوان گویشور بومی و برخی از منابع مکتوب برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. همگونی (همگونی همخوان ها، هماهنگی واکه ها)، حذف (حذف همخوان پایانی، حذف همخوان میانی)،تبدیل خوشه های [-nn] به صورت [-nd-]، تضعیف، قلب، کشش جبرانی، تبدیل همخوان /r/ به همخوان /l/ و تبدیل واکه /a/ به واکه /o/ از فرآیندهایی هستند که در این مقاله با شواهد کافی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. از بین فرآیندهای بررسی شده، این نتیجه به دست آمد که قواعد همگونی، حذف و تضعیف از پربسامدترین فرآیندها و تبدیل خوشه های [-nn] به صورت [-nd-] از کم بسامدترین آنها در این گویش به شمار می رود.

در مقاله حاضر با گردآوری 745 واژه مرکب مفعولی به تحلیل معنایی این دسته از واژگان مرکب نحوی می پردازیم. در ارتباط با نقش بیرونی کلمات مرکب مفعولی می توان به تعمیمی دست یافت؛ بدین ترتیب که به طور عمده در طبقه صفات قرار می گیرند، هر چند تعدادی اسم نیز در این میان مشاهده می شود. همچنین بررسی معنایی واژگان مرکب مفعولی حاکی از آن است که این دسته از واژگان از دلالت برون زبانی (مصداقی) برخوردارند؛ از این رو بر شخص یا شییی در جهان خارج دلالت دارند. از سوی دیگر به نظر می رسد که این دسته از واژگان مرکب نحوی از جمله واژه های مرکب برون مرکز محسوب می شوند و معنای این دسته از کلمات را باید در بافت بیرون از واژه جستجو کرد. یافته ها نشان دهنده آن است که بر روی پیوستار شفافیت و تیرگی، با حرکت به سمت تیرگی، واژگان مرکب مفعولی حاوی بار عاطفی منفی می باشند.

در این مقاله به بررسی امکانات متنی و نشانه شناختی نمایش رادیویی پرداخته شده است. هدف از این تحقیق توصیفی ـ که از نوع مطالعه میان موردی است ـ این است که بدانیم چگونه شخصیت های دراماتیک در قالب گفتار عینیت می یابند؛ چگونه موسیقی فضا آفرینی می کند و چگونه صداهای محیطی موقعیت را مشخص می کنند.پس از بررسی پنج نمایش رادیویی که به روش نمونه گیری تصادفی ساده و به شیوه قرعه کشی انتخاب شدند (و در پیوست به آنها اشاره شده است) به نمودارهایی دست یافتیم که نشان دادند لایه های صوتی گفتار، موسیقی و صداهای محیطی در متن چند لایه ای نمایش رادیویی، امکانات متنی و نشانه شناختی نمایش رادیویی هستند و در تحقق دنیای درام از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند.

این تحقیق در پی آن است تا به تعیین واژه های روان شناختی (هیجان، شناخت، آسیب شناسی، درمان و شخصیت) و نسبت های خوشایندی / ناخوشایندی، جسمی / غیرجسمی و رایج / غیررایج این واژه ها در فرهنگ های معتبر زبان فارسی (معین، عمید و فارسی امروز ) بپردازد.نمونه مورد مطالعه این تحقیق، کلیه ورودی های درج شده در فرهنگ های سه گانه بود. نظر تخصصی سه روان شناس مستقل و یک زبان شناس به عنوان معیار سنجش و ارزیابی واژه ها به لحاظ اهداف تعیین شده، به کار گرفته شد تا ویژگی های کیفی و توصیفی واژه ها استخراج شود.با استفاده از نرم افزار آماری SPSS برای ویندوز، یافته ها گویای آن بود که عناصر روان شناختی مورد هدف در این مطالعه، از یکدیگر متفاوت است. همچنین، برآوردهای مربوط به شناخت و درمان به ترتیب در تقابل با برآوردهای هیجان و آسیب شناسی روانی قرار دارد.در پایان یافته ها با توجه به نظریه های روان شناختی و زبان شناختی در زمینه های هیجان مورد بحث قرار خواهد گرفته اند.

در این مقاله رشد زبانی یک کودک فارسی زبان از نظر نحوی مورد بررسی قرار می گیرد. این مقاله حاصل پژوهشی است که به صورت تک موردی و طولی بین سنین 36 تا 50 ماهگی  انجام گرفته است. جمع آوری اطلاعات به صورت طبیعی بوده و البته در بعضی موارد از روش تجربی نیز استفاده شده است. در این تحقیق انواع جملات تولید شده کودک از نظر ساختاری، زمان دستوری، مطابقه و وجه و همچنین ساخت های معلوم و مجهول ساختار درونی گروه های اسمی، روابط ضمایر و سایر موارد مربوط به حوزه نحو مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته اند.

عصر حاضر، بدون شک، عصر تغییرات وسیع، تحولات سریع و پویایی مفرط است. آثار چنین تحولات ناگهانی در تغییرات پیوسته فن آورانه، فرهنگ مادی، اکوسیستم ها و حتی ارزش های اخلاقی حاکم بر جامعه ما قابل مشاهده است. یکی از پیامدهای بارز این وضعیت، زبان هایی هستند که دیگر کسی با آنها تکلم نمی کند. این پدیده ـ مرگ زبان ـ و عوامل و شرایطی که به آن دامن می زند، به اختصار در بخش ابتدایی این مقاله مورد بحث قرار گرفته اند و به دنبال آن پیشینه مطالعات انجام شده در این زمینه آمده است.کشور ما، ایران، از تاریخ و پیشینه طولانی گروه های قومی متنوع برخوردار است که هر کدام از آنها زبان بومی خود را دارند. در سال های اخیر، شرایطی که وصف آن در بالا گذشت، این زبان ها را در معرض خطر انقراض قرار است. بخش اصلی این مقاله به گزارش یافته های چند مطالعه میدانی در خصوص کاربرد و جایگاه اجتماعی زبان های محلی ایران و نگرش های گویشوران نسبت به زبان مادری شان می پردازد. بخش پایانی مقاله نیز شامل پیشنهادهایی برای بهبود وضع موجود به منظور حفظ زبان های در معرض خطرِ ایران است.

لغزش های زبانی خطاهایی غیر مکرر هستند که به طور عادی و طبیعی در گفتار همه انسان ها رخ می دهند. علت توجه به این خطاها نقش آن ها در توضیح و تبیین چگونگی فرآیند تولید گفتار است.مهم ترین نتیجه حاصل از پژوهش های صورت گرفته درباره لغزش ها این است که لغزش ها در الگوهای بسیار منظم و قاعده مند رخ می دهند. در این مقاله انواع لغزش ها در گفتار فارسی زبانان بزرگسال مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در گفتار عادی به ترتیب بیش ترین نوع لغزش ها جانشینی واژگانی به دلیل شباهت معنایی و کم ترین نوع لغزش ها افزایش آوا و مبادله مجزاست. همچنین بررسی داده های موجود موید قاعده مندی رخ داد لغزش هاست.

عنوان این تحقیق نحوه ترکیب افعال مرکب فارسی با دو پایه واژگانی بر مبنای دیدگاه کمینه گرایی است. در این تحقیق، نحوه تشکیل تعدادی از افعال مرکب دو تایی در چهارچوب کلی کمینه گرایی بررسی می گردد. هدف از این تحقیق مطالعه ساختاری ـ معنایی این نوع افعال و دستیابی به روابط معنایی و واژگانی میان اجزای تشکیل دهنده آنهاست. منظور از افعال مرکب دوتایی، افعال مرکبی هستند که دو وابسته (پایه واژگانی) قبل از هسته (عنصر فعلی) آنها قرار دارد.نتیجه اینکه این افعال مرکب دوتایی، در چهار گروه طبقه بندی می شوند:گروه اول: رابطه واژگانی میان دو وابسته از نوع هم معنایی نسبی بوده، رابطه معنایی آنها از نوع نشان داری معنایی است.گروه دوم: رابطه واژگانی آنها از نوع تقابلی و رابطه معنایی آنها از نوع نشان داری توزیعی است.گروه سوم: رابطه معنایی آنها از نوع نشان داری صوری است.گروه چهارم: رابطه معنایی آنها از نوع تکمیلی و حوزه کاربردی دو وابسته قبل از هسته یکسان است.به عنوان نتیجه کلی می توان گفت که در تمامی این افعال مرکب دوتایی، صورت بی نشان دور از هسته و صورت نشان دار نزدیک به هسته قرار گرفته است.

در این مقاله به ارتباط بین صرف و واژگان پرداخته می شود و نیز به مساله تولید کلمات بالفعل و بالقوه و محل ساخت و نگه داری آنها اشاره ای می گردد. همچنین بسامد واژه های با قاعده و بی قاعده مورد مطالعه قرار می گیرد. زایایی صرفی از منظر کمیت و کیفیت، بررسی و در پایان نیز رابطه بسامد و کاربردشناسی مطالعه می شود.