ژئوپلیتیک
سال:1390 | دوره:7 | شماره:4 (پیاپی24) |تعداد مقالات:9

سیاستها به طور کلی در منطقه خاورمیانه و به طور خاص در جهان اسلام، به واسطه حرکتهای اسلامی مشخص شده اند. در کنار ناسیونالیسم، سوسیالیسم با همه تغییرات شان، اسلام سیاسی به عنوان یک ساختار محترم مطرح شده است. هرچند در بسیاری از کشورها اسلام سیاسی یک جنبش که در اطراف یک حزب سیاسی و در برخی از کشورهای مانند سودان، پاکستان و افغانستان خود را به عنوان برچسب سازماندهی کرده است، «جمهوری اسلامی» تنها در مورد ایران است که اسلام به عنوان یک مدل سیستماتیک حکومت مطرح است. مقاله حاضر در پی تحلیل این تحولات می باشد. تعدادی از پرسش های مهم که در این زمینه قابل طرح می باشند، عبارتند از: 1- تا چه حد جنبش اسلامی از زمان معرفی آن در مصر در دهه 1930 و بعد از آن یک مدل برای اداره جامعه تولید کرده است؟ 2- اینکه این جنبش های اسلامی در چه درجه ای از واکنش نسبت به غرب استعمارگر بوده اند؟ 3- تا چه حد فرآیندهای جهانی شدن و اصول جنبش های اسلامی مکمل یکدیگرند؟

وضعیت موجود در روابط قدرتهای بزرگ از جمله ایالات متحده، فدراسیون روسیه، چین، اتحادیه اروپا و هند دلالت بر یک جنگ سرد جدید در زمینه های ژئوپلیتیکی، سیاسی، اقتصادی و نظامی دارد که کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، به رهبری ایالات متحده آمریکا علیه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به رهبری چین و روسیه دارند. جنگ سرد جدید شامل همه جنبه های روابط قدرتهای شرقی با کشورهای غربی و در وهله اول، روابط سیاسی میان روسیه و ایالات متحده آمریکا هست. برای پیدا کردن علائم در حال ظهور از جنگ سرد جدید در آغاز هزاره سوم میلادی، بخش عمده تمرکز بر مناطق ژئوپلیتیک مرکزی اوراسیا، شرق اروپا و خاورمیانه می باشد. در میان این علائم می توان به موارد زیر اشاره کرد: مسابقه تسلیحاتی مسکو و واشنگتن در زمینه سپر دفاع موشکی آمریکا در کشورهای اقماری اتحاد جماهیر شوروی سابق، خروج روسیه از نیروهای متعارف در اروپا، توسعه ناتو به شرق و خاورمیانه، رویارویی روسیه و ایالات متحده در بالکان و استقلال کوزوو، تهاجم روسیه به گرجستان و واکنش ناتو است، نگرانی غرب به دلیل تسلط روسیه بر منابع انرژی و تلاش مسکو بر استفاده از انرژی به عنوان یک ابزار سیاسی و همچنین عدم توافق کاخ سفید، کشورهای اروپایی، روسیه و چین بر سر قدرت هسته ای ایران است.

مطالعه حاضر از دیدگاه منطقه ای دارای اهمیت پایه ای بوده و همچنین در روند رشد همکاری در سراسر جهان دارای پیش زمینه ای می باشد. تاثیرات بازارهای مختلف سناریوهای با پایه همکاری و یا حکومتی طبق این الگو به همراه بررسی ویژگی های مناسب ترین الگو برای همکاری منطقه ای که باعث به وجود آمدن روند عمومی الگوی پیشرفت منطقه ای شده است، بخش دیگری از این پژوهش را تشکیل می دهد. تحقیق حاضر بر پایه روش تحقیق توصیفی تحلیلی و تحلیل گفتمان انجام شده که از طریق آن دسترسی به اهداف چشم انداز پیشرفت 40 ساله ایران نیز بررسی شده است. این مطالعه نخست در مورد اهمیت جهانی شدن و منطقه گرایی بحث می کند و با بررسی جوانب رویکردهای قدیمی و مدرن منطقه گرایی ادامه پیدا می کند. علاوه بر این، الگوهای پیشرفت منطقه ای به طور مختصر از دو جنبه «الگوهای اقتصادی برای پیشرفت منطقه ای» و «سناریوهای پیشرفت و همکاری منطقه ای» مورد بررسی قرار گرفته اند. به عنوان نتیجه، الگوها و روندهای پیشرفت آسیای جنوب غربی پیشنهاد می شود.

موضوع سرزمین های اشغالی فلسطین سرچشمه یکی از منازعات مستمر قرن بیستم بوده است. قضیه فلسطین برای سازمان ملل متحد و شورای امنیت همواره موضوعی بوده که صلح و امنیت بین المللی را به چالش کشانده است.مساله محوری مقاله حاضر، بررسی تفصیلی نقش و سیاست های شورای امنیت در قبال موضوع فلسطین و سیاستهای اسرائیل می باشد و به دنبال بررسی این مساله است که آیا شورای امنیت در قبال این موضوع به وظیفه اصلی خود یعنی حفظ صلح بین المللی عمل کرده است یا خیر؟ در این راستا نظریه انتقادی در روابط بین الملل را مبنای کار نظری قرار گرفته است. با تکیه بر اسناد شورای امنیت و موارد وتوی ایالات متحده آمریکا این نتیجه حاصل شده است که حق وتو و سیاستهای فشار آمریکا شرایطی را مهیا کرده است که شورای امنیت نتواند به وظیفه خود در این موضوع عمل کند. بررسی قضیه فلسطین در شورای امنیت بار دیگر ضرورت انجام اصلاحات در سازمان ملل و بویژه در شورای امنیت را یادآور می گردد.

این روزها دموکراسی به عنوان یکی از دلمشغولی های حکومت ها و مردم کشورهای مختلف جهان درآمده است. در این میان تعدادی از کشورها توانسته اند این شیوه حکومت را به بهترین نحو ممکن برای مردم ساکن در قلمرو خود فراهم آورند. اینان با فراهم کردن آزادی بیان و آزادی مطبوعات و همچنین دیگر حقوق مورد انتظار از دموکراسی توانسته اند حاشیه امنیت بسیار بالایی در زمینه های مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی برای مردم خود فراهم آورند.حرکت به سوی دموکراسی، از دهه 1970 و با کودتای نظامی در پرتغال با شدت بیشتری دنبال شد، به طوری که تا پایان قرن بیستم، امواج دموکراتیزاسیون بیشتر مناطق جهان را درنوردید و امروز نیز در بیشتر کشورهای جهان، حکومت ها با تاسیس نهادهای دموکراتیک، برای رسیدن به این آرمان تلاش کرده اند. نگارندگان با بررسی داده های شاخص اکونومیست، که کشورهای جهان را در سال 2008 در زمینه دموکراسی رتبه بندی کرده است، سعی در مشخص کردن آرایش فضایی این پدیده در سطح جهانی و آشنا کردن خوانندگان با نوع و شکل نظام های سیاسی حاکم در مناطق مختلف کره خاکی دارند.

سرزمین یکی از محورهای کلیدی جغرافیای سیاسی می باشد. اما بحث های زیادی در رابطه با کاهش اهمیت موضوع سرزمین در عصر جهانی شدن وجود دارد. در این زمینه بحث سرزمین زدائی توجه محافل دانشگاهی و علمی را به خود جلب کرده است، به گونه ای که برخی بر این اعتقاد هستند که جهانی شدن و سرزمین زدایی دارای معنای واحدی می باشند.مقاله حاضر با رویکردی نوواقع گرائی تلاش کرده است تا فرایند جهانی شدن را با دیدی سرزمینی تحلیل کند. به عبارت دیگر، درحالی که فرایندهای فراملی و فراسرزمینی انکار نمی گردد بلکه بر سرزمین سازی مجدد جریان ها و پدیده های گوناگون در دوره جهانی شدن تاکید می شود. فرض اصلی مقاله این است که سرزمین و مرز نمی توانند حذف شوند، بلکه عملکرد آنها تغییر می یابد. همچنین، این اعتقاد نیز وجود دارد که نیاز انسان در رابطه با تفاوتها و جغرافیای آن، باعث می شود نقش سرزمین برای آینده تداوم یابد و جهانی شدن و فراملی شدن نقش و موقعیت سرزمین را در زندگی اجتماعی از بین نمی برد.

به لحاظ سیاسی کشور زمانی ماندگار است که سرزمین و انسانهای ساکن در آن به گونه ای سازماندهی شوند که به عنوان یک واحد مشخص به واسطه علت وجودی خود مجزا و قابل تشخص باشند، علت وجودی کشور توجیه کننده ادغام و ترکیب مناطق مختلف یک کشور با هم می باشد و دلیلی برای تداوم بقای کشور است. سازگاری، معیار سنجش موثری که کشور می تواند با آن در راستای مقاصد و اهداف خود که در راستای علت وجودی آن ایجاد شده است، حرکت کند. برای به وجود آمدن کشور، باید مجموعه ای از اهداف که توان ایجاد وفاداری شهروندان یا اشتراک آنها را داشته باشند، فرموله شوند و از اهداف فرموله شده سایر کشورها باید متفاوت باشند. چنین بیانه ای دسته جمعی (علت وجودی) از اهداف مشترک است که ساکنان یک کشور به حفظ کشور خود و تشخیص آن از سایرین ملزم می شوند. علت وجودی به لحاظ ژئوپلیتیکی سازماندهی کننده کشور در مقابل نیروهای گریزنده از مرکز است که برای تجزیه کشور فعال شده و کشور را به سمت فروپاشی سوق می دهند.مقاله حاضر با هدف مطالعه میزان سازگاری سیاسی کشورهای آسیای جنوبی متشکل از هند، پاکستان، بنگلادش، نپال، بوتان، سیکیم و سریلانکا از نظر میزان تحقق علت وجودی در زمینه جغرافیای سیاسی و چارچوب سازگاری تدوین شده است.