ژئوپلیتیک
سال:1391 | دوره:8 | شماره:4 (پیاپی 28) |تعداد مقالات:7

برخی نقاط جغرافیایی برای جلوگیری از احتمال تماس و درگیری مستقیم میان قدرت های رقیب، گاه با توافقات دوجانبه قدرت ها و یا گاه با اقدام یکی از آن ها ایجاد، و به عنوان فضاهای حایل کارکرد پیدا می کنند. در این حالت قدرت ها متعهد می شوند تا هیچ یک به این فضا وارد نشده و یا آن را به تصرف خود در نیاورند. حایلها به عنوان یک پدیده جغرافیایی از نخستین دوران های تاریخ بشر وجود داشته اند اما تاکنون مطالعات دانشگاهی در مورد این موضوع مشاهده نشده و فقط برخی پژوهشگران به تعریف مختصر از «کشورهای حایل» پرداخته اند بدون اینکه به ماهیت، چیستی، ویژگی ها و کارکردهای حایلها بپردازند. از سوی دیگر عنوان «فضای جغرافیایی حایل» نخستین بار توسط نگارندگان به کار رفته است و در مطالعات جغرافیایی، سیاسی و بین الملل پیشینه ندارد. رقابت دو قدرت برتر و وجود فضایی ضعیف تر میان آنها که برای هر دو قدرت از اهمیت استراتژیک برخوردار است، موجب توجه قدرت ها به این فضا شده و رقابت سختی میان آنها برای در اختیار گرفتن این فضا و یا حداقل بی طرف نگهداشتن آن ظهور می یابد. در عین حال این فضاها محل بروز رقابت های آشکار و پنهان این قدرت ها می شوند. مساله ای که کشورهایی مانند لبنان، ایران، عراق، کره، افغانستان و کامبوج در آسیا، لهستان و بلژیک در اروپا، اروگوئه، نیکاراگوئه در آمریکای مرکزی طی قرن بیستم با آن مواجه بوده و یا گاه همچنان با آن روبه رو هستند. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، به دنبال شناخت، تبیین ماهیت و ویژگی های ساختاری - کارکردی فضاهای حایل می باشد. اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است.

در سده بیستم، بویژه در دوران جنگ سرد، دو ایده ملی گرایی و بین الملل گرایی رقیبان اصلی در میان مکاتب فکری گوناگون در حوزه مطالعات بین الملل بودند. اما امروزه همگرایی جهانی میان دولت ها و ملت ها از دیدگاه های اقتصادی، فرهنگی و ارتباطی، جهانی شگفت را آفریده که در آن همگرایی ها بیش از گذشته شده اند و منافع واحدهای سیاسی بیش از پیش در همکاری با یکدیگر تعریف شده است. برپایه این نظم نوین جهانی، مهمترین روندهای بین المللی، دو رویکرد منطقه گرایی و جهان گرایی به شمار می روند. پدیدار شدن رژیم های منطقه گرایی کارآمد در اروپا و نیز در جنوب شرق آسیا، در حالی که آنان همچنان همبستگی خود را با روندهای جهانی حفظ کرده اند، الگوی مناسبی را برای دیگر مناطق جهان فراهم آورده اند تا اتحادهای منطقه ای را در چارچوبی جهانی، برسازند.در این نوشتار تلاش شده است تا یکی از موضوعات مهم در منطقه سازمان همکاری شانگهای - که کاوش و ترابری و فروش انرژی در این منطقه است - در چارچوب رهیافت های منطقه گرایانه و جهان گرایانه بررسی شود. بر این پایه، چشم انداز همکاری در زمینه انرژی میان کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای و دیدگاه بازیگران توانمند در این منطقه درباره این همکاری ها، واکاوی خواهند شد. همچنین چالش ها و فرصت های پیش روی تولیدکنندگان و مصرف کنندگان این کالای استراتژیک برای رسیدن به امنیت دسترسی به انرژی در این منطقه، بررسی خواهند شد. اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است.

امنیت واژه پیچیده و به لحاظ کاربرد از گستردگی وسیعی برخودار است. از درونی ترین افکار و احساسات بشری گرفته تا مهمترین مسائل بین دولتها دربرگیرنده مفهوم امنیت است. از آن هنگام که انسان برای بقا و تامین معاش خود با وسایل ابتدایی و دست ساز به مقابله با عوامل طبیعی پرداخت تاکنون که به دنبال عصر صنعتی شدن، سرعت، تکنولوژی و رویای برتری بر همنوعان و جهان پیرامون خود را از طریق وسایل پیشرفته نظامی و اتمی در سر می پروراند امنیت چه در بعد روانی آن و چه در بعد فیزیکی همواره یکی از دغدغه های همیشگی او بوده است. هریک از مرزهای بین المللی دارای ویژگی های مختص به خود هستند. از ویژگی های مناطق مرزی ایران نیز محرومیت، توسعه نیافتگی شدید و نابرابری اقتصادی و فرهنگی این مناطق نسبت به مرکز می باشد که باعث ایجاد ناامنی در این مناطق شده است. این پژوهش با این سوال آغاز می شود که (آیا توسعه بازارچه مرزی می تواند در امنیت منطقه تاثیرگذار باشد؟)، که با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه، مشاهده) در منطقه باشماق مریوان و انجام مصاحبه با مسوولین منطقه به این نتیجه رسیدیم که توسعه بازارچه باشماق مریوان در امنیت منطقه تاثیرگذار می باشد. اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است.

انسان به عنوان موجودی اجتماعی در تعامل با «مکان» زندگی خود می باشد. در واقع، «مکان» به عنوان بخشی از سطح زمین دارای مجموعه متنوعی از پیوندها و شبکه های ارتباطی و یا فرایندهای اجتماعی است که در سه مقیاس اصلی جغرافیایی یعنی محلی، ملی و جهانی در جریان هستند. هرچند در علوم انسانی، هویت به عنوان یک پدیده اجتماعی تلقی می شود، اما در علم جغرافیا «هویت» حاصل تعاملات بین «انسان» و «مکان» زندگی او است و نیازمند «تبیین جغرافیایی» بنیادها یا مولفه های تاثیرگذار بر هویت می باشد. چنانچه «تبیین جغرافیایی» را عبارت از توضیح و تفسیر درباره «علت» یا «چگونگی» ظهور یک پدیده یا رخداد جغرافیایی و نتایج حاصل از آن در نظر بگیریم، این نوشتار با استفاده از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی به تبیین جغرافیایی بنیادهای هویت در مقیاس های محلی، ملی و جهانی پرداخته و در پی یافتن پاسخ به این پرسش کلیدی است که «چرا» و «چگونه»، «جغرافیا» بر شکل گیری«هویت» در «مقیاس های جغرافیایی» گوناگون تاثیر می گذارد. اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است.

منافع سیاست خارجی ایالات متحده در خاورمیانه و منطقه خلیج فارس همواره در برگیرنده سه مولفه: اقتصاد، امنیت و سیاست بوده است که تاکید بر محوریت منابع انرژی در بخش های اقتصادی به عنوان یک عامل غالب مد نظر بوده است. در این زمینه، تامین امنیت دسترسی به انرژی و جریان نفت تبدیل به امری حیاتی برای رفاه اقتصادی جهان شده است. پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001، انگیزهای امنیتی حضور ایالات متحده در خلیج فارس را افزایش داده است. دکترین پرزیدنت بوش مبتنی بر «جنگ پیشگیرانه» و «جنگ جهانی علیه ترور» منطقه خلیج فارس را در مرکز دید استراتژیک ایالات متحده بعد از وقایع 11 سپتامبر قرار داده است. دولت بوش از حملات تروریستی به نیویورک و واشنگتن به عنوان یک فرصت بزرگ برای وصله و پینه کردن امنیت منطقه ای خود از طریق انجام برخی اقدامات شدید استفاده کرد، از جمله حمله به عراق در مارس 2003، ایده تغییر رژیم در ایران نیز به عنوان دیگر برنامه های پر آب و تاب نئو محافظه کاران آمریکایی در مورد ضرورت تغییر شکل دولت در منطقه شبکه ای «خاورمیانه بزرگ»، شده است. علاوه بر این، برجسته کردن «خواسته های امنیتی» بیش از تمام ملاحظات دیگر، سیاست آمریکا در منطقه را به ورطه سقوط عمیق تر به عدم اطمینان کشانده است. واشنگتن به طور سیستماتیک تلاش می کند که روابط بین کشورها در منطقه را امنیتی کند و در این راه تا حدودی نیز موفق شده است.این رویکرد همراه با طرح ناتو برای پیشبرد همکاری های منطقه ای آن و ایجاد روابط حسنه قابل ملاحظه در میان کشورهای خلیج فارس با رویکردی امنیتی تقریبا غیرممکن شده است. به همین دلایل است که دستیابی به ترتیبات امنیتی جمعی در منطقه خلیج فارس به گونه ای که در برگیرنده تمام کشورهای ساحلی باشد در آینده نزدیک غیرقابل دستیابی است. اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است.

تمدن های بشری در کنار منابع آب مانند رودخانه ها شکل گرفته و توسعه یافته اند. تمدن باستانی بین النهرین در کنار رودخانه های دجله و فرات، تمدن مصر در کنار رود نیل، تمدن هند در کنار رود سند و تمدن شهر سوخته در کنار رودخانه هیرمند و دریاچه های تالاب فرامرزی هامون نمونه هایی از تمدن های فوق الذکر می باشند. از جمله دلایل نابودی تمدن های باستانی ناشی از وقوع جنگ ها، بلایا و شیوع بیماری های خطرناک، خشکسالی و کاهش دسترسی به منابع آب بوده است. امروزه با توجه به نابودی امپراطوری ها و نظام های سلطنتی قدیمی و تشکیل کشورهای کوچک و بزرگ، مرزهای جدید تثبیت شده و منابع آب شیرین رودخانه های فرامرزی اهمیت بیشتری یافته اند و چالش ها و تنش هایی بین کشورها برای دسترسی به منابع آب شیرین رخ داده است، حتی در مواردی در قرن بیستم، منازعات مرزی هم رخ داده است. بر اساس مطالب فوق، ملاحظات دولت ها و اقدامات کشورها به سمت و سوی تهیه روش های جدید مدیریت منابع آب بویژه بر اساس اصول مدیریت جامع و یکپارچه منابع آب (IWRM) سوق یافته است. همچنین به منظور کاهش تنش ها و منازعات و اجتناب از چالش های جدید، معاهدات مرزی بر مبنای قوانین بین المللی، سوابق تاریخی حقوق آب و لزوم حفظ روابط دوستانه بین کشورها برای دستیابی به راهکارهای منحصر به فرد و مناسبتر، تهیه و تدوین می گردد. ایران و کشورهای همسایه آن حوضه های آبریز فرامرزی مشترک بسیاری دارند، مانند: حوضه آبریز رودخانه فرامرزی ارس (بین ایران، ترکیه، ارمنستان و آذربایجان)، اترک (بین ایران و ترکمنستان)، اروند (شط العرب، بین ایران و عراق)، هیرمند و هریرود (بین ایران و افغانستان) و سایر رودخانه های مرزی مشترک. در این مقاله پس از بررسی کوتاهی از وضعیت آب های فرامرزی در دنیا و خاورمیانه، تجارب و سوابق مدیریت منابع آب فرامرزی بین ایران و کشورهای همسایه، سوابق معاهدات آب های مرزی، ویژگی های معاهدات مذکور و نیز نتایج مذاکرات و اقدامات انجام شده بین ایران و همسایگان با استفاده از معاهدات و پروتکل های مربوط به رودخانه های مرزی و منابع آب مشترک ارائه شده است. همچنین به نمونه های همکاری های مشترک موفق، و نیز مشکلات موجود اشاره شده و به اهمیت و ضرورت رویکرد به مدیریت جامع منابع آب (IWRM) بین کشورهای همسایه، به منظور افزایش بهره وری از منابع مشترک و کاهش تنش های فیمابین پرداخته شده است. اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است.

سیاسی سازی هویت پر کاربردترین و مرتبط ترین واژه برای محوری ترین موضوع مورد بحث در این مقاله می باشد. اهمیت ویژه هویت مردم و نگرانی های امنیت داخلی ارتباط تنگاتنگی با میزان سیاسی سازی هویت اجتماعی دارد. هر چه این هویت ها بیشتر سیاسی شوند به همان میزان خشونت بیشتری نشان می دهند و تبدیل به یک موضوع نگران کننده می شوند که باید با آن برخورد شود. با بکارگیری «تئوری محرومیت نسبی» در راستای اذعان به اهمیت امنیت اجتماعی، این مقاله تحقیقی، دیدگاه های بی نظیری را در زمینه چگونگی رخداد فرآیند سیاسی سازی ارائه می کند. این مقاله بررسی می کند که چگونه هویت، مشروعیت و مخالفت با نظام می توانند یک سیستم امنیتی پویا تعریف کنند. این مقاله بر پایه منابعی تهیه شده است که به لحاظ روش تحقیق برپایه مباحث تئوریک تشکیل می شود و این تئوری ها توسط اطلاعات علمی اجتماعی و تاریخی پشتیبانی می گردند. این مقاله با تلفیق مفاهیم امنیت اجتماعی و محرومیت نسبی اقدام به ترکیب دو تئوری مرتبط می کند و بدین ترتیب نقش نوین و اساسی را در کمک به فهم پیچیدگی پیچیدگی های امنیت داخلی و فرآیند هویت سیاسی بازی می کند. اصل مقاله به صورت متن کامل انگلیسی، در بخش انگلیسی قابل رویت است.