علوم محیطی
سال:1396 | دوره:15 | شماره:2 |تعداد مقالات:13

سابقه و هدف: بزرگ ترین تالاب بین المللی ایران یعنی تالاب شادگان یکی از مهم ترین و ارزشمندترین تالاب های کشور و حتی جهان است. وسعت تالاب، طبیعی بودن آن، غنای بالای گونه های گیاهی، جانوری و زیستگاه های آن، ارزش فوق العاده ای را برای این تالاب به ارمغان آورده است. در سال های اخیر این تالاب ارزشمند تحت تاثیر عوامل طبیعی و عوامل غیرطبیعی و انسانی در معرض خشک شدن و نابودی قرار گرفته است. معیشت خانوارهای بهره بردار روستایی حاشیه نشین تالاب شادگان از تمامی جنبه ها به این تالاب وابستگی انکارناپذیری دارد، به طوری که مرگ تالاب، مرگ معیشت آن ها را به همراه خواهد داشت.یکی از راه های کاهش آسیب پذیری حاشیه نشینان تالاب شادگان، تاکید و توجه بر رفتار سازشی بهره برداران آن است. در این راستا تحقیق حاضر با هدف تحلیل عوامل موثر بر رفتار سازشی بهره برداران حوضه تالاب شادگان در برابر اثرات خشک سالی بر اساس تئوری آسیب پذیری انجام شده است.مواد و روش ها: این تحقیق به لحاظ ماهیت و اهداف، از نوع پژوهشی کاربردی و از منظر جمع آوری داده ها، توصیفی پیمایشی و از نظر تحلیل روابط بین متغیرها از نوع مطالعات همبستگی است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه خانوارهای بهره بردار روستایی ساکن در بخش مرکزی و دهستان خنافره از شهر شادگان در استان خوزستان شامل 2319 بود که در نهایت نظرات 124 بهره بردار بر اساس روش نمونه گیری سهمیه ای تصادفی از طریق پرسش نامه گردآوری شد.به منظور تعیین پایایی آن از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که با میزان بالای 0.76 برای تمامی متغیر ها نشان از پایایی مطلوب پرسش نامه داشت. روایی پرسش نامه نیز به وسیله تیمی از متخصصان موضوعی تایید شد. داده های حاصل از پرسش نامه های گردآوری شده به وسیله دو نرم افزار SPSSv20 و AMOSv20 توصیف و تجزیه و تحلیل شدند.نتایج و بحث: طبق نتایج به دست آمده 47.6 درصد بهره برداران روستایی حوضه مورد بررسی از نظر نوع رفتار سازشی در برابر آسیب پذیری ناشی از مخاطرات طبیعی و انسانی، دارای رفتار غیرمسوولانه و 52.4 درصد دیگر نیز دارای رفتار مسوولانه در این باره بوده اند. نتایج به دست آمده از تحلیل مسیر نشان داد که متغیر حساسیت، اثری مستقیم و معنی دار بر آسیب پذیری و رفتار سازشی بهره برداران به ترتیب با مقدار بتای (b=0.377) و (b=0.208) دارد. متغیر در معرض قرار گرفتن اثری مستقیم و معنی داری بر آسیب پذیری و رفتار سازشی بهره برداران با مقدار بتای به ترتیب (b=0.492) و (b=0.323) دارد. سه متغیر در معرض قرار گرفتن، حساسیت و ظرفیت انطباقی در مجموع 41 درصد از تغییرات واریانس آسیب پذیری را تبیین می کنند. سه متغیر در معرض قرار گرفتن، حساسیت و آسیب پذیری در مجموع 20 درصد از تغییرات واریانس رفتار سازشی را تبیین می کند.نتیجه گیری: بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت که در معرض قرار گرفتن بهره برداران در مواجهه با خشک سالی تالاب شادگان و حساسیت آنها به خشک سالی منجر به بروز آسیب پذیری و رفتار سازشی بهره برداران شده است. بنابراین خطر خشک سالی تالاب میتواند اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی بهره برداران داشته باشد. به عنوان مثال، تغییر در عملکرد محصول در پاسخ به بروز خشک سالی می تواند یکی از تاثیرات مستقیم این پدیده باشد.همچنین افزایش بیکاری ناشی از خشک شدن تالاب به دلیل کاهش آب رودخانه کارون و جراحی، یکی از تاثیرات غیرمستقیم آن است. بنابراین ساکنان منطقه درصدد برمی آیند که به آن پاسخ بدهند و این منجر به رفتار سازشی بهره برداران می شود.

سابقه و هدف: نخود محتوای پروتئینی بالا و نقش بسیار مهمی در سیکل امنیت غذایی در جهان و به ویژه در توسعه کشورهایی نظیر ایران دارد. ایران یکی از مهمترین کشورهای آسیایی در تولید نخود است. نخود ایرانی در 33 کشور کشت می شود و سطح زیر کشت آن در ایران 650000 هکتار است. اما یکی از مشکلات بسیار اساسی، عملکرد پایین دانه نخود در ایران است. بنابراین اصلاح گیاهان روش مناسبی برای حل این مشکل است. تنوع ژنتیکی، وراثت پذیری و شدت گزینش سه عامل موثر در پاسخ به گزینش برای یک صفت است. استفاده از روش های آماری چندمتغیره روش مناسبی برای شناسایی تنوع ژنتیکی در برنامه های اصلاحی است. بنابراین تجزیه به مولفه های اصلی، تجزیه عاملی، تجزیه کلاستر و تجزیه تابع تشخیص از جمله مهمترین روش های آماری چندمتغیره هستند که به صورت عمومی برای تعیین تنوع در گیاهان استفاده می شود. خیلی از محققان از روش های آماری چندمتغیره در گیاهانی نظیر برنج، سیب زمینی، گندم و نخود استفاده کردند و اثر ژنوتیپ و صفات در نخود در ارتباط با تنوع ژنوتیپی مهمترین موضوعات در تحقیقات اخیر بوده است.مواد و روش ها: مهم ترین اهداف این پژوهش، ارزیابی تنوع ژنتیکی در 19 لاین نخود و شناسایی صفات موثر بر عملکرد دانه با استفاده از روش های آماری چندمتغیره مختلف بود. بنابراین، تحقیق حاضر در قالب یک طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط مطلوب رطوبتی اجرا شد. آزمایش در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه بوعلی سینا (و آزمایشگاه دانشگاه پیام نور اسدآباد) در فصل رشد انجام شد. صفات شاخص کلروفیل، ارتفاع گیاه، تعداد شاخه در هر بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت اندازه گیری شد. پس از اندازه گیری صفات، روش های آماری تجزیه به مولفه های اصلی، تجزیه عاملی، تجزیه کلاستر و تجزیه تابع تشخیص برای داده های به دست آمده انجام شد.نتایج و بحث: نتایج تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که سه مولفه اول در مجموع 68.9 درصد از واریانس کل داده ها را توجیه کردند. مولفه اول و دوم به ترتیب به عنوان مولفه های "عملکرد دانه" و" شاخص برداشت" نام گذاری شدند که مقدار زیاد آنها مورد نظر بود. نتایج تجزیه به عامل ها، به ترتیب سه عامل "عملکرد دانه"، "شاخص برداشت" و "بنیه گیاه" را شناسایی کرد که این سه عامل هم در مجموع 68.8 درصد از واریانس کل را توجیه کردند. تجزیه خوشه ای بیانگر تنوع قابل توجه در بین لاین ها بود به طوری که لاین ها را در چهار خوشه مجزا گروه بندی کرد. نتایج تجزیه تابع تشخیص نیز، صحت گروه بندی تجزیه خوشه ای را به طور صد در صد تایید کرد.به طور کلی، لاین ها دارای تنوع ژنتیکی بالا و قابل توجهی بودند و با توجه به نتایج حاصله، لاین های شماره 12 و 18 به ترتیب به عنوان مطلوب ترین و نامطلوب ترین لاین ها تحت شرایط این آزمایش شناسایی شدند. نتایج نشان داد در حالی که افزایش صفات تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه و شاخص برداشت، بیشترین تاثیر را بر افزایش عملکرد دانه داشتند، ولی افزایش صفت تعداد شاخه (مجموع تعداد شاخه های اصلی و فرعی) در بوته منجر به کاهش عملکرد دانه در این تحقیق شد.نتیجه گیری: بر اساس نتایج به دست آمده از این تحقیق، روش های آماری چندمتغیره، روش های مناسب و مفیدی برای انتخاب عملکرد دانه هستند که می تواند به طور موفقیت آمیزی ژنوتیپ ها و صفات را از هم تفکیک کند.هدف اصلی این تحقیق بررسی تنوع ژنتیکی 19 ژنوتیپ نخود برای برنامه های اصلاحی است.بر اساس نتایج کلی، صفات تعداد غلاف در بوته مناسب ترین صفت برای انتخاب غیرمستقیم عملکرد دانه است و ژنوتیپ شماره 12 مناسب ترین ژنوتیپ از نظر داشتن بیشترین مقدار صفت تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه و شاخص برداشت است، در حالی که ژنوتیپ شماره 18 یک ژنوتیپ نامناسب است، هرچند دارای بیشترین مقدار صفت تعداد شاخه در گیاه نیز است.

سابقه و هدف: با توجه به افزایش استفاده از سوخت های فسیلی و کودهای شیمیایی، مقدار ورود ترکیبات نیتروژن دار به جو به ویژه در مناطق صنعتی افزایش یافته است. از جمله پیامدهای افزایش ترکیبات نیتروژن دار در جو، ایجاد پدیده ته نشست نیتروژن است. ته نشست نیتروژن اشاره به فرآیندی دارد که طی آن ترکیبات نیتروژنی موجود در هوا بر سطح جامد قرار می گیرند. با توجه به کمبود اطلاعات در ارتباط با اثرات ته نشست نیتروژن بر ویژگی های خاک جنگل، هدف از این پژوهش بررسی اثرات ته نشست نیتروژن شبیه سازی شده بر ویژگی های شیمیایی خاک در توده دست کاشت افراپلت واقع درجنگل آموزشی- پژوهشی دانشکده منابع طبیعی ساری بود.مواد و روش ها: در توده پژوهشی تعداد 12 پلات 20×10 متر پیاده شد. ته نشست نیتروژن در چهار سطح شامل، صفر (شاهد)، 50 (کم)، 100 (متوسط) و 150 (زیاد) کیلوگرم نیتروژن در هکتار در سال در نظر گرفته شد. نیتروژن به صورت محلول آمونیم- نیترات در هر پلات به صورت دستی و ماهانه در طول یکسال اسپری شد. سه نمونه خاک از عمق 10-0 سانتی متر از هر پلات در هر فصل طی یکسال با روش استوانه فلزی تهیه و به آزمایشگاه منتقل شد. در آزمایشگاه ویژگی های فیزیکی درصد رطوبت به روش وزنی و بافت خاک به روش هیدرومتری اندازه گیری شد. ویژگی های شیمیایی خاک شامل pH خاک به روش پتانسیومتری، EC به روش هدایت سنجی (نسبت خاک به آب برابر با1 به 2.5 بود) اندازه گیری شدند. کربن آلی به روش والکی و بلاک، نیتروژن به روش کجلدال، فسفر قابل جذب با روش اولسن، پتاسیم با روش عصاره گیری با استات آمونیم اندازه گیری شدند.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که ته نشست نیتروژن باعث کاهش معنی دار مقدار pH و EC خاک شد. در انتهای دوره مورد بررسی، مقدار نیتروژن در تیمارهای متوسط (0.47±0.010 درصد) و زیاد (0.59±0.013 درصد) به طور معنی داری بیشتر از شاهد (0.36±0.006 درصد) بود. مقدار فسفر در تیمار متوسط (15.98±0.39) و زیاد (14.95±0.43) به طور معنی داری کمتر از شاهد (24.97±1.05) بود. همچنین افزایش ته نشست نیتروژن باعث کاهش معنی دار پتاسیم در خاک شد. در انتهای دوره مورد بررسی، مقدار آمونیم (کم: 6.04، متوسط: 7.23 و زیاد: 8.53) و نیترات (کم: 7.21، متوسط: 9.95 و زیاد: 20.51) به طور معنی داری بیشتر از شاهد (آمونیم: 4.93 و نیترات: 5.06) بود. دلیل کاهش pH و EC می تواند ناشی از آب شویی کاتیون های قلیایی به دنبال بروز پدیده آب شویی نیترات و افزایش غلظت آمونیم در خاک باشد. دلیل افزایش میزان نیترات را می توان اضافه شدن آن و همچنین تولید نیترات در حضور آمونیم بیان کرد. به طور کلی نتایج نشان داد که ته نشست نیتروژن اثرات مخربی بر ویژگی های شیمیایی خاک داشت که باعث کاهش میزان pH و EC، پتاسیم، فسفر و همچنین افزایش نیتروژن کل، کربن آلی، آمونیم و نیترات در خاک شد.نتیجه گیری: افزایش نیتروژن در مراحل اول می تواند تا حدی باعث افزایش رویش درختان شود ولی با گذشت زمان و اشباع نیتروژن در خاک و وقوع پدیده آب شویی نیترات و کاهش حاصلخیزی خاک، شرایط برای رشد و رویش گیاهان نامناسب خواهد شد. با توجه به کمبود اطلاعات در زمینه اثرات ته نشست نیتروژن بر ویژگی های خاک، انجام مطالعات گسترده تر در ارتباط با اثرات آن روی ویژگی های زیستی خاک از جمله فعالیت های میکروبی و آنزیمی و همچنین تنفس خاک پیشنهاد می شود.

سابقه و هدف: دمای سطح زمین (LST) به عنوان متغیر مهم ریز اقلیم و تشعشع انتقالی داخل جو، یکی از معیارهای مهم در برنامه ریزی ناحیه ای و منطقه ای است از اینرو عامل مهمی در کنترل فرایندهای زیستی، شیمیایی و فیزیکی زمین است. فعالیت های طبیعی و انسان ساز به ویژه نوع کاربری اراضی و پوشش زمین با تغییر شرایط فیزیکی و زیستی یک منطقه پارامتر مهمی در مقدار دمای سطح زمین است.مواد و روش ها: در این پژوهش رابطه بین دمای سطح زمین و پوشش زمین مرتبط با الگوهای کاربری های اراضی و پوشش زمین شهرستان دنا در سال 2016 با استفاده از الگوریتم پنجره مجزا روی مجموعه داده های ماهواره لندست 8 بررسی شده است. الگوریتم پنجره مجزا یک ابزار ریاضی است که با استفاده از اطلاعات زمینی، دمای روشنایی سنجنده حرارتی (TIRS)، قابلیت گسیلندگی زمین (LSE) و عامل پوشش گیاهی سبز جزء به جزء (FVC) به دست آمده از باند چند طیفی سنجنده OLI و دمای سطح زمین را برآورد می کند.نتایج و بحث: بر اساس طبقه بندی تصویر سنجنده OLI ماهواره لندست 8 سال 2016 با درستی کل حدود 80 درصد و ضریب کاپای 0.90، کاربری مرتع و مناطق مسکونی با 50.67 و 0.3 درصد، به ترتیب بیشترین و کمترین مساحت را در شهرستان دنا به خود اختصاص داده اند. میانگین دمای سطح زمین در شهرستان دنا حدودا 32 درجه سانتی گراد و میانگین شاخص پوشش گیاهی نیز حدودا 0.14 است. در تجزیه و تحلیل رابطه بین LST و شاخص پوشش گیاهی (NDVI) در کل شهرستان دنا و در هر طبقه کاربری اراضی و پوشش زمین، نتایج روند متفاوتی را نشان داد به طوری که رابطه مثبت و معنی داری بین NDVI و LST در کل شهرستان دنا و کاربری مرتع وجود دارد. در صورتی که در سایر کاربری های جنگل، زراعت و باغ و مناطق مسکونی رابطه معنی داری یافت نشد.نتیجه گیری: عوامل مختلفی بر نوع و شکل رابطه بین NDVI و LST اثرگذار است که از جمله می توان به نوع کاربری اراضی و پوشش زمین، مقدار پوشش گیاهی، فصل سال، زمان روز، نوع اکوسیستم، عرض جغرافیایی و عوامل محدوده کننده و محرک رشد پوشش گیاهی مثل مقدار آب و انرژی خورشیدی اشاره کرد. عامل تعیین کننده مقدار دما در شهرستان دنا افزایش یا کاهش پوشش گیاهی نیست بلکه تغییرات ارتفاع از سطح دریا است. به عبارتی دیگر اثر تغییرات ارتفاع از سطح دریا بر دمای سطح زمین از اثر پوشش گیاهی بر دما مهم تر است. در ارتفاعات پایین تر شهرستان دنا که دمای نسبتا زیاد برای رشد پوشش گیاهی کافی وجود داشته است، پوشش گیاهی متراکم تر و فراوان تر بوده است و به همین دلیل رابطه مثبتی بین دمای سطح زمین (LST) و شاخص پوشش گیاهی (NDVI) وجود دارد. بنابراین تاثیر گذاری پوشش گیاهی در کاهش دمای سطح زمین بستگی به مقدار پوشش گیاهی دارد.

سابقه و هدف: اکوسیستم های مختلف ساحلی، به ویژه مانگروها، تقریبا به صورت دائمی و همزمان، در معرض تنش ها وآشفتگی های چندگانه محیطی (ژئولوژیک، فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک) قرار می گیرند و از نظر ویژگی های شان در طول زمان و مکان، متنوع هستند. نتیجه مستقیم وقوع این تنش ها و آشفتگی ها، کاهش وسعت و سلامتی مانگروها و به دنبال آن تشدید گرمایش جهانی و سایر تغییرات اقلیمی، کاهش کیفیت آب های ساحلی، کاهش تنوع زیستی و تخریب زیستگاه های ساحلی است. با توجه به این پیامدهای نامطلوب ناشی از کاهش وسعت مانگروها، اولویت بندی اقدامات مدیریتی و فراهم آوردن زیرساخت های مطلوب برای جلوگیری یا کاهش گستره این اکوسیستم ها ضروری است. دست یابی به این هدف در گرو آگاهی و اطلاعات کافی و دقیق درباره روند تغییرات ایجاد شده در مانگروها در طول زمان است که می تواند نقش مهمی در کارایی و موفقیت برنامه های احیا و توسعه آنها داشته باشد. بنابراین هدف این پژوهش بررسی تغییرات ایجاد شده در گستره مانگروهای استان هرمزگان در یک دوره زمانی 30 ساله است.مواد و روش ها: در این پژوهش برای بررسی تغییرات گستره مانگروها در طول زمان، از تصاویر ماهواره لندست مربوط به مقاطع زمانی 1986، 2000 و 2016 استفاده شد. پیش پردازش های لازم بر روی تصاویر با استفاده از نرم افزار Idrisi انجام گرفت و پس از استخراج نقشه های پوشش گیاهی مانگرو در مقاطع زمانی ذکر شده، تغییرات گستره مانگروهای زون های رویشگاهی خمیر، قشم، تیاب، سیریک و جاسک در نرم افزار ArcGIS تجزیه و تحلیل شد و مقادیر متوسط تغییرات وسعت رویشگاه ها در دو دوره زمانی قبل و بعد از سال 2000 و نیز تمام دوره 30 ساله محاسبه و بررسی شد.نتایج و بحث: نتایج این پژوهش نشان داد که در میان زون های رویشگاهی مورد بررسی (خمیر، قشم، تیاب، سیریک و جاسک)، زون رویشگاهی خمیر بیشترین مقدار متوسط کاهش وسعت (-4.64 هکتار در سال) و زون رویشگاهی سیریک بیشترین مقدار متوسط افزایش وسعت (23.5 هکتار در سال) را در دوره30 ساله داشتند. نتایج همچنین نشان داد که در دوره زمانی 2000 تا 2016، زون های رویشگاهی سیریک و قشم به ترتیب بیشترین مقدار متوسط افزایش و کاهش وسعت را در میان زون های مورد بررسی داشتند (به ترتیب با مقادیر متوسط تغییرات وسعت برابر با 32.47 و -21.38 هکتار در سال). تجزیه و تحلیل تغییرات وسعت مانگروها در رویشگاه های مختلف نشان داد که به رغم کاهش وسعت کلیه رویشگاه های مانگرو استان هرمزگان در دوره زمانی پس از سال 2000، رویشگاه سیریک دارای افزایش قابل توجه وسعت در این دوره زمانی نسبت به دوره پیش از سال 2000 بود که دلیل آن جنگل کاری با گونه های حرا و چندل در پهنه های گلی این رویشگاه در سال های اخیر بوده است.نتیجه گیری: نتایج بررسی تغییرات گستره مانگروهای استان هرمزگان نشان داد که روند تغییرات گستره مانگروهای استان هرمزگان در طول دوره 30 ساله از سواحل خلیج فارس به دریای عمان به صورت افزایشی بوده است که نشان دهنده تاثیر عوامل مختلف محیطی بر نحوه تغییرات وسعت مانگروهای استان در طی زمان است. در نهایت می توان گفت نتایج حاصل از این پژوهش می تواند با فراهم آوردن اطلاعات به روز و دقیق در زمینه تغییرات وسعت رویشگاهی استان هرمزگان به برنامه ریزی های اثربخش برای انجام اقدامات حفاظتی و احیای مانگروهای استان کمک قابل توجهی کند.

سابقه و هدف: استان خوزستان به خاطر خشک سالی های اخیر تحت تاثیر پدیده نوظهور گردوغبار قرار گرفته است. پدیده گرد و غبار که در مواردی غلظت قابل ملاحظه ای دارد، گاهی دید افقی را به 20 متر تقلیل می دهد و مشکلات متعددی را ایجاد می کند که از آن جمله می توان به تهدید سلامتی انسان، جذب یا پراکنش تابش خورشید و تاثیر بر دمای هوا منطقه، اثر منفی بر فعالیت های کشاورزی، کاهش دید و مشکلات حمل و نقل جاده ای و ده ها عوارض نامطلوب بهداشتی، زیست محیطی و اقتصادی دیگر اشاره کرد. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، بررسی کانی شناسی و ژئوشیمی گرد و غبارها برای تعیین منشاء احتمالی، خصوصیات زمین زیست محیطی عناصر موجود در ذرات گرد و غبار و نقش آنها در آلودگی محیط زیست ضروری است.مواد و روش ها: برای نمونه برداری از ذرات گرد و غبارموجود در هوا، یک میز شیشه ای، دارای لبه ای به ارتفاع 5 سانتی متر و به مساحت 5/1مترمربع طراحی شد. پژوهش از فروردین 1390 به مدت دو سال در استان خوزستان (آبادان، اهواز و بستان) انجام شد. با بررسی پژوهش های انجام شده قبلی و استخراج کانون های معرفی شده، 5 منطقه منشا برای غبارهای واردشده به کشور شناسایی شد. 30 نمونه غبار برای آنالیز عنصری و کانی شناسی نمونه برداری و آنالیز شد. آنالیز کانی شناسی رسوبات با استفاده از نمونه های پودرشده توسط دستگاه Siemens XRD diffraktometer D5000 انجام گرفت. برای آنالیز عنصری نیز از دستگاه ICP-OES مدل JY70 PLUS و ICP Optical Emission Spectrometer مدل Varian 735-ES استفاده شد. آنالیزها در آزمایشگاه های سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور صورت گرفت.نتایج و بحث: با توجه به بررسی پژوهش های قبلی طی دو سال (1390 و 1391) که با هدف منشایابی انجام شده بود پنج محدوده منشا مشخص شد که غالب غبارهایی که خوزستان را طی سال های 1390 و 1391 تحت تاثیر قرار داده اند از محدوده های مشخص شده پخش شده اند. منطقه 1: شمال غرب عراق و شرق سوریه، دو طرف رود فرات، با حداقل 9 مورد ایجاد غبار در طول دو سال، منطقه 2:تالاب ها و زمین های خشک شده جنوب عراق (بین النهرین) با حداقل 5 مورد ایجاد غبار در منطقه خوزستان، منطقه 3: زمین های اطراف و شمال دریاچه تارتار در عراق با 4مورد ایجاد غبار، منطقه 4: زمین های غرب عراق (استان الانبار) و شرق سوریه (استان هاموس) با 3 مورد وقوع غبار در طول دو سال، منطقه 5: مناطق مرزی شمال عربستان و شرق اردن با 2 مورد ایجاد غبار در طول بازه زمانی مورد بررسی این محدوده ها را تشکیل می دهند. کانی شناسی غبارها در منطقه مقصد، حاکی از وجود کلسیت، کوارتز، کانی های رسی و مقدار ناچیزی دولومیت، ژیپس و فلدسپار برای کانون های مناطق 1، 3، 4 و هالیت، دولومیت، کلسیت، کوارتز و ژیپس برای کانون های جنوب عراق (منطقه2) است که محیط رسوبی مرتبط با فرسایش و تبخیر (دریاچه ها و تالاب های خشک شده و رسوبات دریاچه های قدیمی) را به عنوان منشا زمین شناسی این ذرات، تداعی می کند.غالب فلزات سنگین، عناصر سمی و رادیو اکتیو موجود در غبارها دارای غنی شدگی بالا هستند. این غنی شدگی تحت تاثیر مواد هیدروکربنی و فرایند های بالادستی صنعت نفت، جنگ های مکرر و استفاده از سلاح های شیمیایی و میکروبی دارای عناصر رادیواکتیو، تجمع در ذرات رس به واسطه توانایی جذب بالای برخی فلزات سنگین، خشک شدگی تالاب ها و زمین های منطقه منشا و ایجاد شرایط تبخیری است که غالبا به صورت انسان زاد بوده اند.نتیجه گیری: خاستگاه غبارهای وارده به خوزستان غالبا از دریاچه ها و تالاب های خشک شده و رسوبات دریاچه های قدیمی هستند و غنی شدگی های بالا و ایجاد میزان غیر معمول در عناصر در گرد و غبارها به دلیل توانایی جذب بالای عناصر توسط ذرات رسی، ناشی از مواد هیدروکربنی، آثار جنگ تحمیلی و خشک شدن تالاب ها است که غالبا انسان زاد است.

سابقه و هدف: آلودگی ناشی از کاربرد نهاده های کشاورزی به ویژه علف کش ها یکی از چالش های زیست محیطی عصر حاضر است و به کارگیری فناوری های نوین همچون سم-آبیاری این مشکل را دوچندان کرده است. بنابراین، گزینش راهبردهای بهینه مدیریتی با تکیه بر شناخت سرنوشت سموم در خاک بسیار ضروری است.هدف از این پژوهش، بررسی کمی رفتار جذب سطحی و رهاسازی علف کش ها در خاک در شرایط واقعی مزرعه و در آزمایشگاه است.مواد و روش ها: بدین منظور، علف کش متری بیوزین به خاک کرت های آزمایشی در مزرعه به دو روش سم پاشی معمولی (Conventional Spraying: CS) و سم-آبیاری (Herbigation: HRB) و در محیط آزمایشگاه افزوده شد. پس از بررسی رفتار جذب و واجذب علف کش به روش های پیمانه ای و سانتریفیوژ، مدل های مختلف جذب تعادلی به داده های به دست آمده برازش داده شدند.نتایج و بحث: نتایج نشان داد که به دلیل مقدار کم ماده آلی و رس در خاک، به طور کلی جذب سطحی علف کش در هر سه نوع تیمار ضعیف است و روند کلی آن از مدل فروندلیچ پیروی می کند. نتایج نشان داد از آنجایی که در هر سه تیمار مکانیسم جذب سطحی علف کش از نوع پیوند هیدروژنی ضعیف است، بخش عمده علف کش جذب شده پس از چهار مرحله شست وشو رهاسازی می شود. اما در تیمارهای آزمایشگاهی و سم-آبیاری، مقدار رهاسازی نسبتا کمتر بوده و پسماند کمی به دلیل پخشیدگی مولکول های علف کش به درون منافذ بین خاک دانه ای و به دام افتادن در این منافذ مشاهده می شود.نتیجه گیری: به طور کلی نتایج این بررسی نشان داد که مقدار جذب سطحی علف کش در تیمارهای آزمایشگاهی و سم-آبیاری به دلیل وجود رطوبت بیشتر در خاک و در نتیجه افزایش مکان های آب دوست ماده آلی و نیز پخشیدگی مولکول های سم به درون منافذ بین خاک دانه ای، بیشتر از تیمار سم پاشی معمولی است، و بنابراین روش کاربرد سم بر رفتار جذب سطحی و رهاسازی آن تاثیرگذار است. بنابراین کاربرد سم به صورت سم-آبیاری به منظور کاهش هدررفت و افزایش کارایی آن در مزرعه پیشنهاد می شود.

سابقه و هدف: طیف گسترده ای از مواد آلی شیمیایی عمدا یا سهوا وارد محیط زیست می شوند که نگرانی های عمومی را پدید می آورند.هیدروکربن های نفتی از شایع ترین آلاینده های زیست محیطی هستند که نشت شان به اکوسیستم های دریایی و خشکی به عنوان یک خطر بزرگ مطرح است. هم اکنون برای بازسازی مکان های آلوده، به فناوری های باصرفه اقتصادی نیاز است. یکی از روش هایی که در دهه های اخیر مورد توجه قرار گرفته زیست پالایی است. در این روش از میکروارگانیسم ها و گیاهان برای رفع، حذف یا تثبیت مواد آلاینده استفاده می شود. روش بیولوژیک نسبت به روش های فیزیکی و شیمیایی از نظر اقتصادی مقرون به صرفه تر است. این بررسی برای شناسایی و تعیین بهترین باکتری تجزیه کننده مواد هیدروکربن نفتی در خاک پالایشگاه تبریز انجام شد.مواد و روش ها: در این بررسی خاک های آلوده به مواد نفتی از پالایشگاه تبریز جمع آوری و برای شناسایی و جداسازی باکتری های تجزیه کننده نفت خام از محیط سنتزی پایه نمکی بوشنل هاس (BHMS) استفاده شد. پس از مرحله غنی سازی، از محیط کشت جداسازی و خالص سازی شدند. از بین سویه هایی که در محیط کشت حاوی نفت خام رشد بیشتری داشتند، دو سویه برای شناسایی انتخاب شد. شناسایی مقدماتی سویه های جداشده بر اساس رنگ آمیزی گرم، هوازی یا بی هوازی بودن، شکل کلونی و ویژگی های میکروسکوپی انجام گرفت. سویه های انتخاب شده به روش مولکولی با استخراج DNA و توالی یابی ژن 16S rRNA شناسایی شدند. میزان رشد باکتری ها در دیزل سبک، دیزل سنگین با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج 560 نانومتر قرائت شد. برای بررسی تولید بیورسورفکتانت از آزمون های گسترش نفت خام، انهدام قطره، فعالیت آمیزندگی و سنجش آب گریزی سطح سلولی استفاده شد.نتایج و بحث: مقایسه توالی به دست آمده با توالی های نوکلئوتیدی موجود در بانک های اطلاعاتی Ribosomal،NCBI Database Project و Eztaxon نشان داد که سویه های موجود با 98 درصد قرابت به باکتری های spanius Achromobacter و Pseudomonace aeruginosa تعلق داشتند. هر دو باکتری به ترتیب بیشترین رشد را در دیزل سنگین، دیزل سبک و نفت خام نشان دادند.اما باکتری A. spanius در هر سه مواد نفتی نسبت به باکتری P. aeruginosa رشد بیشتری داشت.باکتری A. spanius توانست 67 درصد دیزل سبک را در مدت نه روز تجزیه کند. مثبت بودن آزمون های گسترش نفت خام و انهدام قطره نشان داد که باکتری های شناسایی شده مولد بیوسورفکتانت هستند. با توجه به اعداد به دست آمده، باکتری A. spanius که بهترین رشد در مواد هیدروکربنی را داشت، دارای بالاترین ضریب هیدروفوبیسته سطح سلولی و فعالیت آمیزندگی نسبت به باکتری P. aeruginosa نیز بود.نتیجه گیری: A. spanius به عنوان باکتری کارآمدتر برای تجزیه هر سه مواد نفتی (دیزل سنگین، دیزل سبک و نفت خام) معرفی می شود. با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق، بررسی پتانسیل باکتری های شناسایی شده در محیط های آبی و خاک های آلوده به هیدروکربن های نفتی برای پاک سازی این آلاینده ها توصیه می شود.

سابقه و هدف: با توجه به وسعت و فواصل زیاد بین قطب های تولید و مصرف در کشور، توسعه زیرساخت های خطی به عنوان ضرورتی حیاتی مطرح می باشد. از آنجایی که در مساله مسیریابی عوامل و معیارهای متعددی درگیر بوده که اغلب با یکدیگر ناسازگار بوده و برای گروه های تصمیم گیری در این زمینه مشکلاتی ایجاد می کنند و اغلب فرآیند مسیریابی را به تاخیر می اندازند، به همین خاطر بهره گیری از روش های نوین نظیر سامانه اطلاعات مکانی برای بهینه سازی فرآیند مسیریابی خطوط انتقال نفت می تواند منجر به حل بسیاری از مسائل پیچیده ای بشود که در تصمیم گیری با آن مواجه هستند.مواد و روش ها: هدف از این پژوهش بهینه سازی مسیر خطوط انتقال نفت از چاه حفاری شده به پالایشگاه با استفاده از سناریوهای مختلف با در نظر گرفتن ریسک پذیری و ریسک گریزی می باشد. ابتدا مهمترین معیارهای مکانی نظیر، زمین شناسی، پوشش کاربری، شیب طولی، مدل رقومی ارتفاع، معدن، گسل، رودخانه و آبراهه که در استخراج مسیر بهینه و هزینه احداث و اثرات متقابل آن با محیط اطراف موثر هستند، جمع آوری و با استفاده از توابع خطی وزنی کاهشی و افزایشی استاندارد سازی و آماده سازی شدند. سپس برای وزندهی به پارامترهای مورد نظر از روش تحلیل سلسله مراتبی که یکی از روش های دانش بنیان می باشد، استفاده شد. جهت تلفیق پارامترهای مکانی از عملگرهای روش میانگین مرتب شده وزنی و برای یافتن مسیر بهینه بین موقعیت چاه و پالایشگاه، از الگوریتم دایجسترا استفاده شد.نتایج و بحث: نتایج بدست آمده نشان می دهد که با افزایش مقدار α، مقدار هزینه، متوسط شیب و ارتفاع مسیر عبوری نفت افزایش می باشد. در سناریوهای با مقادیر کمتر از 1 > a ارزش بیشتر به پیکسل های دارای مقدار عددی بالا داده می شود. بعبارت دیگر با افزایش مقدار a و کاهش درجه خوش بینی، وزن های ترتیبی کوچکتر و کوچک تری به ارزش های بالای معیارها اختصاص پیدا می کند. در حالی که وزن های ترتیبی بزرگتر به مقادیر دارای ارزش عددی پایین در همان موقعیت اختصاص داده می شود. به همین خاطر مقدار طول مسیر از سناریو All (AND) به سمت سناریو At least one (OR) کاهش می یابد. به این دلیل که الگوریتم دایجسترا یک الگوریتم تک هدفه بوده و هدف آن استخراج مسیر با کمترین هزینه می باشد. زیرا در هر گام حرکت پیکسلی که دارای کم ترین هزینه تجمعی باشد را به عنوان جهت حرکت انتخاب می کند و مقدار طول مسیر را در نظر نمی گیرد که همین مورد یکی از مهم ترین عیوب الگوریتم می باشد.نتیجه گیری: با مقایسه بین مسیر موجود و مسیرهای بدست آمده از الگوریتم دایجسترا در سناریوهای متفاوت برا اساس چهار فاکتور طول، هزینه، متوسط شیب و متوسط ارتفاع مسیر استخراج شده در سناریوهای Almost All، Most و Half (WLC) از نظر کلیه فاکتورها و معیارهای فنی- اقتصادی و زیست محیطی در شرایط بسیار مناسب تری قرار دارند.سناریوهای دیگر در برخی از فاکتورها نتایج بهتری نسبت به مسیر موجود ایجاد کرده اند.با ارائه نتایج گوناگون با سطح ریسک و جبران پذیری این روش از انعطاف پذیری بالایی در برآورد ساختن نیازها و اولویت تصمیم گیران در حوزه صنعت نفت برای طراحی بهینه خطوط انتقال برخوردار است.

سابقه و هدف: یکی از مشکلات زراعت برنج کمبود منابع آب است به ویژه در دوره هایی که کاهش ریزش باران بر رشد رویشی و عملکرد آن تاثیر می گذارد. تنش خشکی به عنوان عامل موثری بر کاهش تولید در گیاهان شناخته شده است که در این باره شناسایی و گسترش ژنوتیپ های سازگار به تنش یکی از راهکارهای غلبه بر شرایط نامساعد محیطی است. بنابراین شناخت کافی از تنوع ژنتیکی و طبقه بندی ژرم پلاسم ها در انتخاب والدین مناسب برای اهداف به نژادی لازم و ضروری است.مواد و روش ها: این تحقیق برای شناسایی ژنوتیپ های متحمل و حساس برنج به تنش خشکی با 20 ژنوتیپ بومی و اصلاح شده برنج به صورت فاکتوریل با طرح کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت)، اجراء شد. طی مراحل رشد صفات ارتفاع بوته، تعداد پنجه کل، تعداد پنجه بارور، مساحت برگ پرچم، طول خوشه، تعداد دانه پر و پوک، وزن صد دانه، تعداد روز تا رسیدگی و عملکرد اندازه گیری شدند.نتایج و بحث: نتایج مقایسه میانگین نشان داد که کمترین درصد تغییرات اکثر صفات در ارقام محلی مربوط به هاشمی، علی کاظمی و سنگ جو و در ارقام اصلاح شده به درفک، سپیدرود و شیرودی تعلق داشت. تجزیه کلاستر به روش واریانس مینیمم وارد و معیار فاصله ای اقلیدسی برای صفات زراعی ژنوتیپ های مورد بررسی را در دو گروه قرار داد. تفکیک گروه ها عمدتا بر اساس ارقام اصلاح شده و ارقام بومی و خوش کیفیت بود. در این تحقیق مشخص شد که بین گروه های مختلف ایجاد شده در ژنوتیپ های برنج بر مبنای صفات مورفولوژیک تنوع ژنتیکی وجود دارد و می توان از متفاوت ترین و پر محصول ترین ژنوتیپ های برنج در برنامه های دو رگ گیری به ویژه برای تلاقی با ژنوتیپ های موجود برای ایجاد ارقام جدید مقاوم به تنش استفاده کرد. نتایج حاصل از تجزیه به عامل ها نشان داد که 3 و 4 عامل اصلی و مستقل طی دو سال، تحت شرایط نرمال و تنش 73 الی 85 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه می کنند.نتیجه گیری: برای گزینش ژنوتیپ های با عملکرد دانه بالا و متحمل به تنش رطوبتی در برنج، می توان به صفات تعداد پنجه کل و بارور، تعداد روز تا رسیدگی، مساحت برگ پرچم، طول خوشه و وزن صد دانه توجه کرد و از طریق برآورد شاخص های گزینشی مناسب، گزینش های هم زمانی برای صفات مذکور انجام داد.

سابقه و هدف: امروزه استفاده از کودهای شیمیایی حاوی آهن برای رفع علائم کمبود آهن در باغ های سیب به امری اجتناب ناپذیر تبدیل شده است، در حالیکه این امر جایگاهی در کشاورزی ارگانیک ندارد. اکثر باغ های میوه سردسیری ایران در مناطق آهکی استقرار یافته و علائم کمبود آهن در این اراضی به وفور قابل مشاهده است و مصرف مقادیر قابل توجهی کود شیمیایی حاوی آهن علاوه بر هزینه بر بودن، می تواند تعادل سایر عناصر غذایی خاک را نیز بر هم زند.مواد و روش ها: به منظور شناسایی پایه های مقاوم به کمبود آهن از دو روش گرسنگی آهن و تنش بی کربنات برای بررسی تحمل به کلروز ناشی از کمبود آهن در 9 پایه سیب هیبرید گمی آلماسی و مالینگ مرتون 106 و والدین آنها در شرایط آبکشت استفاده شد. مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال پنج درصد با استفاده از نرم افزار آماری SPSS انجام شد.نتایج و بحث: به طور کلی نتایج نشان داد که پایه گمی آلماسی در مقایسه با پایه های مالینگ مرتون 106 و کلون های حاصل از هیبرید آنها نسبت به کمبود آهن ناشی از بی کربنات و گرسنگی آهن محتمل تر بود. از نظر آماری شاخص کلروفیل، غلظت کلروفیل، آهن کل و آهن فعال برگ های ششم از انتهای جوانه در پایه گمی الماسی اختلاف معناداری با پایه مالینگ مرتون و گاه با نتاج هیبرید این دو پایه داشت. pH و Ec آبشویه گلدان ها تحت تاثیر نوع پایه قرار گرفته بود.نتیجه گیری: در هر دو روش بررسی پایه والد گمی آلماسی در مقایسه با سایر پایه ها از نظر شاخص کلروفیل، درجه بندی ظاهری ناشی از کمبود آهن، غلظت کلروفیل برگ ششم از انتهای جوانه، غلظت آهن کل و فعال برگ ها عملکرد بهتری را نشان داد.

سابقه و هدف: عدم استفاده کارآمد از آب به عنوان یک نهاده تولید باعث شده است که مقدار قابل توجهی از این نهاده که با هزینه های زیاد تامین و استحصال شده، هدر رود. اغلب استان های کشور چندین دهه است که با بحران آب روبه رو هستند. علائم بحران آب از اوایل دهه 1350 در بعضی از دشت های استان خراسان نیز مشاهده شد و در دهه اخیر به دلیل عدم مدیریت صحیح منابع آب، این بحران تشدید شده است. ازاین رو، پژوهش حاضر با رویکردی پویا، به بررسی مدیریت منابع آب در سد تبارک آباد شهرستان قوچان می پردازد.مواد و روش ها: در این پژوهش از یک روش آسان کاربرد برای حل مسائل برنامه ریزی پویای تصادفی در نرم افزار Gams استفاده شده است. این روش با استفاده از چندجمله ای های متعامد، که برای حل مسائل تقریب مفید هستند، و با استفاده از تکرار محاسبات در افق بی نهایت، به ویژگی های یک چندجمله ای استاندارد همگرا خواهد شد. این روش با استفاده از نمونه موردی سد تبارک آباد قوچان شرح داده شده است. برای این منظور، داده های مربوط به سد تبارک آباد، برای سال های 1395-1386 از طریق سامانه ملی اطلاعاتی سدهای کشور جمع آوری شد. همچنین، داده های مربوط به تخمین تابع تقاضای آب کشاورزی در شهرستان قوچان، از طریق پرسش نامه هزینه تولید سازمان جهاد کشاورزی به دست آمد.نتایج و بحث: بر اساس نتایج به دست آمده و با مقایسه مقادیر واقعی و شبیه سازی شده برای مخزن سد (متغیر حالت) و رهاسازی آب (متغیر کنترل)، مشخص می شود که شبیه سازی های انجام شده با روش چندجمله ای متعامد چی بی شف، با تقریب مناسبی انجام شده است. درنهایت بر اساس نتایج، ارزش حال خالص آب تخصیصی به کشاورزی در سد تبارک آباد در دوره موردبررسی برابر با 1471205 ریال بوده و آب تخصیصی نیز معادل 24.745 میلیون مترمکعب در سال اندازه گیری شده است.نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده و تقریب مناسب مقادیر شبیه سازی شده، می توان از روش پیشنهادی این پژوهش برای حل مسائل برنامه ریزی تصادفی پویا، به ویژه درزمینه مدیریت منابع آب، بهره برد. همچنین، با استفاده از مقدار آب تخصیصی سالانه، و با توجه به سایر محدودیت های زراعی منطقه، می توان الگوی کشت مناسبی جهت استفاده پایدار از آب کشاورزی برای سال های آتی در زمین های تحت پوشش سد تبارک آباد ارائه داد.