علوم محیطی
سال:1397 | دوره:16 | شماره:2 |تعداد مقالات:16

سابقه و هدف : صنایع شیمیایی و نفتی یکی از عوامل موثر بر توسعه اقتصادی کشورهای عضو اپک (صادر کننده نفتی) بوده و بخش قابل ملاحظه ای از اقتصاد این کشورها وابسته به صادرات کالا و خدمات صنایع شیمیایی و درآمدهای حاصل از آن است. باتوجه به اینکه هدف اصلی بسیاری از این کشورها، دستیابی به رشد اقتصادی بالاتر است و رشداقتصادی بالاتر به معنای افزایش تولید فراورده های نفتی و شیمیایی است.بنابراین، این فرایند منجر به ایجادآلایندگی زیست محیطی بیشتر می شود. از این رو بررسی آثارسیاست های مالی دولت (مانند مالیات بر ارزش افزوده) به عنوان راهکاری برای کاهش آلودگی محیط زیست، ضروری به نظر می رسد. مهمترین هدف این مقاله، بررسی وجود یا عدم وجود رابطه بین مالیات بر ارزش افزوده به عنوان متغیر توصیف کننده سیاست های مالی دولت و میزان آلودگی آب ایجادشده توسط صنایع شیمیایی و نفتی است.مواد و روش ها : این پژوهش درصدد بررسی تغییرات نرخ مالیات بر ارزش افزوده (به عنوان کاراترین سیاست مالی دولت و کاراترین نوع مالیات)، میزان صادرات کالا و خدمات صنایع شیمیایی و نفتی و تولید ناخالص داخلی در متخبی از کشورهای اپکبر میزان آلودگی آب ایجاد شده توسط صنایع شیمیایی و نفتی است. از لحاظ نظری تاثیر افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده صنایع شیمیایی در کاهش آلودگی، از طریق کاهش ارزش افزوده صنایع و به تبع آن کاهش تولید رخ می دهد. همچنین با افزایش میزان صادرات می توان انتظار داشت که به علت افزایش تولید، با افزایش آلایندگی صنایع شیمیایی و نفتی روبه رو شویم. در این پژوهش از روش پانل در بازه زمانی 2013-2000استفاده و برای بررسی دقیق تر تاثیرمالیات بر ارزش افزوده بر آلودگی آب، برخی متغیرهای توضیحی مهم مانند صادرات کالا و خدمات صنایع شیمیایی نفتی و تولید ناخالص داخلی وارد مدل شد.نتایج و بحث : نتایج به دست آمده از مدل حاکی از آن است که در کشورهای اپک با افزایش یک واحد نرخ مالیات، به میزان 0.3 آلودگی آب ناشی از صنایع شیمیایی و نفتی کاهش می یابد.همچنین با افزایش یک واحد صادرات این کشورها (که عمدتا صادرات نفت و گاز است و در اینجا به صورت درصدی از تولید ناخالص داخلی بیان شده است) به میزان 0.03 و با افزایش یک واحد تولید ناخالص داخلی این کشورها، به میزان بسیار کم آلودگی صنایع شیمیایی و نفتی افزایش می یابد.نتیجه گیری : با توجه به نتایج به دست آمده در مدل، بهترین حالت برای این کشورها، افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده صنایع شیمیایی و نفتی است. اما آنچه در دنیای واقعی مشاهده می شود این است که به دلیل رقابت بالا بین کشورهای عضو اوپک و تمایل این کشورها برای افزایش سطح صادرات نفتی خود، عمدتا در این کشورها هدف گذاری برای افزایش تولید، بیشتر از حفظ محیط زیست است. پس در این نوع کشورها، با وجود رابطه منفی میان نرخ مالیات بر ارزش افزوده و میزان آلودگی آب صنایع شیمیایی و نفتی، نمی توان به تنهایی با اجرای سیاست های تحریک کننده اقتصادی، مانند وضع مالیات، از آلایندگی صنایع شیمیایی و نفتی کاست، زیرا یکی از مشکلات کشورهای عضو اپک بزرگ بودن بخش دولتی در آنها است.

سابقه و هدف : توسعه زیرساخت های سبز، فراهم آوردن سرانه عرصه های باز در شهرهای بزرگ و تامین استانداردها، از موارد مهمی است که در چشم انداز توسعه کشور، همواره باید مورد توجه دولت ها قرار گیرد. قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها، ضوابط طرح های جامع و تفصیلی و دستورعمل های حاصل از طرح های موضعی، به ویژه در کلان شهر تهران، اهمیت ایجاد و گسترش فضای سبز را خاطرنشان می سازند. بهسازی عرصه های باز و سبز در مقیاس برنامه ریزی و طراحی بوستان های محلی، مقوله ای است که علاوه بر تامین سرانه ها، نیازمند شناخت ترجیح ها یا «پسندهای مردم از منظر» است. پرداختن به «پسندهای منظر»، در دیدگاه طراحی بوم گرا، به مثابه مولفه ای تاثیرگذار بر فرایند تصمیم سازی قلمداد می شود. بر پایه ادبیات پژوهش، «پسندهای مردم از منظر» در سه حوزه زیبایی شناسی، بوم شناسی و اجتماع محلی دسته بندی می شوند. هدف از انجام پژوهش، ارزیابی دقیق دو مولفه کلیدی «الگوی فعالیت» و «انگیزه مراجعه» از میان «پسندهای منظر» در حوزه جامعه محلی است که، در تدوین راهبردهای برنامه ریزی بوستان های محلی با رویکرد روان شناسی محیط، اثرگذارند. پسندهای منظر، در جوامع مختلف تحت تاثیر عوامل گوناگون تغییر می کنند و امکان سنجیدن جامعه آماری از نظر همه عوامل زمینه ای موثر بر پسند های مردم وجود ندارد. از این رو در پژوهش حاضر عامل سطح رفاه به عنوان متغیر مستقل مورد ارزیابی قرار گرفته است.مواد و روش ها : جمع آوری داده ها در این پژوهش، بر اساس پیمایش مقایسه ای، تحت تاثیر عامل زمینه ای «سطح رفاه» در دو منطقه 1 و 18 شهر تهران که دست کم به لحاظ «سطح رفاه» متفاوت از یکدیگرند، انجام شده است. به روش نمونه گیری تصادفی، 363 نفر از مراجعه کنندگان به بوستان های مناطق 1 و 18 به کمک پرسش نامه ای محقق ساخته که پایایی زمانی آن تایید شد، مورد پرسش قرار گرفتند. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از روش های t همبسته، t مستقل و تحلیل واریانس درون گروهی و نیز آزمون تعقیبی بونفرونی با استفاده از نرم افزار spss انجام شد.نتایج و بحث : نتایج نشان داد الگوی استفاده فعال از بوستان محلی در منطقه 1 بیش از الگوی غیر فعال است (p=0.009)، درحالی که در منطقه 18 الگوی غیر فعال غالب است (p=0.002). در منطقه 1، عوامل انگیزشی «اجتماعی و ارتباطی» با عوامل انگیزشی «روحی و روانی» و عوامل انگیزشی «طبیعی و محیطی» دارای تفاوت معنادار است (p=0.0001). در منطقه یک فعالیت های بدنی مانند پیاده روی و برخورداری از طبیعت، اهمیت دارد و مردم بوستان محلی را به مثابه فضایی برای روابط اجتماعی و با هم بودن قلمداد نمی کنند. درحالی که، بوستان محلی در منطقه 18، از نظر پاسخ دهنده ها، فضایی برای استراحت، همراهی با خانواده و دیگران و کسب آرامش در محیط طبیعی است.نتیجه گیری : نتایج این پژوهش نشان می دهد که «سطح رفاه» مردم، تاثیر مستقیم بر «الگوی فعالیت» و«انگیزه حضور» دارد و متناسب با این تفاوت ها، باید راهبردهای جداگانه ای در برنامه ریزی بوستان های محلی در دو منطقه 1 و 18، اتخاذ شود. در منطقه 1، امکانات ورزشی جمعی به دلیل ایجاد تمایل بیشتر به فعالیت های گروهی باید توسعه یابد. مشارکت فعال در زمینه تعامل بیشتر با طبیعت، با فراهم آوردن امکان کاشت و نگهداری گیاهان توسط مردم محل در بوستان ها، ممکن شود و عرصه های جمعی افزایش یابند. در منطقه 18، همچنان که انگیزه حضور و انجام فعالیت های گروهی بالاست، باید امکان فعالیت های فردی پویا و تشویق به انجام ورزش های هوازی، بیشتر شود. همچنین پاسخگویی به نیاز طیف متنوع مخاطبان و برخورداری بیشتر از زیرساخت های طبیعی، باید مدنظر برنامه ریزان و طراحان قرار گیرد. طراحی منظر با رویکرد «شمول گرایی» به ویژه در بوستان های محلی منطقه 18، راهبردی سودمند در جهت پاسخ گویی به نیازهای متنوع مردم است. این پژوهش نشان می دهد که، ضرورت پایش و ارزیابی «پسندهای مردم از منظر» گام مقدماتی در تدوین راهبردهای برنامه ریزی است. این رویکرد به مثابه راهنمایی برای شناخت مولدهای طراحی بوستان های محلی، با تکیه بر هنجارهای روان شناسی محیط و محوریت جامعه محلی است.

سابقه و هدف : گرمایش جهانی یک حقیقت مسلم و تهدیدی اجتناب ناپذیر برای زندگی در محیط زیست است. با توجه به اینکه مناطق شهری عامل مهمی در افزایش انتشار گاز CO2 هستند، جامعه نیازمند انجام اقداماتی در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای است. از آنجا که افزایش جمعیت زمینه ساز افزایش تقاضا برای سکونت و گسترش سریع مراکز فعالیت در حومه ها است و با توجه به رشد سریع شهرهای ایران، اهمیت سوخت در توسعه پایدار و نقش بالقوه و مهم شناخت شکل شهری در توسعه پایدار شهری، ضرورت کمی سازی ارتباط بعد فشردگی شکل شهر و انتشار CO2 ناشی از مصرف سوخت فسیلی را آشکار می سازد.مواد و روش ها : این پژوهش در دو مرحله طراحی شد. در مرحله اول به بررسی تغییرات شکل 15 شهر دو استان گیلان و مازندران از جنبه بعد فشردگی با استفاده از سنجه های سیمای سرزمین (AI، PLADJ، PROXIM، COHESION) پرداخته شد. برای تهیه نقشه مناطق شهری از تصاویر سنجش از دور سنجنده های TM و OLI ماهواره لندست متعلق به سال های2001 و 2015 استفاده شد. همچنین برای طبقه بندی تصاویر از روش نظارت شده بر اساس الگوریتم حداکثر احتمال استفاده شده است. روش مقایسه پس از طبقه بندی برای آشکارسازی تغییرات استفاده شد. در فاز دوم بعد از محاسبه انتشار CO2 ازآنالیز داده پانل برای کمی سازی رابطه بین متغیرهای سری زمانی دی اکسید کربن و متغیرهای مقطعی سنجه های سیمای سرزمین استفاده شد.نتایج و بحث : نتایج حاصل از سنجه ها برای تمامی مناطق بررسی شده در فاصله زمانی 1380 تا 1394 نشان می دهد فشردگی در سطح سیمای تمامی شهرهای استان گیلان غیر از بندرانزلی نسبت به استان مازندران روند کاهشی در پیش داشته، اما برای استان مازندران در سه شهر رامسر، بهشهر و آمل افزایش فشردگی در سطح کلاس شهر مشاهده می شود. بنابراین می توان گفت که شهرهای استان مازندران فشرده تر از شهرهای استان گیلان است. مطابق با نتایج به دست آمده، این چهار متغیر معرف فشردگی (AI، PLADJ، PROXIM، COHESION)، همبستگی منفی را با انتشار CO2 ناشی از مجموع فراورده های نفتی بنزین و گازوئیل در سطح کلاس شهری نشان دادند. در میان سنجه های مورد استفاده، سنجه COHESION، بالاترین همبستگی را به ترتیب (-8.79 و -10.17) با دی اکسید کربن ناشی از مصرف بنزین و گازوئیل نشان داد. بر اساس نتایج آنالیز داده پانل به ازای افزایش یک درصدی سنجه COHESION نزدیک به نه درصد انتشار CO2 ناشی از مصرف بنزین کاهش می یابد، در حالی که افزایش یک درصدی سنجه COHESION سبب کاهش 10 درصدی انتشار CO2 ناشی از مصرف گازوئیل می شود. به طور مثال، با توجه به اینکه میزان انتشار ناشی از بنزین در سال 1394 برای شهر آمل معادل 133.36 تن CO2 در هر هکتار است و همچنین مطابق با نتایج به دست آمده از سنجه COHESION که گویای آن است که اگر فشردگی شکل شهر یک درصد افزایش پیدا کند میزان انتشار CO2 در آن 8.8 درصد کاهش خواهد یافت، این میزان درصد کاهش برابر 11.73 تن CO2 در هکتار است.نتیجه گیری : بر این اساس در نظر گرفتن فرم شهری در برنامه ریزی آتی توسعه شهرهای شمالی ایران برای شکل گیری شهرهای کم کربن توصیه می شود.

سابقه و هدف : ذرات معلق موجود در هوا شاخص مهمی در کیفیت هوای خارجی است. غلظت های بالای این ذرات منجر به بسیاری از مشکلات بهداشتی می شود. تماس با آلودگی ناشی از هواویزهای زیستی تقریبا در زندگی شهری در سراسر جهان اجتناب ناپذیر است. حضور میکروارگانیسم های بیماری زا در ذرات گردوغبار منجر به بیماری های دستگاه تنفسی، آسم و ذات الریه می شود.جمعیت میکروبی موجود در ذرات گردوغبار در روزهای عادی و روزهای غباری و نیز تطابق بین افزایش ذرات PM10 و افزایش جمعیت میکروبی در این تحقیق بررسی شده است.مواد و روش ها : نمونه برداری توسط نمونه بردار میکروبی هوا 1 و در ارتفاع 1.5 الی 2 متری از سطح زمین با جریان L/min3.14 و به مدت 5 دقیقه انجام شد.شناسایی جمعیت میکروبی با رقیق سازی های متوالی تا 10-5 از نمونه های گردوخاک در سرم فیزیولوژیک و کشت در محیط های کشت مربوطه و به مدت 5-3 روز در دمای محیطی C 2±25 گرمخانه گذرای انجام شد.نتایج و بحث : در طوفان های غباری بر فراز شهر اهواز در فصول گرم (فروردین الی شهریورماه) سال 1390هر نوع افزایش در غلظت ذرات PM10 حاضر در هوا در تطابق با افزایش غلظت باکتریایی و قارچی بوده است. در ماه های خرداد، تیر و مرداد سال 1390 غلظت ذرات PM10 به طور مداوم بیشتر از حد استاندارد بوده است. افزایش غلظت باکتریایی در شهر اهواز به دلیل طوفان های غباری در روزهای غباری 5 برابر و غلظت قارچی نیز در روزهای غباری 1.7 برابر روزهای عادی افزایش یافته است. در روزهای غباری غلظت میکروارگانیسم های غالب با افزایش مواجه بوده است و باکتری غالب باسیلوس 45% جمعیت کل باکتریایی و قارچ غالب آسپرژیلوس 44% جمعیت کل قارچی را در ذرات گردوغبار شامل می شود. نتایج حاصل افزایش جمعیت میکروبی حاضر در ذرات گردوغبار در روزهای غباری را نشان می دهد.هر نوع افزایش در جمعیت میکروبی حاضر در ذرات گردوغبار می تواند منجر به تاثیرات منفی بر سلامتی انسان شود.نتیجه گیری : با بررسی روند تغییرات سالیانه و فصلی پارامترهای هواشناسی و استفاده از نرم افزار HYSPLIT می توان دریافت که منشا احتمالی این ذرات در شهر اهواز، کشورهای همسایه در جنوب غرب ایران به ویژه مناطق شمال غرب کشور عراق و شرق کشور سوریه است.

سابقه و هدف : بررسی سوابق تحقیقی در مورد مسوولیت کیفری دولت در قبال جرایم زیست محیطی در ایران به خوبی آشکار می کند که شناخت مسوولیت کیفری برای دولت به عنوان بارزترین و مهم ترین شخص حقوقی یکی از دغدغه های نظام عدالت کیفری بوده و عدم شناسایی مسوولیت کیفری برای دولت به عنوان یکی از معضلات نظام های حقوقی است. اگر چه قانون گذار در تبصره ماده20 قانون مجازات اسلامی 1392، مسوولیت کیفری برای دولت را شناسایی نکرده اما درباره مبانی ضروری جرم انگاری جرایم دولتی در حوزه جرایم زیست محیطی هیچ نظریه پردازی صورت نگرفته است. هدف نگارندگان، شناسایی و معرفی ادله ضرورت جرم انگاری و احراز مسوولیت کیفری برای دولت در جرایم زیست محیطی است.مواد و روش ها : در این تحقیق با روش تحلیلی، توصیفی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، به تحلیل و بررسی ادله ضرورت شناسایی مسوولیت کیفری برای دولت، جرایم دولتی در حوزه زیست محیطی و چالش های موجود در زمینه مسوولیت کیفری دولت پرداخته وراهکار های مناسب ارائه شده است.نتایج و بحث : شناسایی مسوولیت کیفری برای دولت در جرایم زیست محیطی، از اهمیت فراوانی در کشور ها برخوردار است، چراکه در کشور های وابسته به صنعت نفت و گاز و آلودگی هایی که در این حوزه ها اتفاق می افتد توسط بخش دولتی است. بنابراین شناسایی مسوولیت کیفری برای دولت می تواند گام مثبتی در جهت حمایت کیفری همه جانبه از محیط زیست باشد.نتیجه گیری : با توجه به اینکه دولت مهم ترین شخص حقوقی است و آلوده کردن محیط زیست از سوی دولت باعث تضعیف حاکمیت می شود، بنا بر ادله عقلی و قانونی موجود از جمله قانون مدیریت خدمات کشوری 1386 که در بند ط ماده 8 این قانون، حفظ محیط زیست از موارد اعمال حاکمیتی است، اصل مساوات و برابری همگان در برابر قانون اساسی ایجاب می کند که دولت نیز دارای مسوولیت کیفری باشد البته با مجازات های بازدارنده مناسب برای دولت که باعث تضعیف حاکمیت و خلل در امر حاکمیت نشود.

سابقه و هدف : نوسانات دمای سطح آب دریا (SST) اثر مهمی بر نوسانات آب و هوای خشکی ها دارد.تاثیر دمای سطح آب دریا بر مقدار بارش محدود به نقاط ساحلی نبوده، بلکه نواحی بسیار دور از دریا نیز می توانند تحت تاثیر دگرگونی الگوهای دمای سطح گستره های آبی قرار گیرند. تشخیص همبستگی بین SST و بارش نقش موثری در پیش بینی خشک سالی و ترسالی مناطقی که تحت تاثیر نوسانات دمای آب قرار می گیرند خواهد داشت.مواد و روش ها : در این پژوهش به منظور بررسی ارتباط نوسانات SST دریای مدیترانه با بارش های غرب ایران، پس از بررسی آماری در بازه زمانی (1982-2014) و مشخص شدن دوره های گرم و سرد آب دریا که همبستگی معنی داری با بارش های منطقه مطالعاتی داشتند، دو نمونه آوریل 2007 و مه 1999 انتخاب و چگونگی تاثیر گذاری دمای آب بر مقدار بارش با استفاده از بررسی شرایط همدید-دینامیک تحلیل شد. بدین منظور برای موردهای انتخابی، داده های روزانه بارش، نقشه های میدان فشار سطح متوسط دریا و ارتفاع ترازهای 850، 700 و 500 هکتوپاسکال، میدان دمای تراز 1000 و 850هکتوپاسکال، میدان نم ویژه تراز 1000 و 850 هکتوپاسکال و مولفه های باد مداری و نصف النهاری تراز 1000 تا 500 هکتوپاسکال، میدان سرعت قائم در ترازهای 700 و 500 هکتوپاسکال، میدان تاوایی نسبی و فرارفت افقی تاوایی نسبی تراز 500 هکتوپاسکال، میدان نم ویژه و فرارفت افقی نم ویژه ترازهای 1000 و 850 هکتوپاسکال در محیط GRADS ترسیم و مورد بررسی قرار گرفت.نتایج و بحث : نتایج نشان داد اگرچه از نظر آماری بین گرم بودن SST در ماه آوریل و افزایش بارش در این ماه، و سرد بودن SST شرق دریا در ماه مارس با کاهش بارش در ماه می همبستگی در سطح معنی داری 95 و 99 درصد در کل منطقه مورد بررسی وجود دارد، اما در بررسی همدید-دینامیک مشخص شد سامانه هایی که در ماه آوریل بارندگی را در منطقه به همراه داشتند، سامانه سودانی بوده و عمده منبع رطوبت این بارش ها از سمت جنوب بوده است. این سامانه های همدیدی در اثر سازوکار عمیق شدن ناوه ارتفاع تراز میانی، ایجاد تاوائی مثبت در شرق ناوه، وجود حرکت بالاسو، همگرائی در ترازهای زیرین و کاهش فشار، تشکیل و یا تقویت می شوند. با فراهم شدن رطوبت در ترازهای زیرین و حرکت صعودی بالاسو، شرایط مناسبی برای بارش های همرفتی در منطقه مورد بررسی فراهم شده است. همچنین کاهش بارش ماه مه تحت تاثیر نفوذ و حضور نسبتا پایدار واچرخند آزور روی دریای مدیترانه و منطقه مورد بررسی، در سطح زمین از نفوذ و گسترش سامانه سودانی و شکل گیری چرخندهای مدیترانه ای، و در تراز های بالاتر از عمیق شدن ناوه کم ارتفاع و نزدیک شدن آن به غرب ایران ممانعت به عمل آورده است. اگرچه دمای آب کاهش داشته است اما در فرارفت رطوبت از دریای مدیترانه به منطقه مورد بررسی تغییر چندانی حاصل نشده است و تنها فرارفت رطوبتی از سمت جنوب تقریبا به صفر رسیده است. با توجه به نقشه های امگا و تاوایی نیز مشاهده می شود که وجود شرایط پایدار جوی و فرارفت تاوایی منفی و حرکات نزولی در منطقه باعث کاهش بارش در این ماه شده است.نتیجه گیری : در مجموع پیچیدگی دینامیک و ترمودینامیک جو در فاصله مدیترانه تا غرب و شمال غرب ایران، مانع بازیابی اثر افت و خیزهای دمای سطح آب بر کاهش و افزایش بارندگی شد.بنابراین به نظر می رسد افزایش/ کاهش دمای آب دریای مدیترانه تاثیری بر مقدار رطوبت فرارفت شده از این دریا و افزایش/ کاهش بارش منطقه مورد بررسی نداشته باشد و الگوهای جوی متفاوت همراه شده با بی هنجاری های مثبت یا منفی sst در ماه های متفاوت، نقش کنترل کننده را در تغذیه رطوبتی از منابع گوناگون و رخداد بارش ایفا می کند.

سابقه و هدف : آلودگی هوا در کلان شهر تهران یک مساله محیط زیستی جدی است. اختصاص بهینه بودجه مربوط به مقابله با مشکلات آلودگی هوا در شرق (منطقه 4) و غرب (منطقه 22) شهر تهران، تعیین نسبت بهینه احداث فضاهای سبز و درخت کاری در این دو منطقه، تعیین نسبت اعمال محدودیت های ترافیکی بهینه در این دو منطقه و مسائل مشابه، مسائلی هستند که برای حل آنها باید یک معیار بهینه آماری معرفی شود. متاسفانه تاکنون این مساله بررسی نشده است و پژوهش درباره آن ضروری به نظر می رسد. هدف اصلی این پژوهش بررسی وجود تفاوت میان آلودگی هوای شرق و غرب تهران و ارائه یک معیار برای پاسخ گویی به مسائل بالا است.مواد و روش ها : در این پژوهش، یک رویکرد جدید آماری برای مقایسه آلودگی هوای شرق و غرب تهران ارائه شده که ایرادات روش های مرسوم مانند آزمون تی و آزمون های ناپارامتری را برطرف کرده است. در این روش، مقادیر شاخص آلودگی هوای دو منطقه با یک توزیع آماری مناسب مدل بندی شده و سپس احتمال این که شرق تهران آلودگی هوای بیشتری از غرب تهران داشته باشد، با یک رویکرد بیزی مورد بررسی قرار گرفته است. مقدار این احتمال، که با نماد R نمایش داده می شود، به عنوان معیاری بهینه برای تخصیص امکانات مرتبط با آلودگی هوا میان دو منطقه به کار رفته است.نتایج و بحث : داده های آلودگی هوا در شرق و غرب شهر تهران در زمستان 1394 بر حسب شاخص آلودگی هوا AQI) ) گردآوری شده بود که با استفاده از توزیع های با تابع مخاطره توانی مدل بندی شده است. میانگین و انحراف معیار برای داده های آلودگی هوای شرق تهران به ترتیب برابر 76.70 و 37.74 و همین مقادیر برای غرب تهران به ترتیب برابر 72.14 و 34.166 به دست آمده است. اگرچه میانگین نمونه ای شاخص آلودگی هوا در شرق تهران کمی بیشتر از غرب آن است، اما آزمون ناپارامتری من-ویتنی نشان می دهد که اختلاف معنی داری بین میانگین آلودگی هوای این دو منطقه وجود نداشته است. بازه باورمند بیزی 95 درصدی برای R برابر (0.594 و 0.436) و برآوردگر بیز R برابر 0.519 به دست آمده است.با توجه به نتایج به دست آمده، اگرچه تفاوت معنی داری (در سطح اطمینان 95 درصد) میان آلودگی هوای شرق و غرب تهران مشاهده نشد، ولی با احتمال 0.519 هوای شرق تهران آلوده تر از غرب آن بوده است. همچنین، این مقدار احتمال همان مقدار بهینه ای است که می تواند برای تخصیص مناسب امکانات مرتبط با آلودگی هوا میان دو منطقه به کار رود. یعنی، برای داشتن وضعیت بهینه باید 51.9 درصد امکانات مربوط به کنترل آلودگی هوا به شرق تهران و 48.1 درصد به غرب آن اختصاص یابد.نتیجه گیری : به نظر می رسد تخصیص مناسب بودجه مناطق مختلف تهران به منظور کنترل آلودگی هوای تهران بتواند گامی برای حل این مشکل باشد. روش آماری ارائه شده در این پژوهش یک مقدار بهینه برای تخصیص بودجه به شرق و غرب تهران ارائه می دهد. مسوولان می توانند با استفاده از مقدار بهینه به دست آمده از این روش سیاست گذاری های مقتضی را برای توزیع مناسب بودجه و امکانات در شرق و غرب تهران انجام دهند. برای مثال، برای بیشینه کردن اثربخشی درخت کاری در تصفیه هوا، بهتر است میزان درخت کاری در شرق تهران با این نسبت بیشتر از غرب آن باشد. همچنین، پیشنهاد می شود که محدودیت های ترافیکی اعمالی در شرق تهران با این نسبت بیشتر از غرب آن باشد.

سابقه و هدف : تغییرات در پوشش/کاربری زمین با عوامل اقتصادی-اجتماعی و فیزیکی-محیطی متعددی در ارتباط است. با توجه به تعدد و تنوع متغیرهای دخیل و همچنین گوناگونی محرکه هایی که موجب بروز تغییرات پوشش/کاربری زمین می شوند، پیش بینی شرایط آتی آن، پیچیده و با عدم قطعیت های زیادی مواجه است. این در حالی است که برنامه ریزان محیط زیست و توسعه، باید به طور شفافی در نظر بگیرند که چگونه تصمیمات امروزشان ممکن است به آینده سرزمین شکل بدهد. ازاین رو، در فرایند سیاست گذاری و طرح ریزی، همواره این سوال مطرح است که چگونه می توان تغییرات پوشش/کاربری زمین را در زمان آینده پیش بینی کرد؟ در سال های اخیر با پیشرفت های حاصل شده در دانش سنجش از دور و تولید داده های فضایی تولیدشده از تصاویر ماهواره ای و استفاده از این داده ها در فرایندهای در حال تکامل مدل سازی، امکان شبیه سازی نظام های پیچیده طبیعی و ساده سازی آنها با تاکید بر متغیرهای مهم تر، فراهم شده است.مواد و روش ها : در این پژوهش با انتخاب یک سیمای سرزمینی پایلوت از منطقه رویشی هیرکانی در استان مازندران، ضمن بررسی روند گذشته تا حال تغییرات پوشش/کاربری در دوره زمانی 95-1363، شرایط آینده سیمای سرزمین در افق زمانی 1427 بر اساس روش مدل سازی سناریویی با استفاده از مدل نرم افزاری (InVEST) پیش بینی و تحلیل شد. برای انجام فرایند مدل سازی در این تحقیق دو سناریوی محتمل آتی با عنوان های «ادامه روند موجود» به مفهوم عدم دخالت مدیریتی و تداوم تغییرات جاری پوشش/کاربری تا افق آتی موردنظر و «توسعه متوازن» به مفهوم مداخله دولت از طریق حفاظت و احیاء پوشش جنگلی همراه با اجرای برنامه کنترلی توسعه سکونتگاه های انسانی برای متوقف کردن روند جاری تغییرات پوشش/کاربری تعریف شد و سپس با تهیه داده های ورودی موردنیاز مدل، شرایط آینده سیمای سرزمین تحت هر یک از دو سناریوی مذکور شبیه سازی و مقایسه شد.نتایج و بحث : نتایج نشان داد که در صورت تحقق سناریوی ادامه وضع موجود، تغییرات شدیدی در ساختار سیمای سرزمین مورد بررسی روی خواهد داد که درمجموع به اتلاف چشمگیر پوشش طبیعی جنگل و از بین رفتن زمین های زراعی و جایگزینی آنها با بافت سکونتگاهی منجر خواهد شد. برعکس، سناریوی توسعه متوازن، نشان داد که چگونه مدیریت زمین از طریق اجرای سیاست های حفاظت و احیاء جنگل و تعدیل تبدیل زمین برای توسعه سکونتگاه ها می تواند به یک راهبرد برد-برد برای توسعه متعادل آن مبدل شود. در این صورت، اجرای همزمان سیاست های احیاء جنگل و توسعه کنترل شده سکونتگاه ها، علاوه بر حفظ یکپارچگی ساختاری سیمای سرزمین مورد بررسی، شرایط را برای ارتقا شرایط فعلی پوشش جنگلی نیز مهیا کرد. در این پژوهش همچنین مدل سناریوسازی (InVEST) با برخی از مدل های دیگر که برای شبیه سازی پوشش/کاربری مورد استفاده قرار گرفته اند، مقایسه شد و مزیت ها و محدودیت های آن مورد بحث قرار گرفت.نتیجه گیری : شبیه سازی سناریویی با روشی که در این پژوهش معرفی شد، می تواند در بررسی های گوناگون ازجمله انواع ارزیابی های محیط زیستی، ارزش گذاری اقتصادی و نظایر آن به کار گرفته شود تا نتیجه پیش بینی های آتی را دقیق تر کند. ضمن آنکه این نوع مدل سازی می تواند راهنمایی برای برنامه ریزان و تصمیم گیران توسعه، محیط زیست و برنامه ریزی کاربری زمین باشد تا برنامه ریزی های آتی مبتنی برفرض های منطقی و با عدم قطعیت کمتری انجام پذیرد.

سابقه و هدف : آلودگی ناشی از سدهای باطله کارخانه های فرآوری مواد معدنی از جمله کارخانه های فرآوری طلا، از مهمترین معضلات صنایع معدنی بوده و مشکلات محیط زیستی فراوانی را به دنبال دارد. پساب کارخانه های فرآوری طلا، حاوی مقادیر قابل توجهی از سیانید و ترکیبات آن است. تاکنون روش های بیولوژیکی و شیمیایی مختلفی برای حذف سیانید موجود در پساب حاصل از فرآوری طلا مورد بررسی قرار گرفته است. یکی از روش های مورد توجه پژوهشگران، استفاده از جاذب های طبیعی مانند ذغال سنگ فعال، برای جذب سیانید موجود در پساب است.مواد و روش ها: در این تحقیق به بررسی جذب سیانید موجود در پساب سد باطله کارخانه فرآوری طلای زرشوران (واقع در 35 کیلومتری شهر تکاب استان آذربایجان غربی) با استفاده از ذغال سنگ معدن قوزلوی شاهین دژ (در حدود 100 کیلومتری کارخانه) پرداخته شده است. آزمایش های جذب سیانید در مقیاس پایلوت آزمایشگاهی در دو حالت استفاده از ذغال سنگ خام و ذغال فرآوری شده انجام شده است. بدین ترتیب که ابتدا نمونه ذغال سنگ در داخل استوانه مدرج تا ارتفاع 75 میلی متری ریخته شد. در مرحله بعد به استوانه (تا ارتفاع 100میلی متری)، پساب حاوی سیانید اضافه و دبی خروجی سیانید اندازه گیری شد. پس از انجام آزمایش ها (در هر دو حالت استفاده از نمونه ذغال سنگ خام و فرآوری شده)، نمونه های ذغال سنگ در هوای آزاد خشک شدند و آنالیز درصد خاکستر روی هر یک انجام شد.محلول حاصل از هر آزمایش با استفاده از کاغذ صافی واتمن شماره 75 صاف و محتوی سیانید انداز گیری شد (میزان سیانید باقی مانده یا جذب نشده توسط ذغال سنگ).نتایج و بحث : مطابق نتایج آزمایش ها، فراکسیون دانه بندی 2-1 میلی متر دارای بیشترین مقدار دبی خروجی به میزان 8.16 میلی لیتر در دقیقه و کمترین دبی نیز مربوط به ذرات با اندازه کمتر از یک میلی متر بوده است. بیشترین مقدار دبی خروجی در فراکسیون دانه بندی 2-1 میلی متر برای ذغال سنگ فرآوری شده برابر 10.61 میلی لیتر بر دقیقه به دست آمد. بر اساس نتایج آنالیز مقدار خاکستر، پس از انجام عملیات جذب سیانید مقدار خاکستر در فراکسیون های 2 تا 4.75 و بزرگتر از 4.75 میلی متر به ترتیب 3.7 و 0.7 درصد کاهش داشته است، اما مقدار خاکستر فراکسیون دانه بندی ذرات با اندازه بزرگتر از 1 میلی مترپس از انجام سیانوراسیون به مقدار 11.8 درصد افزایش یافته است. در تمامی آزمایش های انجام شده جذب سیانید با استفاده از ذغال سنگ، بیشترین مقدار جذب مربوط به محدوده دانه بندی 2-1 میلی متر است. مقدار سیانید جذب شده در این فراکسیون برای ذغال سنگ خام، فرآوری شده و ذغال مخلوط شده به وسیله همزن مکانیکی با سیانید به ترتیب برابر 42.3، 31.78 و 21.88 درصد است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که فرآوری ذغال سنگ تاثیری در میزان جذب سیانید نداشته و خواص فیزیکی مانند اندازه ذرات و سطح ویژه ذغال مهمترین عوامل در جذب سیانید هستند. در این تحقیق همچنین همدماهای جذب سیانید با ذغال سنگ بر اساس مدل های لانگمویر و فروندلیچ بررسی شد. فرایند جذب در تمامی فراکسیون های دانه بندی از مدل فروندلیچ تبعیت بیشتری داشته که نشان دهنده غیریکنواخت بودن ذغال سنگ مورد استفاده و قدرت جذب متفاوت آن است. پدیده جذب سطحی در نقاط مختلف جاذب تحت تاثیر نیروهای مختلف، اعم از فیزیکی و شیمیایی اتفاق می افتد.نتیجه گیری : نتایج این پژوهش نشان می دهد که استفاده از ذغال سنگ قوزلوی شاهین دژ (واقع در چند کیلومتری سد باطله) با دانه بندی 2-1 میلی متر به صورت خام در بستر وکف سد باطله می تواند از آلودگی منابع آب زیرزمینی به سیانور به مقدار قابل توجهی بکاهد.

سابقه و هدف : نگرانی هایی از مناسب نبودن کیفیت محیط زیست در اغلب شهرهای ایران وجود دارد. مشکلات زیست محیطی یکی از اساسی ترین مسائل شهرهای امروزی و حاصل تعارض و تقابل آنها با محیط طبیعی است. محیط زیست شهری شامل سه زیر سیستم محیط طبیعی، محیط اجتماعی–اقتصادی و ساختار انسان ساخت است. کیفیت زندگی شهرها یکی از عناصر اصلی توسعه شهری دانسته می شود در نتیجه ارزیابی کیفیت محیط زیست شهری امروزه اهمیت بسیار زیادی در برنامه ریزی های توسعه شهری پیدا کرده است. به طورکلی کیفیت زندگی معیاری برای برآورده شدن نیازهای شهروندان جامعه در برخورداری از امکانات و خدمات اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و همچنین دسترسی به تسهیلات شهری مثل بیمارستان، پارک و... است. این پژوهش تلاش دارد تا شاخص های زیست محیطی شهر کرمانشاه را به کمک پرسش نامه، تکنیک دلفی و تحلیل عاملی، شناسایی و رتبه بندی کند.مواد و روش ها : این تحقیق به لحاظ ماهیت و اهداف از نوع توصیفی-تحلیلی و از منظر جمع آوری داده ها و اطلاعات به صورت اسنادی و پیمایشی خواهد بود. جامعه آماری تحقیق متخصصان رشته محیط زیست هستند که بر اساس نظر آنها و شرایط زیست محیطی استان شاخص ها با تکنیک دلفی و به کمک پرسش نامه استخراج شدند. یکی از روش های کسب دانش گروهی استفاده از تکنیک دلفی است. اعضای تشکیل دهنده پنل دلفی بین 15-10 نفر است که در دو یا سه دور بر اساس توافق اعضا پرسش نامه توزیع می شود. با اتفاق نظر اعضای پنل دلفی پرشس نامه ها در سه دور توزیع شدند که در هر دور بعضی از شاخص ها از مجموع سوالات حذف شدند و عامل هایی که در هر دور بیشترین امتیاز را کسب کردند برای دور بعدی انتخاب شدند.به منظور ارزیابی و تجزیه وتحلیل داده های حاصل از پرسش نامه برای تعیین شاخص های اصلی از روش تحلیل عاملی در نرم افزار spss استفاده خواهد شد.نتایج و بحث : طبق نتایج به دست آمده از تحلیل پرسش نامه ها در سه دور از بین 51 شاخص اولیه استخراج شده از موسسات معتبر بین المللی و شاخص های داخلی ایران و بومی سازی این شاخص ها برای شهر کرمانشاه 15 شاخص به عنوان شاخص های نهایی انتخاب شدند. پس از تجزیه و تحلیل داده ها با روش تحلیل عاملی در نرم افزار SPSS نتایج نشان داد که از بین 15 عامل نهایی 6 عامل تراکم ایستگاه پایش آلودگی هوا، سطح تصفیه فاضلاب، بلایای طبیعی، نسبت ساختمان های بادوام به کل ساختمان ها، حجم زباله تولیدی و تراکم انواع فضای سبز دارای مقادیر ویژه بالای یک بودند به عنوان عامل های اصلی انتخاب شدند که مجموعا 82.336 واریانس جامعه را به خود اختصاص داده اند که عامل تراکم ایستگاه پایش آلودگی هوا به عنوان عامل اول با 31.046 بیشترین واریانس را به خود اختصاص داده است.نتیجه گیری : تعیین شاخص ها به منظور ارزیابی کیفیت وضعیت محیط زیست شهری، مهمترین و اولین گام در راستای تعیین کیفیت محیط زیست شهری به حساب می آید. این تحقیق علاوه بر بررسی وضعیت محیط زیست شهری کلان شهر کرمانشاه، به دنبال ایجاد بستری مناسب برای ارائه راهبردهایی برای پایدار سازی شهری با نگرش های زیست محیطی به منظور ایجاد تحول در شرایط محیط زیستی شهر کرمانشاه است. از بین 6 عامل نهایی 4 عامل مربوط به بعد فیزیکی–شیمیایی هستند که نشان از حساسیت بالای این محیط و لزوم توجه بالای مسوولان به این بخش برای بالا بردن کیفیت محیط زیست شهری است.

سابقه و هدف : در تخصیص منابع آب، تقسیم مناسب منابع یک اصل اساسی است، اما تعیین آن به دلیل وجود معیارهای مختلف مشکل است. شبیه سازی سامانه های منابع آب که بتواند عوامل موثر را لحاظ کند و تعامل درونی اجزاء آن را نمایان سازد، اقدامی کارآمد در بهینه کردن تخصیص منابع آب به شمار می آید. بررسی های مختلف نشان می دهد که شبیه سازی چندعاملی به تنهایی یا در تلفیق با روش های بهینه سازی به عنوان روشی موثر برای درک بهتر پیچیدگی های استفاده از آب و کاربران آب به کار می آید و الگوریتم ژنتیک نیز یکی از روش های هوشمند تکاملی در بهینه سازی مسائل پیچیده غیرخطی است.مواد و روش ها : چارچوب مفهومی مدل تخصیص آب پیشنهادی، تعامل عرضه و تقاضای آب با توجه به عوامل اقتصادی را در یکی از زیرحوضه های کویر مرکزی ارائه کرده است که مهمترین منابع آب آن را آب های زیرزمینی تشکیل می دهند. از مهمترین وظایف تخصیص دهنده آب، تخصیص آب به شکل بهینه به بخش های مختلف است. این کار با توجه به تقاضای آب موردنیاز هر یک از عامل های مصرف کننده انجام می شود. عامل کشاورزی که بیشترین سهم آب را به خود اختصاص می دهد، به قسمت های جزئی تری تقسیم می شود و در هر یک از محصولات به تنوع الگوی کشت، شرایط کم آبیاری و... در جهت بهبود وضع اقتصادی و تخصیص بهینه منابع آب با توجه به داده ها و آمار در دسترس لحاظ می شود. در بخش صنعت، تولیدات و توابع آن در قالب یک تابع دربرگیرنده مجموع بنگاه ها مطرح می شود و در بخش شرب نیز، به دلیل اهمیت ویژه تامین آب این بخش، کل مقدار آب مورد نیاز محاسبه و به طور کامل به این بخش اختصاص می یابد.نتایج و بحث : در منطقه مورد بررسی، بر اساس معیار بیشینه کردن سود اقتصادی و با توجه به منابع آب در دسترس، کشت نباتات علوفه ای و روغنی بهینه نیست. از سویی دیگر، در محصولات گروه غلات، به دلیل کم آبیاری و در محصولات باغی نیز به دلیل سودآوری بالای این محصولات سطح کشت بالا حفظ شده است و پس از غلات، درختان مثمر از قبیل: پسته، انار، انگور و خرما دارای بیشترین سطح هستند. بنابراین در بخش کشاورزی، بهره گیری از کم آبیاری در محصولات خانواده غلات و تغییر الگوی کشت با حذف محصولات دو خانواده نباتات علوفه ای و روغنی، منجر به بهینه شدن تخصیص آب می شود. در بخش صنعت، نکته حائز اهمیت، تاثیر تغییر تکنولوژی در کاهش تقاضای آب است و به دلیل سودآوری اقتصادی بالاتر این بخش نسبت به بخش کشاورزی، تخصیص بهینه در راستای افزایش سودآوری اقتصادی منجر به تخصیص بیشتر آب در مقایسه با مصرف فعلی شده است. از دیدگاه مدل توسعه یافته نیز، ارزیابی نتایج بهینه سازی در الگوریتم ژنتیک نشان داد که سرعت همگرایی در تکرارهای اولیه زیاد و به تدریج کاهش می یابد تا به همگرایی برسد و این همگرایی تابع بهینگی به تدریج حاصل می شود. همچنین واریانس کم تغییرات جواب نهایی الگوریتم در بازه صفر و یک، حاکی از ثبات مناسب این الگوریتم است.نتیجه گیری : استفاده از چارچوب پیشنهادی در منطقه مورد بررسی در افزایش سودآوری اقتصادی حاصل از تخصیص بهینه منابع آب به بخش های مختلف تاثیرگذار است و بر اساس آن، سطح زیرکشت و میزان تخصیص آب بهینه برای مصارف مختلف تعیین شده است. نتایج حاکی از گرایش به سمت تولید محصولات باغی پربازده به جای محصولات کشاورزی کم بازده و تخصیص بیشتر آب به بخش صنعت است.

سابقه و هدف : در دهه های اخیر، استفاده از روش های برنامه ریزی ریاضی با قابلیت بهینه سازی فرآیندهای تصمیم در شرایط محدودیت منابع و اهداف متضاد رواج یافته اند. بر استفاده از این روش ها در تخصیص زمین به گزینه های کاربری در مناطق جنگلی، برنامه ریزی طرح های کشاورزی-جنگل داری و در ارزیابی گزینه های سرمایه گذاری گردشگری تاکید شده است. این پژوهش بر آن است تا با استفاده از روش برنامه ریزی خطی چند هدفی سطح بهینه سرمایه گذاری و تخصیص زمین برای توسعه فعالیت های گردشگری در محدوده پارک جنگلی زارع به وسعت 73 هکتار در استان مازندران، طبق سه هدف افزایش سود، کاهش فرسایش و افزایش میزان اشتغال را مورد ارزیابی قرار دهد.مواد و روش ها : اطلاعات مورد نیاز، از نقشه های موجود، سازمان های مربوط و تکمیل پرسش نامه ها از 120گردشگر گردآوری شد. داده های فرسایش بر اساس معیارهای فرسایش در روش FAO طبق نظر کارشناسان از مقیاس 1 تا 100 لحاظ شد.محدودیت های مرتبط با ویژگی های فیزیولوژیکی با ایجاد 6 حوزه همگن برای تخصیص پنج کاربری سایت ورزشی، پارک کودکان، خورگشت، جنگل گردی و منطقه حفاظت شده اعمال شد.سایر اطلاعات به عنوان ورودی توابع هدف و محدودیت ها به مدل وارد شدند. با حل مدل در نرم افزار Lingo 11 ماتریس بازده (pay off matrix) از بهینه سازی جداگانه اهداف، به منظور ارزیابی تضاد میان آنها تشکیل شد. سپس بر اساس روش وزنی مجموعه ای از جواب های کارا (Efficient set) به دست آمد و در نهایت با روش برنامه ریزی توافقی (compromise programming) بر اساس ترجیح های تصمیم گیران و تنظیم وزن اهداف بهترین جواب انتخاب شد.نتایج و بحث : بر اساس نتایج، با هدف حداکثر کردن سود، درآمد سالانه حدودا برابر 5.6 میلیارد ریال و تعداد شغل 239 نفر و فاکتور شدت فرسایش 28.5 واحد تخمین زده می شود. با بهینه سازی جداگانه هدف حداقل کردن فرسایش، مقیاس شدت فرسایش به سبب تغییر سطح و حوزه تخصیص یافته به هر کاربری به 14 کاهش یافت. در این حالت کاهشی به میزان 3.1 میلیارد ریال در سودآوری و 19 نفر در اشتغال قابل مشاهده است. هنگامی که هدف حداکثر سازی میزان اشتغال است، درآمد سالانه تا 3.4 میلیارد ریال، از میزان بهینه خود فاصله می گیرد.با بهینه سازی همزمان سه هدف، تبادل میان اهداف در میان مجموعه جواب های کارا مشاهده شد، به نوعی که تغییر در سطح بهینگی هر هدف بر میزان تحقق سایر اهداف تاثیر گذاشته است. از میان این مجموعه، الگوهای بهینه سرمایه گذاری با انجام روش برنامه ریزی توافقی با لحاظ کردن ترکیب های مختلف وزنی از دیدگاه سه گروه مدیران پارک، مسوولان گردشگری و متخصصان محیط زیست به دست آمد. بر اساس این نتایج، تغییر وزن اهداف به طور چشمگیری موجب تغییر در میزان مساحت و مکان تخصیص یافته به هر کاربری و سطح سود آوری شد. در حالت افزایش وزن هدف سود آوری نسبت به سایر اهداف، بر اساس ترجیح های فعلی مدیران پارک، میزان سود سالیانه به برآورد اقتصادی سالیانه موجود پارک که معادل 4.6 میلیارد ریال در مطالعات جامع آن پیش بینی شده است، منطبق می شود. همچنین مکان کاربری ها به نقاط مورد تقاضای گردشگران، که در پرسش نامه ها ارزیابی شد، تا حد زیادی مطابق است. با برقراری تعادل در اوزان اهداف، بر اساس ترجیح های مسوولان گردشگری، اگرچه میزان درآمد از میزان تخمینی در مطالعات جامع پارک، کمتر می شود، اما سایر اهداف به سطح بهینه خود نزدیکتر می شوند. در نهایت با اعمال ترجیح های متخصصان محیط زیست درصد تخصیص یافته به هر کاربری به نفع کاربری های موافق تر با طبیعت مانند جنگل گردی و حفاظت تغییر می کند.نتیجه گیری : به طور کلی از آنجاکه در مدیریت منابع طبیعی با اهداف متعدد و اغلب متضاد مواجه هستیم، روش های بهینه سازی چند هدفی در تلفیق با روش های برنامه ریزی توافقی با قابلیت برقراری تبادل میان ترجیح های مدیران و ذی نفعان می توانند، به عنوان ابزاری کارآمد در تسهیل فرآیند سیاست گذاری و تصمیم گیری مورد استفاده قرار گیرند.

سابقه و هدف : یکی از معضلات مهم کلان شهرها، ازجمله شهر اصفهان، آلودگی هوا است و مهمترین آلاینده ها PM، O3، SO2، CO و NOx هستند. بررسی های متعددی نشان داده اند که مدل رگرسیون کاربری اراضی را می توان برای برآورد غلظت های آلاینده به طور دقیق بدون پایش مستمر آلودگی مورد استفاده قرار داد. هدف مدل های رگرسیون کاربری اراضی نشان دادن توزیع مکانی غلظت های آلاینده ها است. هدف کلی این پژوهش، استفاده از مدل رگرسیون کاربری اراضی به منظور درک بهتر توزیع و پراکنش مکانی آلاینده های NOx، PM10، CO، O3 و SO2 و بررسی تاثیر کاربری اراضی و سایر عوامل تاثیرگذار از جمله ترافیک بر کیفیت هوای شهر اصفهان است.مواد و روش ها : مدل سازی رگرسیون کاربری اراضی به عنوان روش مفیدی برای برآورد تغییرات غلظت آلاینده ها در شهرها استفاده می شود. این روش از الگوهای ترافیک، حمل ونقل و کاربری اراضی به عنوان پیش بینی کننده تغییرات آلودگی استفاده می کند. از آنجاکه آلودگی هوا با عوامل متعددی از قبیل جمعیت، ترافیک، کاربری اراضی، ارتفاع، طول جاده ها، حجم سواری شخصی و حجم حمل ونقل عمومی در ارتباط است، نقشه ها و داده های مربوط به این عوامل با استفاده از نرم افزار ArcGIS 10.2 تهیه و با استفاده از روش رگرسیون کاربری اراضی، مهم ترین عوامل موثر در تولید هر یک از آلاینده ها تعیین شد. برای تهیه نقشه کاربری اراضی منطقه اصفهان از تصویر سنجنده TM ماهواره لندست و روش طبقه بندی نظارت شده حداکثر احتمال استفاده شد و بعد از آن صحت طبقه بندی ارزیابی شد. به منظور مدل سازی در ابتدا دو بافر دایره ای شکل در اطراف ایستگاه های سنجش آلاینده ها (500-1000 متر) تعریف شد. سپس مساحت کاربری های اراضی، طول معابر، ترافیک، جمعیت و ارتفاع به صورت جداگانه توسط نرم افزار ArcGIS10.2 استخراج شد. پس از استخراج متغیر های مورد نظر این داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS 19 تجزیه وتحلیل آماری شد. برای آشکارسازی تاثیرات کاربری اراضی بر آلاینده ها، از رابطه رگرسیون خطی استفاده شد.نتایج و بحث : نتایج ارزیابی صحت طبقه بندی نشان دهنده قابلیت بالای روش طبقه بندی نظارت شده حداکثر احتمال در تهیه نقشه کاربری اراضی با صحت بالا است زیرا نقشه کاربری اراضی تهیه شده دارای صحت 95 درصد بود. نتایج مدل رگرسیون کاربری اراضی نشان داد از بین انواع گوناگون کاربری اراضی، مناطق مسکونی و صنعتی بیشترین تاثیر را در آلودگی هوا دارد و نتایج همچنین نشان داد که مهمترین عوامل موثر بر آلاینده ها حجم ترافیک، جمعیت و کاربری اراضی است.نتیجه گیری : بر اساس بررسی ها و تحلیل های صورت گرفته و با توجه به آنالیز همبستگی بین داده های واقعی و داده های پیش بینی شده آلاینده ها و برآورد ضریب همبستگی بالاتر از 90 درصد، مدل رگرسیون کاربری اراضی قابلیت بالایی برای پیش بینی آلاینده ها دارد و جمعیت، ترافیک و کاربری اراضی جز متغیر های اصلی هستند که بر پراکنش آلاینده ها تاثیرگذارند.

سابقه و هدف : جمعیت روبه رشد به غذا و آب بیشتری نیاز دارد که با کاهش منابع آبی متعارف، افزایش بهره وری عناصر غذایی در سامانه های متعارف ضروری خواهد بود. ایران در بخش میانی کمربند خشک کره زمین واقع شده، زمین های خشک و نیمه خشک بیش از 60 درصد مساحت آن را پوشانده و در نتیجه آب مهمترین فاکتور محدود کننده در فعالیت های کشاورزی و بیولوژیکی است.کاربرد آب های نامتعارف در کشاورزی امری اجتناب ناپذیر بوده و در شرایط کشور ما نیز اهمیت زیادی دارد. آب های نامتعارف آب هایی هستند که قابلیت استفاده به صورت عادی و مستقیم را نداشته و برای استفاده باید اصلاحاتی از جمله حذف آلاینده های زیستی، فلزات سنگین، اصلاح شوری و pH روی آنها انجام شود. هدف این پژوهش ارزیابی اثر آب مغناطیسی بر جذب عناصر غذایی ضروری به وسیله گیاه ذرت (Zea mays) در شرایط شور بود.مواد و روش ها : برای تهیه آب مغناطیسی از دستگاه الکترومغناطیسی با شدت میدان 8 تا 10 میلی تسلا استفاده شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور آب و شوری اجرا شد. تیمارهای آزمایشی از ترکیب دو سطح آب، غیرمغناطیسی (نرمال) و مغناطیسی و سه سطح شوری، 800، 1300 و 2100 میلی گرم در لیتر NaCl، با سه تکرار تشکیل شد. ویژگی های فیزیکی شیمیایی خاک از جمله بافت، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، قابلیت هدایت الکتریکی، pH، کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم محلول و تبادلی، نیترات، سولفات، کلر، فسفر، بر، آهن، روی، منگنز و مس و همچنین عناصر موجود در گیاه از جمله نیتروژن کل، فسفر، بر، پتاسیم، سدیم، کلسیم، منیزیم، آهن، روی، منگنز و مس با استفاده از روش های استاندارد اندازه گیری شد.نتایج و بحث : نتایج تجزیه شیمیایی آب نشان داد که میدان الکترومغناطیسی اثر معنی داری بر ویژگی های شیمیایی آب ندارد. با توجه به ویژگی های خاک پیش و پس از برداشت محصول، آب مغناطیسی فقط بر غلظت های سدیم محلول و تبادلی، کلر، کلسیم و منیزیم محلول اثر معنی دار داشت. همچنین با افزایش شوری، جذب عناصر غذایی پرمصرف و درصد پروتئین کاهش و جذب عناصر غذایی کم مصرف و سدیم افزایش یافته است. بررسی مقایسه میانگین تیمارهای آزمایشی نشان داد که آب مغناطیسی جذب تمامی عناصر غذایی و درصد پروتئین را در برگ و دانه ذرت افزایش داده اما در مورد ریشه تغییر معنی داری مشاهده نشد. نتایج این پژوهش نشان داد که آب مغناطیسی در گیاه ذرت سبب کاهش تجمع سدیم و در نتیجه پیامدهای مخرب آن در اندام زایشی شده و با تجمع سدیم در ریشه و ساقه افزایش مقاومت گیاه به تنش شوری را سبب شده است.نتیجه گیری : در نواحی خشک و نیمه خشک ایران، با کاهش کیفیت آب مناسب در بخش کشاورزی، به نظر می رسد استفاده از آب مغناطیسی می تواند منجر به بهبود عملکرد و بهره وری آب شود، بنابراین انجام پژوهش های بیشتری در این زمینه پیشنهاد می شود.