مطالعات فرهنگی و ارتباطات
سال:1398 | دوره:15 | شماره:54 |تعداد مقالات:10

در این پژوهش، تلاش شده است تا با بررسی خودزندگینامه های حوزوی منتشرشده به زبان فارسی در سال های پس از ورود صنعت چاپ به ایران تا سال 1395 شمسی، آورده ها و وانهاده های این متون استخراج شده و با استفاده از روش تحلیل مضمون، مضامین اصلی، نقاط کانونی تمرکز و حاضران و غایبان این برساخت های مدون از زندگی حوزویان مشخص شود. در نهایت با استفاده از این داده ها، سنخ شناسی جامعه شناختی از این خودزندگینامه ها ارائه شد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که اساتید و پدران و اجداد پدری، حاضران مشترک در غالب این خودزندگینامه ها هستند. امور ماورایی و خداوند، در خودزندگینامه های متقدم به لحاظ زمانی، به صورت مستقیم در این خودزندگینامه ها حضور پررنگی دارند، سپس حضوری غیرمستقیم می یابند و در دهه های اخیر، از روایت کنار گذاشته می شوند. این خودزندگینامه ها از منظر حضور زنان به عنوان شخصیت های حاضر در این برساخته ها، به دو دسته ی «زن گویا» و «زن محذوف» تقسیم می شوند. همین دوگانه را در مورد اشاره یا عدم اشاره به متغیرهای اقتصادی زندگی در این خودزندگینامه ها می توان مشاهده کرد و این متون را به دو دسته ی «اقتصاد محذوف» و «اقتصادگویا» تبدیل کرده اند. در جمعبندی نهایی، با اتکاء به یافته های فوق، خودزندگینامه های حوزوی به دو سنخ کلی «خودزندگینامه های عزلتی» و «خودزندگینامه های اجتماعی» تقسیم شده اند. خویشتن ِ خودزندگینامه ای ارائه شده در خودزندگینامه های عزلتی، در دایره ی محدود آموزش، عبادت و خانواده ای مردانه محدود می ماند و خویشتن ِ هویدا در خودزندگینامه های اجتماعی، در پیوند با وقایع اجتماعی و شبکه ای گسترده تر از کنشگران و وقایع تصویر می شود. خویشتن ِ حوزوی که تنها «حوزوی» نیست بلکه وجودی اجتماعی است که حوزوی «نیز» هست.

این پژوهش درصدد بررسی امکان و امتناع گفت وگو در فضای مجازی است. روش این پژوهش مرور سیستماتیک است که براساس آن 13 پژوهش مرتبط با موضوع از نظر امکان، امتناع و شرط تحقق گفت وگو در این فضا مورد بررسی قرار گرفتند. یافته ها نشان می دهد که محققان دلایل امکان تحقق گفت وگو را ویژگیهای فنی رسانه های جدید چون گستره پوشش یا قلمرو جهانی، انتقال سریع اطلاعات، تعاملی بودن و ویژگی ساختار شبکه ها رهایی و آزادی بدون ترس در بیان دیدگاه ها در شبکه ها و باز بودن فضا برای مشارکت در بحث، درگیری با موضوع، امکان طرح استدلالهای متنوع و بررسی آنها میدانند. همچنین آنان دلایل امتناع آن را سلطه ساختارهای سیاسی و اقتصادی بر فضای مجازی، ویژگی فضا مجازی و شبکه ها و مهارتهای گفتگویی کاربر در دنیای واقعی و مجازی میدانند. محققان معتقدند که شرط تحقق گفت وگو در شبکه های اجتماعی نیازمند بسترسازی دولت ها و ایجاد فضای باز گفت وگو توسط آنها و آموزش کاربران در دو حوزه آموزش مهارت گفت وگو در دنیای واقعی و مجازی و آموزش سواد استفاده از رسانه های جدید است.

این مقاله به مطالعه انگاره های ذهنی شخصی بسیج و خویشتن انجمن اسلامی پرداخته است. افراد اغلب دیگران را براساس انگاره هایی که در ذهنشان از دیگری وجود دارد، درک می کنند و بر همین اساس سعی می کنند با دیگران ارتباط برقرار کنند. بر اساس نظریه نیشیدا، انگاره های ذهنی مجموعه ای از تجربیات گذشته هستند که در گروه های دانشی مرتبط دسته بندی شده اند و برای راهنمایی رفتارهای ما در موقعیت های آشنا به کار می روند. رویکرد روشی، کیفی است و در مجموع با 46 نفر از اعضای تشکل ها مصاحبه نیمه ساخت یافته انجام شده است و در نهایت انگاره های ذهنی شخصی بسیج و انگاره های خویشتن انجمن اسلامی، با یکدیگر مقایسه شده است. با استفاده از تحلیل مضمون داده ها، پنج انگاره ذهنی شخصی اعضای بسیج نسبت به اعضای انجمن شناسایی شد، که شامل «مخالفت ورزی»، «تجدد گرایی»، «نسبی گرایی اخلاقی»، «سطحی گرایی» و « مطلق گرایی» است. از میان این مضامین دو مضمون تکثر گرایی و روشنفکری دینی که ذیل مضمون «تجدد گرایی» تعریف شده اند از مضامینی است که انگاره های خویشتن اعضای انجمن نسبت به خودشان هست و تحت عنوان انگاره های مشابه نام گذاری شده است. هم چنین مضمون تناقض و روابط آزاد، از مضامین خود انگاره از منظر دیگری هستند که با انگاره شخصی اعضای بسیج مشابهت دارد. انگاره های دیگر خویشتن انجمن از منظر خود شامل هویت سیال، التزام به ولایت فقیه، دین داری_ دین داری ضعیف است. آن ها به مضمون هویت سیال به عنوان یک خودانگاره اشاره می کنند در حالی که اعضای بسیج مضمون هویت سلبی را بعنوان یک انگاره شخصی در مورد آن ها بیان می کنند.

محققین زیادی بر اهمیت ارتباطات سازمانی تاکید داشته اند و این مفهوم در حوزه های مختلف بررسی شده است؛ اما در سال های اخیر، ظهور و افزایش علاقه مندی به شبکه های اجتماعی، ارتباطات سازمانی را به عرصه جدیدی وارد نموده است. در مطالعه حاضر با تمرکز به نقش شبکه های اجتماعی در برهم زدن ارتباطات سنتی در سازمان های دولتی، مدلی در زمینه مدیریت ارتباطات ارائه شده است. نخست با نمونه گیری نظری، مصاحبه های فردی انجام شد. مصاحبه ها به روش تحلیل تم به کمک نرم افزار مکس کیو دی ای تحلیل شد. شش متغیر، ارتباطات سازمانی اثربخش، سرمایه شناختی، سرمایه ارتباطی، تقویت ارتباطات گروهی، تقویت ارتباطات بین فردی و اختلال در ارتباطات احصا گردید که جمعا 25 بُعد به دست آمد؛ سپس به کمک خبرگان به روش دلفی مدل طرح گردید. این مدل نه تنها مبنایی برای شناخت ارتباطات و مدیریت ارتباطات مبتنی بر رسانه است بلکه تا حد زیادی در ساخت نرم افزارهای ارتباطی داخلی سازمان ها یاری می کند.

در سال های اخیر استفاده از ماهواره و وجود کانال های سرگرم کننده و تفریحی و پخش سریال های خانوادگی (ژانر سوپ اپرا) در کشور گسترش یافته است. این امر در جامعه ایرانی هر چند به صورت غیررسمی، به بخش مناقشه برانگیزی از زندگی روزمره بخشی از مردم به ویژه درصدی از زنان تبدیل شده است. این امر، توجه بسیاری از صاحبنظران فرهنگی و اجتماع و نیز سیاستگزاران را به خود جلب کرده است. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سؤال است که چگونه چالش های هویتی زنان ایرانی در نتیجة تماشای سریال های خانوادگی در جامعه ی مدرن به مواضع گفتمانی و ارزش های متفاوت می انجامد. برای نیل به پاسخ از رویکرد مطالعات فرهنگی و روش شناسی کیفی (با مصاحبه عمیق با 30 نفر از زنان تهرانی) استفاده شده و در مدل نظری نیز مصرف و سپس دریافت مخاطبان-در سه لایه ی خوانش شخصی، خوانش ارجاعی و خوانش انتقادی – مورد مطالعه قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که زنان در سه تیپولوژی هویتی سنتی، اسلامی و مدرن قرار می گیرند. تأثیر عوامل ساختاری مانند خانواده، آموزش و اشتغال در قشرهای مختلف زنان که در جریان مدرنیته هستند موجب بازسازی هویت آنان شده است. تأثیر عوامل ساختاری مانند خانواده، آموزش و اشتغال در قشرهای مختلف زنان که در جریان مدرنیته هستند موجب بازسازی هویت آنان شده و عده ای در برابر هویت های سنتی مقاومت نشان می دهند و فعالانه برای ایجاد هویت جدید تلاش می کنند. زنان ایرانی با به منابع فرهنگی(ارزش ها و نگرش ها) و منابع مادی(درآمد و دارایی) به تأمل و بازاندیشی در موقعیت ها و هویت های سنتی خود پرداخته اند.

این مقاله کوشیده است تا با استفاده از مفاهیم و روش شناسی دیالکتیکی هانری لفور به بررسی تولید و تحولات فضای شهری بابلسر از دورة انعقاد معاهدة گلستان و ترکمنچای در دورة فتحعلیشاه تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی بپردازد. این پژوهش در مطالعه و تفسیر تاریخ فضا از منابعی چون سفرنامه ها، اسناد، عکس های برجا مانده، کتاب های تاریخی محلی، ملی و بین المللی، و تکنیک هایی چون مصاحبه های عمیق، بحث های گروهی، گردآوری تاریخ شفاهی، و مشاهدة آثار برجا مانده، استفاده کرده است و به بررسی ساختارها (اقتصادی و سیاسی)، و عوامل (روابط میان نیروهای اجتماعی) در کنار یکدیگر پرداخته است. با الهام از سه گانة مفهومی لفور، و با توجه به تجربة خاص این شهر، سه گانة ساخته شده جهت ترسیم بافت در هم پیچیدة فضا، شامل «عمل فضایی»، «سیاست های اقتصادی» و «اقتصاد سیاسی» است. مؤلفه های این سه گانه، در هفت زیر دورة تاریخی به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته اند. بررسی دیالکتیکی این سه گانه، حاکی از وجود چرخش های اقتصادی، فرهنگی، و تغییر در نیروهای اجتماعی است و فضا از فضای مطلق به فضای انتزاعی و از فضای انتزاعی به فضای متمایز متحول شده است. این پژوهش کوشیده تفسیری از این تحولات ارائه کند.

امروزه در جهان گردشگری سلامت به عنوان یکی از زیر شاخه های اصلی گردشگری محسوب می شود. توریسم درمانی یا همان توریسم سلامت اگرچه برای کشورها ارز آوری فراوانی دارد، اما به علت نبود همکاری بین بخشی در قبضه دلالان و واسطه گران است. پتانسیل حوزه گردشگری سلامت همچنان در ایران ناشناخته است و علیرغم مزایایی که می تواند برای بخش سلامت کشور داشته باشد هنوز زیرساختی برای آن در نظر گرفته نشده است. هدف اصلی پژوهش، بررسی نقش رسانه های تصویری در گسترش صنعت توریسم سلامت در ایران (رامسر) است. جامعه آماری این تحقیق کلیه شهروندان بالای 18 سال شهر رامسر است. نتایج تحلیل فرضیات در همبستگی پیرسون به کمک نرم افزار spss بر روی نمونه 384 نفری که با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای مشخص شده، نشان می دهد که رسانه های تصویری در خصوص گسترش صنعت توریسم سلامت از طریق معرفی و ایجاد انگیزه های سفر در گردشگران، بویژه در شهرستان رامسر نقش اساسی را ایفا می کنند.

فاطمی روزنامه نگار، در دورانی که هنوز بسیاری از مدیران روزنامه ها با قواعد حرفه ای کار آشنا نبودند، باختر امروز را به عنوان موثر ترین روزنامه ایران در خلال سالهای 1328 تا 1332 منتشر کرد و میان گرایش های سیاسی تاثیر گذار و اصول حرفه ای روزنامه نگاری پیوند نزدیکی را به وجود آورد. همین موضوع، مساله این پژوهش است، به این معنا که چگونه در باختر امروز از شکاف های متعارف میان روزنامه نگاری سیاسی و حرفه ای کاسته شد و فاطمی توانست با وفاداری به اصول حرفه ای روزنامه نگاری، مشی انتقادی این روزنامه را در درون دولت سازمان و سامان بدهد. در واقع نقش های متفاوت" فاطمی روزنامه نگار" با "فاطمی دولتمرد"در باختر امروز، مساله این پژوهش است که که برای پاسخگویی به آن بهره گیری از روش تاریخی و مصاحبه و تحلیل محتوا ومصاحبه عمقی با بازماندگان این روزنامه، تحلیل محتوا سرمقاله های فاطمی در سال 1328 و 1332 پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که دکتر حسین فاطمی به عنوان نخستین دانش اموخته ایرانی در دوره دکتری روزنامه نگاری توانسته است "روزنامه نگاری سیاسی "را به اصول حرفه ای روزنامه نگاری نزدیک کند. تحلیل محتوای 32 اثر دکتر فاطمی در سال 28 به عنوان یک روزنامه نگار بدون مقام سیاسی و 13 اثر در سال 32 به عنوان وزیر امور خارجه ای که روزنامه نگار نیز هست، مورد تحلیل محتوا قرار می گیرد.

پوشاک سنتی یکی از مهمترین میراث فرهنگی می باشد که در ادوار مختلف تاریخی و فرهنگی ایران همواره از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. لباس همانند زبان می تواند هویت قومی، اجتماعی و جغرافیایی و منزلت اجتماعی و اقتصادی مردم را مشخص کند. در واقع پوشاک مانند مجموعه ای از علایم زبانی مادی می باشد که برای شناخت عمیق یک هویت می توان از آن بهره برد. بنابراین بررسی پوشاک سنتی یک سرزمین در گذشته، حال و آینده کاری شایسته تحقیق و دقت است و می تواند منجر به ایجاد ذهنیت های مناسبی برای طراحان و سازندگان گردد. قبا از جمله پوشاک سنتی اصیل و قدیمی ایران است که از دیرباز توسط زنان و مردان استفاده می شده است. در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از مستندات کتابخانه ای و روش تحلیلی و توصیفی به مطالعه قبا در سرزمین ایران از دوران باستان تا قرن حاضر، از لحاظ اندازه، سبک دوخت، تزیینات و موارد کاربرد آن در طبقات مختلف اجتماع، پرداخته شود. بر اساس این داده ها تلاش شد تا تأثیر 5 عامل زمینه ای «جغرافیایی-اقلیمی، فرهنگی-قومی، نحوه زندگی، روابط با کشورها و ملل دیگر و شرایط اقتصادی-اجتماعی مردم» بر الگوهای ساختاری و تزیینات قبا مورد بررسی قرار گیرد.

هدف این پژوهش، بررسی وضعیت دیتا ژورنالیسم در رسانه های جهان بامطالعه موردی دیتا ژورنالیسم در «گاردین» انگلستان است. در این تحقیق، از نظریه های «حوزه عمومی»، «استفاده و رضایت مندی» و «جامعه شبکه ای» و از روش های تحقیق، مصاحبه عمقی (با 103 نفر از متخصصان دیتا ژورنالیسم)، مطالعه موردی و کتابخانه ای استفاده شده است. این تحقیق، دارای 15 سؤال عمومی و تخصصی است. بررسی پاسخ ها به 5 سؤال عمومی (درروش مصاحبه عمقی) نشان می دهد که عمده مصاحبه شوندگان، گاردین و نیویورک تایمز را در بین رسانه های دارای تیم دیتاژورنالیسم و انگلستان و آمریکا را به عنوان کشورهای پیشرو در این حوزه نام برده اند. مصاحبه شوندگان با تأکید بر نقش جهانی تیم دیتاژورنالیسم گاردین و تأثیر فعالیتهای این تیم بر فعالیتشان، از آشنایی خود با آثار تیم مذکور، و آشنایی حدودی با تیم و ترکیب و نرم افزارهای مورد استفاده آن یاد کرده اند. اکثر مصاحبه شوندگان، آثار دیتاژورنالیسم گاردین را الهام بخش، موثق، قابل اعتماد و افشاگرایانه و. . . و دارای سطح کیفی بالا عنوان کرده اند. در روش مطالعه موردی، بررسی 121 اثر دیتاژورنالیسم گاردین، نشان می دهد که نگاه حاکم بر آثار، افشاگرایانه و انتقادی است. بررسی زمان تشکیل تیم دیتاژورنالیسم در 33 رسانه از جوان بودن این حوزه (در اشکال مدرن آن) حکایت دارد. بررسی وضعیت دیتاژورنالیسم در جهان نشان می دهد که با برخی چالشها، این حوزه با وجود تفاوت در سرعت رشد در کشورهای مختلف، رو به توسعه است که ورود رسانه های ایران به این حوزه نیز ضروری به نظر می رسد.