الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها
سال:1388 | دوره:5 | شماره:11 |تعداد مقالات:9

چکیده عربی:وظف الشعراء العرب الشخصیات القرآنیة و قصصهم فی اشعارهم من قدیم الزمن. و الشاعر العربی المعاصر واصل نفس الأسلوب، لأن هذا الجانب من المضامین القرآنیة کجوانبه الأخری یغنی الشعر و یضاعف قیمته. قد وظف بدوی الجبل القصص و القرآنیة و شخصیاتها فی دیوانه بصورة تلمیحیة – غیرتصریحیة - لإثراء شعره و نقل مضمونه الی المتلقی مدعوما بنفحة قرآنیة مشحونا بروح معنویة. استحضر الشاعر عدداً من النبیاء الذین قصّ القرآن قصصهم فاختار من تلک القصص أقساما تساهم فی إثراء نصه الشعری ک «قصة المعراج»، «قصة النبی یوسف (ع)»، « قصة النبی ابراهیم (ع)»، «قصة النبی موسی (ع)» و « قصة آدم (ع)». و للشاعر طاقته البداعیة فی توظیف القصة القرآنیة بحیث تناسبت مع الحاجة العصریة. چکیده فارسی:شاعران عرب از دیرباز شخصیت ها و داستان های قرآنی را در شعر خویش بکار برده اند. شاعر معاصر عرب نیز از این داستانها بهره برده و می برد. زیرا این بخش از مضامین قرآنی مانند سایر مضامین آن بر ارزش و غنای شعر وی می افزاید.بدوی الجبل از داستانهای قرآنی و شخصیتهای آن بصورت تلمیحی برای غنی تر شدن شعر خویش و انتقال مضمون آن به مخاطبان یاری جسته است.در این پژوهش ابتدا علل رویکرد شاعر معاصر عرب به داستانهای قرآنی آورده شده است. سپس به نحوه بهره وری بدوی الجبل از داستان های قرآن و بازتاب آنها در شعر وی پرداخته شده است. کما اینکه مضمون کلی قصیده و ربط آن به داستان قرآنی مورد بررسی واقع شده است. همچنین توانایی ها و ابتکارات وی در استفاده از مضمون قرآنی - بگونه ای که متناسب با نیاز امروز جامعه گشته - مورد بررسی واقع شده است.

چکیده عربی:انّ المرکب (الترکیب) هو سلسلة من الکلمات تکوّن وحدة فی تنظیم سلمی خاص، حیث تکون العلاقات منظّمة حسب المستویات. الترابط فی الجمله لیس بین الکلمات المفرده فحسب، بل بین المکوّنات الجمیلة. انّ العلاقة الرابطة بین عناصر المرکب الاسنادی، هی علاقة الاسناد. و لکن هناک مرکبات تترابط فیها العناصر بوساطة علاقة أخری، هی علاقة التقیید، و نستطیع أن نطلق علی المرکب عندئذ « المرکب التقییدی». و قد تکون علاقة التقیید بین اسمین ثانیهما قید للأول، بمعنی أن یزیل شیوع دلالة الأول، اما بتعریفه أو تعیینه، و اما بتقلیل درجة شیوعه، کما فی المرکب الاضافی. و قد تکون علاقة التقیید بین اسمین ثانیهما صفة للأول و یسمّی المرکب حینئذ « المرکب الوصفی».یمکن لنجاح تعلیم المرکب الاضافی تقدیر حرف بین المتضایفین، أو تقدیر البنیة المضمرة لهذا المرکب. کما أن السلف یقدّرون حرفاً أو أکثر بین المتضایفین فی نوع واحد من نوعی الاضافة عندهم و هو المسمی بالاضافة المحضة. چکیده فارسی:ترکیب به مجموعه ای از کلمات گفته می شود که با چینشی خاص دارای نقشی در جمله است. ارتباط در جمله فقط توسط کلمات برقرار نمی شود بلکه پیوند واقعی در جمله به وسیله ترکیب ها شامل می گیرد. اگر رابطه موجود در اجزای ترکیب، اسنادی باشد، آن را مرکب اسنادی می نامیده؛ و اگر رابطه موجود بین اجزای مرکب از طریق قید باشد، آن را ترکیب قیدی می نامند.رابطه قیدی گاهی بین دو اسم برقرار می شود که اسم دوم قیدی برای اسم اول است، بدین معنا که با این اسم یا گستره معنایی آن را تقلیل می دهد و یا با معرفه کردن آن، اسم را معین می نماید، که آن را ترکیب اضافی نامیده اند و گاهی هم رابطه قیدی بین دو اسم برقرار می شود که اسم دوم، صفت اسم اول است و به این ترکیب، ترکیب وصفی گویند.برای توفیق در آموزش ترکیب اضافی می توان حرفی را بین دو اسم در تقدیر گرفت، و ساختار پنهانی آن را برای فراگیر شرح داد تا امر آموزش آسان شود. به عنوان مثال می توان برای ساختار ظاهری جمله "مفتاح الدار معی"؛ ساختار پنهان آن را این گونه گفت: (المفتاح الذی للدار) معی. و یا در ترکیب اضافی از نوع دیگر در جمله؛ "حضر الحقل رئیس جامعه" می توان ساختار پنهان آن را به این صورت بیان کرد: حضر الحفل (رئیس لجامعه)

چکیده عربی:أنّ الجزیرة العربیة قد عرفت الأدیان التوحیدیة قبل الإسلام من الحنیفیة إلی الیهودیة و النصرانیة و الصابئیة و الزرادشتیة ولو بشکل ناقص و بصورة جزئیة و غیر متکاملة و قد تأثّر بعض الشعراء الجاهلین بهذا الفکر الدینی التوحیدی فی بعض مظاهره فمن الطبیعی أن یکون لهذا الفکر الدینی أصداء فی شعرهم. هذا المقال یحاول ألقاء الضوء علی ما فی الشعر الجاهلی من فکر دینی یتمثل فی مواضیع متعددة منها فکرة الله تعالی و صفاته من علم و قدرة و عدل و خلود ... و منها الأفکار الدینیة الأخری التی حول التوکّل و القضاء و القدر و القصص الدینیة و کذلک الشعائر الدینیة و الأشهر الحرم و الأماکن المقدسة و العادات و التقالید فی الحج کالإحرام و الطواف و التلبیة و تقدیم الأضاحی و... چکیده فارسی:اهالی شبه جزیره عربستان با ادیان توحیدی پیش از اسلام همچون حنفیت، یهودیت، مسیحیت، صابئیت و مجوسیت (زرتشتی) هر چند به شکل ناقص و جزیی آشنایی داشته اند. از این رو طبیعی است که اندیشه دینی در شعر شعرای دوره جاهلیت بازتاب هایی لااقل در برخی جنبه ها داشته باشد. این مقاله بر آن است تا با تحقیق و تفحص در شعر دوره جاهلیت به بررسی و نمایاندن نمونه هایی از اندیشه دینی در شعر این دوره بپردازد. اندیشه دینی در شعر جاهلی در قالب موضوعات متعدد و متعددی رخ می نمایاند از جمله: خداوند و صفات او نظیر علم، قدرت، عدل، جاودانگی و ... همچنین افکار و اعتقادات دینی دیگر پیرامون توکل، قضا و قدر، داستان ها دینی، شعائر دینی، ماه های حرام، اماکن مقدسه، آداب و رسوم حج همانند: احرام تلبیه، طواف و قرانی کردن و غیره.

چکیده عربی:تشیر هذه الدّراسة إلی أنّ الشّخصیّة فی مقامات الحریری عنصر رئیس و محور المقامات کلها. الشّخصیات الأصلیة تبدو ثابتةً فی الأغلبیة من المقامات ولکن یمکن اعتبارها کشخصیّات نامیةٍ حسب رقیها و تغییراتها الفکریّة و المعنویّة و الاعتقادیّة و الفیزیائیّة، من المقامة الأولی حتّی المقامة الأخیرة، کقصّة طویلة. الشّخصیّات الفرعیّة فی هذه المقامات شخصیّات بسیطة و ثابتة قلّماً تنمو کشخصیّة أصلیّة و تلعب دوراً بدلها. هذا الاهتمام بالشّخصیّة و الأهمّیّة لها قد جعلا مقامات الحریریّ فصة الشّخصیات. چکیده فارسی:شخصیت، در مقامات حریری، عنصر اصلی و محور همه مقامات است. شخصیت های اصلی، در غالب مقامات، ایستا به نظر می رسد اما به سبب حرکت رو به رشد با فراز و نشیب و تغییرات فکری، روحی، اعتقادی و فیزیکی، از مقامه نخست تا مقامه آخر به عنوان یک داستان بلند، شخصیت هایی پویا به حساب می آیند. شخصیت های فرعی در مقامات حریری، شخصیت هایی ساده و ایستا هستند که به ندرت تا حد شخصیت اصلی پیش می روند و به جای آنها ایفای نقش می کنند. این توجه و اهمیت نسبت به شخصیت، مقامات حریری را در شمار داستان های شخصیت پرداز قرار داده است.

چکیده عربی:الفن و الأدب الإسلامیان تعبیرٌ جمیلٌ عن التصور الإسلامی الشامل للکون و الإنسان. و المسرحیةُ الإسلامیةُ کنوعٍ من أنواع الأدب الإسلامی فی إطارها الخاصّ تؤّدی دوراً هامّاً فی عرض مضامین التصور الاسلامی. یعُدّ الأدیبُ العراقی «عمادالدین خلیل» «وُلِدَ سنة 1939» من مُنظّری الأدب الإسلامی و روّاد المسرحیة الإسلامیة. آثارُ خلیل فی مجال التاریخ و الفکرِ و الأدب الإسلامی نابغةٌ عن عقیدته الإسلامیة. آثارهُ الأدبیة تنقسمُ إلی قسمینِ: الآثار النقدیة و الآثار الإبداعیة. مسرحیةُ « شیء عن الموت» من آثاره الإبداعیة الجمیلة التی تتطرق إلی ظاهرة الموت و ردو فعل البشر إزاء هذه الظاهرة. الفکرةُ الإساسیة لهذه المسرحیة عبارةٌ عن الرجاء و الایمان بالله تعالی فی أصعبٍ الحالات «مواجهة الموت». و قد أُخذت الفکرة المذکورة من العقیدة التوحیدیة؛ العقیدة التی تُعدُّ من المفاهیمِ الأساسیة للتصوّر الأسلامی.«عمادالدین خلیل» فی هذه المسرحیة استخدم عناصر فنیة کالحبکةِ و الحوار و الشخصیة و المکان و الزمان لتبیینِ الفکرة و الموضوع. و قد سّبب اختیارُ الأحداث الهامّة فی تسلسلٍ منطقی و رسم الشخصیات فی جانب واحد من ابعادها (البعد النفسی – العقائدی) سرعة حرکة الأحداث نحو الفکرة الأساسیة فی مسرحیة «شیء عن الموت». خصائصُ الحوار الدرامی توحَدُ فی حوارات هذه المسرحیة و لکن فی بعض الأحیان ینحصِرُ الحوار فی الوصف و السرد بحیثُ لا یشاهدُ فیه العمل الدرامی. چکیده فارسی:ادبیات اسلامی، از جمله نمایشنامه اسلامی، تعبیری زیبا و هنرمندانه از نگرش همه جانبه اسلام به هستی و انسان است. «عماد الدین خلیل» اندیشمند و ادیب عراقی (متولد (1939 از نظریه پردازان و پیشگامان ادب و نمایشنامه نویسی اسلامی است. آثار وی در زمینه تاریخ، اندیشه و ادب اسلامی، متاثر از عقیده و نگرش اسلامی اوست. نمایشنامه «شیء عن الموت» از آثار ابداعی اوست که پدیده مرگ و عکس العمل افراد گوناگون را در برابر آن، ترسیم کرده است. «ایمان و امید به نیروی برتر (ذات خداوندی) در سخت ترین شرایط (رویارویی با مرگ)» درونمایه و مضمون این نمایشنامه اسلامی می باشد.عناصر هنری این نمایشنامه به نحو شایسته ای در خدمت درون مایه آن می باشد. عنصر گفت و گو نیز غالب ویژگی های یک گفت و گوی نمایشی را دارد، اگرچه در مواردی از حالت نمایشی خارج شده و حالت نقل و روایت به خود گرفته است.

چکیده عربی:نجیب محفوظ (1911-2006) الروایی المصری الشهیر الذی کتب مایزید عن غسین روایة فحاز بسببه جائزة نوبل للآداب عام 1988م. تعد الثلاثیه (بین القصرین - قصر الشوق – السکریه) اشهر روایاته، و هی روایة واقعیة عالجت المشاکل الاجتماعیة و الفکریة و السیاسیة عبر ثلاثة احیال متتابعة لاسرة قاهریة و ذلک فی مرحله حاسمه من القرن العشرین. و المشاکل التی عالجتها الروایة هی مجموعة من الثنائیات التی عان منها المجتمع المصری کالتقابل الثقافی بین الشرق و الغرب، الایمان السلبی و الایمان العملی؛ الحریات السیاسیة و مصادرتها؛ و السلطة الابویة للاسرة و حریة الابناء، و الدین التقلیدی و التربیة الصحیحة. یسود علی الروایة، فی اغلب احیان، الواقعیة الانتقادیة المتشائمه و لکنها تختم بالواقعیة الاشتراکیة حیث یسود نهایة الروایة نوع ما من التفاؤل بالخیر و البشارة بحل الازمات فی المستقبل. چکیده فارسی:نجیب محفوظ (2006-1911) داستان نویسی مصری برنده جایزه نوبل 1988م است. وی توانست بیش از پنجاه داستان بنویسد که مشهورترین آنها، سه گانه (بین القصرین – قصرالشوق - السکریه) نام دارد.این سه گانه اساسی ترین مشکلات جامعه مصری را مانند: برخورد فرهنگی شرق و غرب، دین تقلیدی و سنتی، پدرسالاری، انسداد سیاسی و مصادره آزادی ها و نبود ایمان راستین، را در چهارچوب واقع گرایی بررسی کرده، راه کارهایی هم برای مبارزه با آن ارایه داده است. تضاد و دوگانگی فرهنگی شرق و غرب اساسی ترین مشکلی است که نسل فرهیخته با آن روبرو می شود و موجب شک و تردید آنان نسبت به ارزش های اجتماعی، دینی و اخلاقی می گردد و آنان، ناتوان از حل مشکل، سرگردان و گریزان از دین می شوند.

چکیده عربی:تعرض ابن هشام النصاری فی کتابه القیم « مغنی اللبیب» لکثیر من آراء النحویین و البیانیین حیث یمکننا أن نسمیه نقد النحو. إنّ ابن هشام غالباً ما یدافع عن سیبویه و مدرسة البصرة و یرجّح آراء هم علی الآخرین.و قد تبّوأ ثلاثة من علماء النحو و البلاغة العربّیة أی سیبویه، ابن مالک و الزمخشری مکانة عُلیا لأنفسهم فی کتاب مغنی اللّبیب حیث نراهم أکثر الأشخاص ذکراً فیه. علی صعید آخر تری مخالفة شدیدة و غیر متعارفة فی هذا الکتاب لآراء أبی حیان الغرناطی – النحوی الأندلسی الشهیر - الّذی کان استاذاً لابن هشام، بحیث کلّما بذکر اسمه یرید تخطئة آرائه و تقبیح شخصیّته. هذه المخالفات قبل أن تکون ناتجة من اختلاف آرائهما النحویّة تنبعث من الاختلافات الدینیّة و التفاضل و کونهما فی عصر واحد و من مکانتهما الاجتماعیّة.تدرس فی هذا المقال أحکام ابن هشام الانصاری عن النحویین موجزة و مخالفته الشدیدة لأبی حیان. چکیده فارسی:در کتاب مغنی اللبیب ابن هشام که می توان آن را نقد نحو نامید، نظریات بسیاری از نحوی ها و اهل بلاغت تحلیل و بررسی شده است. ابن هشام طرفدار سیبویه و مکتب نحوی بصره است و غالبا دیدگاه های آنان را بر دیگران ترجیح می دهد.سه چهره مشهور در نحو و بلاغت عربی یعنی سیبویه، ابن مالک و زمخشری بالاترین بسامد را در کتاب مغنی اللبیب دارند. از سوی دیگر در این کتاب مخالفتی شدید و غیرمعمول با نظریات و شخصیت ابوحیان غرناطی - نحوی مشهور اندلسی - که استاد ابن هشام نیز بوده است، دیده می شود؛ به گونه ای که هر گاه ذکری از او به میان می آورد، به منظور نفی نظریات و تخطئه شخصیت او است. این مخالفت ها بیش از آن که ناشی از تفاوت دیدگاه های نحوی این دو باشد، ریشه در مسایل مذهبی، تفوق و برتری جویی، هم عصر بودن و جایگاه و موقعیت اجتماعی آن دو دارد.

چکیده عربی:دیوان مثنوی کتاب منظوم، و کل بیت منه یحتوی علی مصراعین قافیه متحدة الشکل، و قد استخدم هذا النوع من النظم من قبل رودکی، و هو من اقدم أنواع النظم عند الفرس، و قد أطلق هذا اللقب علیه فی القرن السابع الهجری کعنوان خاصّ له. لقد مولوی نظم هذا النوع من الشعر فی ستة مجلدات اوستة دفاتر، و کان نظمه من مشوقات صدیق مولوی و هو حسام الدین الشلبی. یحتوی الکتاب علی مطالب متنوعة من الإلهیات و البحث عن عالم البقاء و الفناء و العقل و الإدراک و حسن التدبیر و معرفة الحواس الظاهریة و الباطنیة، و التی قد نظم حولها أبیاتاً عدیدة، و بّین اعتقاداته حول تلک المفاهیم بصورة متفاوتة، فمثلاً نظریته حول الحواس یقول فیها هکذا: (حینما نرید أن نفهم الحواس الباطنیة، یجب علینا أن ننصرف عن الحواس الظاهریة،) و قد قسّم العقل إلی أنواع جزئیة و کلیة، و استخدم فی دیوانه کثیراً من اللغات المتفاوتة، منها العربیة و الترکیة و الیونانیة، و کلها بأوزان و قواف جمیلة، و قد شوهد فی نظریاته الشعریة حول الحواس بأن بعض الشعراء العرب یتفقون معه فی هذا الغرض الشعری: (و حینما نفقد حسّاً من الحواسّ، قد ینوب حسّ آخر مکانه) و هذا موضّح فی المقال بصورة مفصّلة. چکیده فارسی:مثنوی نظمی است که دو مصراع هر بیت آن هم قافیه، است. سابقه این قالب به اشعار رودکی بر می گردد. در قرن هفتم به عنوان یک اسم خاص بر مثنوی معنوی مولوی اطلاق می شده است. مثنوی معنوی در شش دفتر به تشویق حسام الدین چلپی سروده شده است، و شامل مطالب متنوعی است: خداشناسی، هستی و نیستی، عقل و فهم و تدبیر، حس شناسی ظاهری و باطنی درباره حواس ظاهری و باطنی چنین است: برای رسیدن به حس باطنی باید از حس ظاهری کرد. مولوی عقل را به انواع جزوی و کلی تقسیم بندی کرده است. گروهی از شعرای عربی سرا در مورد حس شناسی با مولانا هم عقیده اند که با از دست دادن حسی، حس دیگر جایگزین می شود.