شیعه شناسی
سال:1388 | دوره:7 | شماره:27 |تعداد مقالات:10

در این تحقیق تلاش شده تا نقش انحصاری تشیع در رشد فرهنگ و تمدن و حتی جلوه های مادی ایران زمین در قرن گذشته به تصویر کشیده شود و نشان دهد که چگونه مذهب تشیع توانسته فرهنگی تمدن ساز را در این مرز و بوم رشد دهد؛ و خصوصا با هجوم فرهنگ غرب این مذهب بیشتر کارایی خود را نشان داد و جنبش های اجتماعی معاصر نشانگر اوج هجوم استعمار و همچنین اوج بالندگی و مقاومت فرهنگ تشیع می باشند. در این منازعات نه تنها خطرات احتمالی هجوم بیگانه دفع می گردد، بلکه عناصر دینی فرهنگ ایرانی رشد کرده و بارورتر شده است؛ افزون بر اینکه عناصر غیر دینی آن کم رنگ شده، حتی در بعض موارد جای خود را به عناصر دینی داده است. تاکنون این سیر به انقلاب اسلامی ختم شده و در ادامه - به خواست خدا- به حکومت آرمانی امام زمان (عج) ختم خواهد شد.

در این نوشتار به تغییرات ژئوپلیتیکی شیعه در لبنان قبل و بعد از جنگ 33 روزه پرداخته شده است. سوال اصلی این است که جنگ 33 روزه برای شیعیان این کشور چه نوع تغییرات ژئوپلیتیکی به همراه داشته است؟قبل از جنگ را می توان به سه دوره تقسیم کرد: 1. دوران ضعف ژئوپلیتیکی مربوط به قبل از دهه 1960 م؛ 2. آغاز دوران باور ژئوپلیتیکی که با فعالیت امام موسی صدر آغاز شد؛ 3. آغاز گسترش قلمرو ژئوپلیتیکی که با مقاومت غیررسمی حزب الله در مقابل متجاوزان صهیونیستی در 1982 آغاز شد و با اقدامات رسمی نظامی تحت عنوان مقاومت اسلامی و مشارکت فعال سیاسی در انتخابات مجلس و شوراهای شهر و روستا تداوم یافت.تفاوت اصلی دوره بعد از جنگ، گسترش و تثبیت وزن و قلمرو ژئوپلیتیکی شیعه در لبنان است؛ به طوری که تصمیم سازی در لبنان بدون توجه به خواست و اراده شیعیان امکان پذیر نمی باشد. در سطح بین المللی بسیاری از دولت ها و ملت ها اقدامات نظامی و سیاسی حزب الله را مشروع قلمداد کرده، مورد حمایت قرار داده اند؛ در همین راستا سیدحسن نصرالله به عنوان محبوب ترین چهره سیاسی جهان عرب مطرح شده است.

جمهوری آذربایجان نه تنها کشوری اسلامی است، بلکه بسط دهنده هویت ایرانی ـ شیعی تلقی می شود؛ چه اینکه تقریبا 75 درصد آذربایجانی ها شیعی هستند. در این مقاله با یک نگاه تاریخی، به نقش اسلام و شیعه می پردازیم. عناصر تشکیل دهنده هویت این جمهوری عبارتند از: مذهب شیعی، زبان ترکی، اندیشه تاریخ مشترک و مجموعه هنجارهای فرهنگی؛ همچنین مولفه های تشکیل دهنده سیاست این کشور ترکیبی از عوامل تاریخی و شیعی است؛ با این تفاوت که عنصر مذهب، نقش مشروعیت بخشی نظام سیاسی را بر عهده دارد.در این نوشته، اسلام در پنج لایه مورد بررسی قرار گرفته است: 1. روحانیت؛ 2. زیارتگاه ها؛ 3. رهبران مذهبی سنتی؛ 4. احزاب اسلامی؛ 5. روشنفکران مسلمان.با توجه به این لایه ها، علی رغم نفوذ سلفی ها و بنیادگراها در آسیای مرکزی و قفقاز، شاهد آنیم که به دلیل شیعی بودن جمهوری آذربایجان، ایشان از نفوذ کمتری برخوردارند.

در این مقاله موضوع جاری شدن خون از درختی در زرآباد قزوین، معروف به «چنار خونبار» در روز عاشورا مورد بررسی انسان شناختی قرار گرفته است. نگارنده با تلقی موضوع به عنوان یک «پدیده اجتماعی تام» و با بهره گیری از تکنیک های مختلف، تلاش می کند از جنبه های مختلف، ابهامات را شفاف نماید. یافته های پژوهش چنین است: بر اساس آزمایش انجام گرفته، ماده مترشحه از چنار ماهیت خونی ندارد، بلکه صمغ ویژه ای است که بر خلاف سایر صمغ ها پس از جریان یافتن، خشک می شود. رابطه علی میان عاشورا و جریان صمغ اثبات نمی شود؛ حداکثر یک رابطه تقارن است؛ زیرا جریان صمغ در سایر ایام نیز قابل مشاهده است. آنچه بر مردم پدیدار می شود، حاصل نگرش آنها به موضوع بوده است و هیچ گونه تصنعی در بین نیست؛ از این رو هر آنچه مردم احساس می کنند، بیشتر از واقعیت به ذهنیت شان نزدیک است.

حکومت شیعی «اود» توسط یک ایرانی به نام میرمحمدامین ملقب به سعادت خان در سال 1722 میلادی در منطقه اود هند تاسیس شد. جانشینان سعادت خان تا سال 1819 به صورت نمادین خود را نایب و نماینده امپراطوری مغول دهلی قلمداد می کردند و عنوان نواب را برگزیده بودند؛ اما از این سال تا 1857 به تشویق انگلیسی ها، از عنوان پادشاه که به منزله اعلام استقلال از امپراطوری مغول محسوب می شد، بهره گرفتند.ارتباط این حکومت با کمپانی هندشرقی به عنوان نماینده استعمار انگلیس، زمانی آغاز شد که نواب شجاع الدوله در حمایت از حکمران پناهنده بنگال، میرقاسم در نبرد بکسر با انگلیسی ها روبرو شد و شکست او منجر به تن دادن به معاهده بنارس (1765) گردید که بر اساس آن امتیازات گسترده ای به انگلیسی ها واگذار شد. از این زمان، انگلیسی ها با معاهدات متعدد و از جمله امتیاز استقرار نماینده انگلیس در دربار اود و نفوذ در مقامات بلندپایه، در ابتدای سده نوزدهم آن را تحت الحمایه خویش ساختند و در نهایت این حکومت را که بر شیعیان هند اهمیت خاصی داشت، در سال 1857 م از میان برداشتند.

کربلا و حوادث مربوط به آن در اشعار شاعران پارسی، خصوصا شاعران شیعی نمود بسیاری دارد. مولانا محمد اهلی شیرازی یکی از شاعران شیعی است که در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم، این موضوع را در اشعار خود پرورانده است. این پژوهش بر مبنای بررسی اشعار کربلایی او شکل گرفته است.از مهم ترین یافته های مقاله حاضر می توان به این نکات اشاره نمود: بهره گیری شاعر از تفکرات شیعی، توصیف وقایع کربلا که موضوع اخیر در این مقاله، تحت عناوین زیر بررسی شده است: تاثیرپذیری شاعر از حوادث کربلا، ترسیم گوشه هایی از وقایع کربلا، تاثیر حوادث کربلا بر عالم و توصیف شاعر از آنها و بهره گیری از اجرام آسمانی و طبیعت و... . در این توصیف ها، شخصیت های مثبت و منفی در واقعه کربلا، آرایه های ادبی که با محوریت کربلا در شعر اهلی پدید آمده اند پرداخته شده است.

در این مقاله، در مورد معنای حقیقی اختیار و اهمیت آن در اخلاق و عرفان و «معرفه النفس» و شناخت محدوده اختیار انسان با توجه به آیات و روایات معصومین علیهم السلام از دیدگاه شیعه امامیه سخن گفته شده است.اصل این مقاله، طرح موضوع تفاوت اراده و اختیار، معیار فضیلت بودن اختیار و معیار مسوولیت بودن اراده می باشد. در این زمینه، ضمن رد فصل «متحرک بالإِراده» بودن برای حیوان و قرار دادن «متحرک بالمیل و الشوق» بودن به جای آن، اثبات شده است که عقل و اراده همدوش هم بوده، هر دو فصل ممیز انسان است، لکن برخورداری تکوینی از قدرت اراده و عقل، ملاک ارزش آدمی نیست؛ زیرا اراده و عقل ظاهری می تواند در خدمت نفسانیات وی قرار گیرد و او را از حیوان پست تر و خطرناک تر سازد. آنچه در حقیقت از نظر تشیع معیار فضیلت است، اختیار و عقل الهی و نه اراده و عقل ظاهری و استدلالی است.

اگر روحانیت شیعه به عنوان یک نیروی فعال در عرصه های سیاسی – اجتماعی ایران، خصوصا در یکصد و پنجاه ساله اخیر، بخواهد همچنان نقش و حضوری موثر در فرایندهای جاری و آتی این جامعه داشته باشد، باید وقوف و اشراف بیشتری بر اوضاع و شرایط جدید پیدا کند. «موقعیت جدید» برحسب ویژگی های مورد اشاره در این مقاله، محصول مجموعه تحولاتی است که در سطوح مختلف «جهانی»، «ساختاری» و «ارتباطی» رخ داده و تاثیرات خود را بر «روحانیت» و «مخاطبان» و مناسبات فی مابین آنها باقی گذارده است. روحانیت علاوه بر درک جامعی از موقعیت جدید، نیاز دارد از طریق بازیابی جوهره وجودی، به بازبینی نقش، کارکرد و رویه های سنتی و جاری خویش بنشیند و با قبول برخی تغییرات ارادی، آگاهانه و به موقع، خود را برای مدیریت تغییرات لازم در محیط و دیگران آماده سازد.