پژوهشنامه قرآن و حدیث
سال:1385 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:11

یکی از مبانی فهم حدیث توجه به وضعیت حدیث از جهت الفاظ و عبارات اولیه و احیانا میزان نقل به معنای واقع شده در آن است. بررسی تاریخ حدیث نشان می دهد که به دلیل برخی از موانع بر سر راه تدین حدیث، احادیث معصومان (ع)، خاصه احادیث نبوی عمدتا دچار نقل به معنی شده و این موضع پیامدهایی در فهم مقاصد حدیث به بار آورد. البته به دلیل اضطرار در امر نقل به معنا، این موضوع با شرایط و ضوابط خاصی مجاز اعلام گردد. این مقاله درضدد بررسی اصل پدیده نقل به معنی، شناخت پیامدهای آن و نیز بیان حدود و ثغور نقل به معنای مجاز ساماندهی شده است.

در این مقاله به بررسی جوانب گوناگون تاریخ گذاری قرآن به معنای تعیین تاریخ و ترتیب نزول وحی های قرآن پرداخته شده است. اهمیت تاریخ گذاری و نتایجی که بر آن مترتب است، پیشینه اهتمام به آن به خصوص در دوره معاصر، منابعی که به کمک آنها می توان به تاریخ گذاری قرآن پرداخت، و دشواری ها و محدودیت های که در مسیر تاریخ گذاری قرآن و جود دارد، موضوعاتی است که در این مقاله بررسی شده است.

آنچه در این نوشتار می آید، بررسی سرانجام حضرت عیسی (ع) در اناجیل چهارگانه و تطبیق آن با قرآن است. مقاله حاضر با واکاوی اناجیل به نقد اعتقاد بیشتر مسیحیان کنونی پیرامون عاقبت مسیح (ع) می پردازد. اگر چه سخن از صلیب و فقدان (توفی) در ماثورات اسلامی آمده است. اما در این مکتب نتیجه دیگری از آن گرفته می شود. نتیجه ای که از سویی ابهام را درباره فرجام عیسی (ع) می زداید و از دیگر سو منجر به باور داشت زنده بودن حضرت عیسی (ع) و عروج جسمانی روحانی او می گردد. به این ترتیب قرآن مجید موضع قاطعی در برابر پایان اولین دوره زندگی حضرت عیسی (ع) معرفی می کند که این رویکرد می تواند برای معتقدان به مسیح (ع) جالب باشد.

بررسی و کشف علل و عوامل تاثیرگذار در انفعال و احساس درونی و باطنی انسان را زیبایی شناسی قرآن تشکیل می دهد و پیش فرض ها و نگاه های بنیادین شناخت زیبایی قرآن را اصول و مبانی این زیبایی شناسی تشکیل می دهد.در این مقاله سعی شده تا نشان داده شود که تا اصولی مانند شناخت و جایگاه قرآن در جذب مخاطب، اثرگذاری های معنوی، هدف مندی زیبایی شناسی، ساختار هندسی آیات قرآن، هماهنگی لفظی و معنایی، به درستی شناسایی و تنقیح نشود، زیبایی شناسی قرآن به خوبی انجام نخواهد گرفت، از این رو در آغاز، پیشینه و اهمیت موضوع تبیین شده و یکایک این اصول شرح داده شده و تاثیر آن را در شناخت زیبایی قرآن آشکار ساخته است.

علمای علم کلام معمولا بحث پیرامون معرفت خدا را به عنوان «اثبات صانع» آغاز می کنند و با طرح مقدماتی، وجوب معرفت باری را مطرح می نمایند. اهل کلام شناخت و معرفت خدا را امری بدیهی و بی نیازی از اثبات نمی دانند و معتقدند این موضوع نیز همانند دیگر موضوعات مجهول و مشکوکی است که شناخت آن ها از طریق علم حصولی و تصور آن ها صورت می گیرد، ولی از آنجا که تصور خدا امری محال است، می گویند: معرفت خدا یعنی قطع به وجود خدا با تصور وجه او، نه تصور خودش. و این معرفت را معرفت «معرفت بالوجه» می نامند. این در حالی است که قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام معرفت خدا را امری بدیهی و فطری می داند که نیاز به تذکر و یادآوری انبیا و اولیای الهی دارد.در این مقاله تلاش بر این است که فطری بودن معرفت خدا را با استفاده از آیات و روایات به اثبات رسد و انبیا و اولیای الهی را به عنوان مذکران این نعمت فراموش شده معرفی گردند.

یکی از مسایل مورد اشاره قرآن کریم انسای آیات می باشد که در آیه 106 بقره در مقابل نسخ از آن یاد شده است. در باب انسای آیات جز در محدوده تفسیر آیه و ذکر اقوالی چند، هیچ بحث جامع و مستقلی انجام نگرفته است. در مقاله حاضر هفت دیدگاه از مفسران کهن، متاخر و معاصر گزارش و ضمن نقد بررسی آنها، دیدگاه نویی در تفسیر انسا مطرح شده است.

با قطع نظر از مباحثی که پیرامون تعریف و معنای سیاق، مبانی بهره گیری از آن در تفسیر قرآن، محدوده و شرایط استفاده از آن و کارآیی آن در تفسیر در مقایسه با سایر ادله مطرح است، یکی از مهمترین مباحث درباره سیاق، توجه به کارکردها و عرصه های نقش آفرینی آن در تفسیر قرآن کریم است. پژوهش حاضر تلاشی در این زمینه است که ضمن آن عملکرد سیاق در عرصه های مختلف تبیین گشته و با ذکر مصداق هایی، نظرات و آرا مفسران درباره معنی و مضمون آن مصداق ها مورد توجه قرار گرفته و در مواردی به نقد آن پرداخته شده است.

در جغرافیای نمادین ادیان مختلف، کوهها از جایگاه ویژه ای برخوردارند. از جمله کوههایی که در فرهنگ اسلامی و بویژه نزد شیعیان، تداعی گر معانی نمادین به شمار می رود، که رضوی است. در این مطالعه نخست با نظر به پیشینه جغرافیایی، و شواهد نام شناختی، زمینه حضور این نماد در فرهنگ اسلامی بازشناسی می شود. در مرحله بعد، با نظر به شواهد حضور آن در باور عموم مسلمانان و بویژه شیعیان، همراه با مقایسه با نگرشهای مشابه در ادیان دیگر، میان زمینه های جغرافیایی، تاریخی، و فرهنگی پیدایی و تکامل این نماد، تاحد امکان ارتباط برقرار می گردد.

این مقاله نخست به شرح علل و تاریخچه تدوین کتاب تاریخ قرآن (به قلم تئودور نلدکه در 1860 میلادی) می پردازد و سپس سیر تکمیل و بازنگاری آن به دست سه تن از قرآن پژوهان غربی (شوالی، برگشترسر، و پرتسل) را همراه با مروری بر محتوای سه جلد کتاب به دست می دهد. در قسمت دوم، مولف ضمن معرفی ترجمه تازه انتشار یافته این اثر در زبان عربی به قلم جرج تامر (برلین و بیروت، 2004)، به نقد و بررسی بخش هایی از این ترجمه و بیان اشکالات زبانی موجود در آن می پردازند.