سفینه
سال:1387 | دوره:5 | شماره:19 (ویژه کتاب کافی) |تعداد مقالات:9

استاد دکتر مخفوظ، درپایان مقاله A جوانب منسیة فی دراسة السنة النبویة@ (مجله رسالة التقریب، شماره 60، ربیع الاول و ربیع السانی 1428، ص 181 تا 198) تحت عنوان Aاقتراح@ مطالبی آورده که به مثابه پیوست مقاله، پنجاه پیشنهاد برای گسترش علوم حدیثی دربر دارد. گرچه برخی از این بایسته ها پژوهشی اکنون جامه عمل پوشیده، اما از زبان چنان استادی جامع، باردیگر باید خواند.شرح حال مختصر استاد دکتر محفوظ در سفینه شماره 15،ص183 و 184 آمده است.

حضرت آیت اله شیخ محمدرضا جعفری نجفی ترجمه ای دقیق و استوار از اصول کافی به زبان انگلیسی به سامان آورده که چندین جزء از آن به چاپ رسیده است. ایشان، علاوه بر ترجمه متن، تعلیقاتی بر آن نگاشته اند که به دلیل گستردگی حوزه های مختلف موضوعی، مورد توجه دانشوران بوده و هست. در این گفتار، تعلیقات نگارنده بر چهارده باب نخستین کتاب الحجه به فارسی برگردانده شده است.

این مقاله شامل پرسشهایی است در زمینه های: 1. نقش حدیث در شناخت دین 2. جایگاه کتاب کافی در فرهنگ شیعی 3. اهداف شیخ کلینی از تنظیم و تدوین کتاب کافی 4. نیازسنجی ضرورت پرداختن به تحقیق و ترویج کتاب کافی و شیخ کلینی و 5. بایسته های پژوهشی مرتبط با کافی و کلینی؛ که توسط اندیشمندان معاصر: استاد محمّد بیابانی اسکویی، دکتر محمدمهدی رکنی، حجّت الاسلام محمد محمدی ری شهری و استاد علی ملکی میانجی پاسخگویی شده است. بر اساس پاسخهای این اندیشمندان، 1. بر اساس حدیث ثقلین سرچشمه اصلی دین قرآن و حدیث است. 2. کتاب کافی با توجه به قدمت و جامعیت و اعتبار، نه تنها در چالشهای فکری زمان خود نقش اساسی داشته است، بلکه برای زمانهای بعد نیز چنین نقشی دارد. 3. برای ترویج کافی در روزگار حاضر به ویژه با توجه به معارف اعتقادی شیعی، باید برمبنای آن تلاشهای بیشتری انجام شود که راه حلی مناسب برای پاسخ به خرافات و تحریفات است. 4. پژوهشهای حدیثی بیشتر و جدی تر برای شناخت کافی لازم است. همه بزرگان و فقهای طراز اول شیعه به عظمت و جایگاه ویژه کتاب کافی اعتراف و با نهایت بزرگداشت و تکریم، از مولف آن یاد کرده اند. پرداختن به کتاب کافی، یعنی احیای مکتب اسلام و قرار دادن اسلام ناب در اختیار جامعه بشری و خدمت سترگ به علم و فرهنگ و دین.

مقاله حاضر به بررسی علمی و نگرش تطبیقی دو جامع حدیثی کهن شیعه و سنی، «کافی کلینی» و «صحیح بخاری» از پنج دیدگاه مختلف پرداخته است: 1. جایگاه کتب مذکور و نویسندگان آنها نزد دانشمندان شیعه و علمای اهل تسنن، همراه با ذکر اقوال دانشمندان اهل تسنن درباره بخاری و صحیح او، نمونه هایی از ستایشهای دانشمندان شیعه از کتاب کافی کلینی و انگیزه نگارش کتاب کافی 2. شخصیت، وثاقت و مقبولیت نویسندگان هر دو کتاب نزد پیروان هر دو مکتب و شخصیت علمی و وثاقت کلینی از منظر بزرگان اهل سنت، از جمله بغوی و ابن اثیر جزری 3. صحت انتساب کتب به نویسندگان و زمان تدوین و نگارش کتب 4. ترتیب و تنظیم هر دو کتاب، مقایسه کمی آنها از نظر تعداد احادیث، تعداد ابواب، شکل و محتوای ابواب و مقایسه کیفی روایات با توجه به: الف) محتوا و ب) عمق و ژرفای معانی 5. صحت احادیث دو کتاب با تکیه بر ملاکهای گوناگون، از جمله فاصله تدوین و صدور، قرائن ضعف در متون احادیث صحیح بخاری و حصول اطمینان نسبت به صدور احادیث کافی از معصوم. برخی شواهد ضعف در اسناد و راویان صحیح بخاری و نمونه هایی از تعصب در این کتاب، در موضوع کم رنگ جلوه دادن فضایل علی(ع)، ترک حدیث آل محمد(ص) و تجاهل نسبت به حضرت صادق(ع) بررسی و اشاره شده است.

معنی لغوی واژه های «سبب»، «ورود»، «مورد»، «صدور»، در حدیث شناسی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله، به تفصیل، به بررسی این واژه ها پرداخته شده است. مورد صدور حدیث در علم حدیث و درایت حدیث، بسیار اثرگذار است. احادیث معصومین (ع) در شرایط زمانی و مکانی متفاوت و با انگیزه ها و هدفهای خاصی صادر شده که در تاریخ تدوین حدیث، به دلایل مختلف، بسیاری از موارد صدور حدیث، حذف یا به فراموشی سپرده شده است. همچنان که اسباب نزول قرآن در فهم و تفسیر قرآن مطلوب است، اسباب ورود و صدور حدیث نیز در فهم و تبیین حدیث مطلوب است. در فواید شناخت مورد صدور احادیث، به ایجاد بصیرت در فهم حدیث، تخصیص عام، تقیید مطلق، تبیین مجمل، بیان علت حکم، شناخت احادیث تقیه ای، رفع تعارض، تبیین نسخ، ترجیح بین احادیث، آشنایی با کسانی که حدیث خطاب به آنها صادر شده، رفع ابهام از کلمات و عبارات نامفهوم، آشنایی با شیوه معصومین (ع) در بیان مطالب و ایجاد تسهیل در حفظ احادیث اشاره شده است. میزان اعتبار مورد صدور احادیث به لحاظ: ناقل حدیث، مورد صدورهای خبری، مورد صدورهای انفصالی و تعارض بین موارد صدور حدیث بررسی شده است. کتاب کافی با توجه به مورد صدور احادیث، به دو دسته احادیث فاقد صدور خاص و احادیث دارای مورد صدور خاص تقسیم بندی و هریک از این قسمتها بررسی شده است.عوامل موثر در عدم نقل و نگارش مورد صدور احادیث، به دو دسته اصلی: عوامل مخصوص هر دوره و عوامل عمومی، تقسیم و به شرح آنها پرداخته شده است.موضوعات مورد صدور احادیث شفاهی و مکتوب در کتاب کافی کلینی در انواع: سوالها، مجادله ها، درخواستها، شکایتها و عرضه ها تقسیم بندی، بررسی و در هر مورد نیز شواهد حدیثی بیان شده است.

انسان در عالم ذرـ که پیش از این دنیا بوده ـ خدای خود را شناخته و در آزمونی بزرگ، به وحدانیت او شهادت داده است. در این گفتار درباره حقیقت این عالم و تعدد عوالم ذر سخن می رود. همچنین شش آیه قرآن که به عالم ذر اشاره دارد، مورد بحث قرار می گیرد.

دراین پژوهش، پس از ارایه شرح حال بسیار مختصر شیخ کلینی، به معرفی رساله های دانشگاهی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در موضوع شیخ کلینی و الکافی، به صورت توصیفی، همراه با چکیده، محل نگهداری و شماره بازیابی آنها پرداخته است. در مجموع، تعداد 37 پایان نامه شامل 17 پایان نامه مستقل و 20 پایان نامه مرتبط از پایگاهها، مراکز اطلاع رسانی، فهرستهای پیوسته برخی از کتابخانه های دانشگاهی و سایر منابع، شناسایی و به ترتیب الفبایی عناوین، معرفی شدند. در قسمت پایانی پژوهش حاضر، بررسی آماری مختصری درباره پایان نامه ها به لحاظ موضوع، زبان، سال و مقطع تحصیلی ارایه شده است که بر این اساس، فقط دو پایان نامه به زبان عربی تدوین شده و قدیم ترین پایان نامه به دست آمده، مربوط به سال 1342 بوده و بیشترین پایان نامه ها در سال 1379 تحقیق و دفاع شده است. موضوعات اصلی پایان نامه های معرفی شده، قرآن و استناد به آن، حدیث و استناد به آن، کتاب کافی و شرح حال شیخ کلینی است.

کتاب «مکتب در فرآیند تکامل» بر مبنای دو هدف، توسط دکتر حسین مدرسی طباطبایی، تالیف شده است: 1. معرفی تاریخ تشیع به عنوان یک جریان عقیدتی در اسلام، به خوانندگان غربی و غیر مسلمان 2. شناخت فرآیند شکل گیری و تکامل مکتب تشیع در سه قرن نخست اسلامی. فصل اول کتاب با عنوان «حقوق و مسوولیتها» شامل مروری کوتاه بر تاریخ تشیع تا ابتدای دوران غیبت صغری است که در این نقد، بخش اعظم آن مورد بررسی قرار گرفته است. روایات استناد شده در کتاب مکتب در فرآیند تکامل، در موضوعهای امامت، غیبت امام مهدی (ع) و... از منابع حدیثی همچون المحاسن احمدبن محمدبن خالدبرقی، الکافی شیخ کلینی، الغیبه محمدبن ابراهیم نعمانی و اختیار معرفه الرجال شیخ طوسی استخراج شده که در این مقاله، به بررسی آنها پرداخته شده است.