سفینه
سال:1383 | دوره:1 | شماره:3 (ویژه حدیث) |تعداد مقالات:10

اصول اولیه حدیث امامیه در چهارصد رساله حدیثی که بیشتر آنها در دوران صادقین علیهما السلام نگاشته شده، ثبت بوده است. پس از دوران حضور ائمه علیهم السلام نویسندگان کتب اربعه به ثبت آن اصول در کتابهای خود بطور مبوب و مضبوط اقدام کرده اند و کتاب کافی تالیف ثقه الاسلام کلینی جامع ترین آنها است.

در این گفتار (که در ادامه گفتار پیشین می آید)، نویسنده، دیدگاه های آیت اله میرزا مهدی اصفهانی در زمینه فقه الحدیث را پی می گیرد. در این بخش، ملاک فقاهت شرعی از دیدگاه مرحوم اصفهانی بیان می شود، که با برخی از نظرات رایج تفاوت دارد. به عقیده ایشان، تفریع فروع از اصول، به معنی تفقه نیست. از سوی دیگر، تفقه که در لسان شرع آمده، با این معنی از اجتهاد تفاوت دارد.

شعر فارسی، از سده سوم و چهارم هجری آغاز شد. و از همان آغاز، مضامین آیات و روایات، دست مایه اصلی برای قوت و غنای فرهنگ و ادب پارسی شد. نویسنده در این مقاله، شیوه های استفاده شاعران پارسی گوی ایرانی از آیات قرآن و روایات شیعی را، در چهار عنوان بررسی می کند :استفاده از مفاهیم و مضامین، اقتباس از آیات و روایات، اشاره به داستان های قرآنی، اشاره به برخی از وقایع تاریخ صدر اسلام.

یکی از سخنان منسوب به رسول خدا (ص)، این است که از حضرتش نقل می شود: «نحن معاشر الانبیا لا نورث ما ترکناه صدقه». دانشمندان شیعه و سنی درباره این حدیث منسوب، از نظر سند و دلالت گفتگو کرده اند. در این گفتار، بیان شیخ مفید ـ محدث، فقیه و متکلم بزرگ شیعه در قرن چهارم و پنجم هجری ـ در مورد این سخن را می خوانیم. شیخ مفید، در اینجا فقط در مورد دلالت حدیث سخن می گوید و به فرض صحت حدیث، جمله را به دو شکل می خواند، و قرائتی را ترجیح می دهد که بر اساس آن، معنای جمله چنین می شود: «ما گروه پیامبران، مالی از خود به جای نمی گذاریم که صدقه باشد»، یعنی اینکه صدقاتی که از ما به جای می ماند، بازماندگان ما حق تصرف در آن را ندارند، گر چه در شدت فقر و گرفتاری باشند. این رساله با وجود اختصار، نمونه ای بارز از فقه الحدیث تطبیقی است.

دیدگاه جلال الدین مولوی، شاعر عارف قرن هفتم به مقوله های مذهبی را می توان به دو گونه متفاوت تقسیم کرد. در یک گونه مولوی با هنرمندی و با استفاده از تمثیلات و تشبیهات محسوس به شرح و تبیین پیام حدیث می پردازد. در این حالت آن چه می گوید با روح کلی مذهب مطابق است و ما آن را «تبیینات هنری، مولوی نامیده ایم. اما در گونه دیگر، او با تمسک به حدیث، به شرح و بیان اصول اعتقادات صوفیه و ویژگی های طریقت مورد پسند خویش می پردازد. که در این صورت، حدیث در کارگاه خیال و عاطفه هنرمند او تغییر شکل پیدا کرده. به طوری که دیگر پیام آن حدیث، با روح کلی مذهب نمی خواند، بلکه به رنگ ذهنیت گوینده مثنوی در آمده است. و ما این گونه را «برخورد هنری» مولوی نامیده ایم؛ امری که اساسا جوهره و حقیقت تصوف است، و رای همه ظواهر اقوال بزرگان آن.

ابن تیمیه (661-728 هجری قمری) از دانشمندان معروف اهل تسنن است که دیدگاه های او در کتاب «منهاج السنه النبویه» و دیگر آثارش در زمینه ارزیابی احادیث، محور بحث های مختلف بوده است.نویسنده در این مقاله، ابتدا بیان شرح حال ابن تیمیه، نظرات دانشمندان سنی در باره او و معرفی «منهاج السنه» می پردازد. و پس از آن، هفده روش از روش های برخورد وی با احادیث پیامبر اسلام صلی اله علیه و آله را بررسی می کند. نویسنده در این بررسی، برای هر روش، نمونه هایی ذکر کرده و آن روش ها را مورد نقد علمی قرار داده است.

«جوامع الکلام فی دعائم الاسلام» یکی از جوامع حدیثی چهارگانه ای است که توسط محدثان متاخر تالیف شده است. مولف این کتاب «محمد بن شرف الدین علی موسوی جزائری» مشهور به سید میرزا جزائری که از معاصران ملا محسن فیض کاشانی، شیخ حر عاملی و علامه مجلسی است، آن را بر سیاق کتاب «منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان»، اثر مشهور حسن بن زین الدین (فرزند شهید ثانی و معروف به شیخ حسن صاحب معالم)، تدوین کرده است. وی قصد داشت با تالیف این کتاب به تکمیل و توضیح مباحث کتاب «منتقی الجمان» بپردازد.مقاله حاضر به معرفی کتاب «جوامع الکلام» می پردازد.

محدثان و مفسران شیعی و سنی، دهها کتاب و رساله مستقل در مورد آیات نازل شده در شان امام امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام نوشته اند، که بخشی از میراث گرانقدر فرهنگ اسلامی در زمینه «اسباب النزول» را تشکیل می دهد.یکی از این آثار، رساله ای است به نام «ما نزل من القرآن فی علی» (علیه السلام)، نوشته احمدبن محمد بن مظفر رازی، محدث و مفسر و فقیه حنفی، که در قرن ششم و هفتم هجری قمری می زیسته است. این رساله کوتاه، 156 آیه از قرآن را در بردارد که در شان امام علی علیه السلام نازل شده است.این رساله، بر اساس نسخه خطی آن، موجود در کتابخانه سلیمانیه (در کشور ترکیه) برای نخستین بار منتشر می شود.

محدث بزرگ شیعه، میرزا حسین نوری طبرسی (1254-1320 ق.) در کنار تلاش های گـرانقدر خود برای بازیابی و شناسایی کتابهای شیعه امامیه، روابط علمی گسترده ای با علامه میرحامد حسین کنتـوری (1246-1306 ق.) و پس از او با فـرزندش سید ناصر حسین (1284-1361 ق.) داشت. وی در تهیه منابع برای تالیف و تکمیل کتاب نفیس «عبقات الانوار» (که در اثبات امامت ائمه اطهار (ع) است) به آن دو دانشمند بزرگ کمک می کرد. در این گفتار، متن سه نامه از محدث نوری به سید ناصر حسین، با تحلیل و توضیح، آمده است این نامه ها برای نخستین بار منتشر می شود.