سفینه
سال:1384 | دوره:2 | شماره:8 (ویژه صحیفه سجادیه) |تعداد مقالات:6

نویسنده در این گفتار، سه بحث درباره صفات الهی مطرح می کند و به نقد و بررسی آنها می پردازد: دیدگاه حکمت متعالیه، دیدگاه پیروان مولی رجبعلی تبریزی و قاضی سعید قمی، دیدگاه متکلمان. بحث دوم، حجمی نسبتا مبسوط به خود اختصاص داده، و نویسنده مقاله در خلال آن، چندین روایت را مشروح و توضیح داده است. به علاوه، در ضمن این مقاله، برخی از گفته های عالمان دیگر همچون ملاصدرا، مولی رجبعلی تبریزی، قاضی سعید قمی، شیخ محمدتقی آملی، شیخ محمدباقر ملکی میانجی، میرزا ابوالحسن شعرانی نقد و بررسی شده است.

نویسنده در این گفتار، نظرات برخی از عالمان بزرگ شیعه را در باب احادیث معرفه اله، به ترتیب زمان نقل و نقد و بررسی می کند: از ثقه الاسلام کلینی (متوفی 328 ق) تا میرزا مهدی اصفهانی (متوفی 1365 ق). در میان این بزرگان، نام هایی درخشان همچون شیخ صدوق، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ بهایی، ملاصدرا، ملا صالح مازندرانی، علامه محمدباقر مجلسی، شیخ یوسف بحرانی، ملاهادی سبزواری، سید اسماعیل طبرسی نوری دیده می شود.

تبیین مبانی اخلاقی اسلامی بر اساس آموزه های صحیفه سجادیه، محور اصلی این گفتار است. نویسنده پس از بیان نکات مقدماتی در مورد صحیفه، توحید را به عنوان مبنای اخلاق در صحیفه شناسانده و شش نکته را در این زمینه برمی شمرد: معرفت خدا، لطف خدا بدون استحقاق مردم، خوف و رجا، امید به رحمت الهی، تکیه بر توفیق، توکل بر خدا. آنگاه هفت راه از راه های تعالی معنوی را که در صحیفه مطرح شده، توضیح می دهد: قرآن، ماه رمضان، تولی و تبری، شفاعت، توسل، شهود اعمال، صلوات بر محمد و آل محمد. نویسنده، تمام این موارد را با تکیه بر متن صحیفه سجادیه توضیح داده است.

نویسنده در این گفتار، حاشیه محمد بن ادریس حلی، فقیه شیعی نامدار قرن ششم هجری بر صحیفه سجادیه را به عنوان نخستین شرح لغوی صحیفه که به دست ما رسیده، می شناساند. این حاشیه مختصر، بیشتر به لغات صحیفه پرداخته و در راستای اهتمام ابن ادریس به تحقیق و ترویج صحیفه ارزش دارد. نویسنده، شرح حال ابن ادریس، سند روایتی او، راویان نسخه او از صحیفه، روش ابن ادریس در این حاشیه را - بر اساس تنها نسخه خطی شناخته شده از این کتاب - تبیین کرده و شرح دو دعای صحیفه را به عنوان نمونه ای از کتاب نقل کرده است.

نویسنده در این گفتار، ترجمه منظوم فارسی صحیفه سجادیه را بر اساس تنها نسخه خطی شناخته شده آن می شناساند. ناظم آن، تقی عنوان نگار ملقب به دبیر اعلم، از رجال دولتی قرن چهاردهم هجری قمری بوده و این نسخه، تنها 27 دعا را دربردارد. نگارنده مقاله، ضمن معرفی نسخه، نمونه هایی از متن دعاها و ترجمه آنها را آورده و برخی از آثار ناظم را معرفی کرده است. نکاتی از شرح حال او نیز در خلال بررسی این آثار، بیان شده است.

نویسنده در این گفتار، مروری بر نگارش های حوزه صحیفه پژوهی را - اعم از کتاب های چاپ شده و چاپ نشده، مقاله و بخش هایی از کتابها - در ضمن هفده بخش می آورد. در هر بخش، پس از بیان پیشینه پژوهش در آن موضوع، پیشنهادهایی برای گام های آینده ارایه می کند. کتابنامه های صحیفه، نشر محدود روایت های معتبر و کهن صحیفه، تحقیق و نشر ترجمه های کهن منثور و منظوم صحیفه، تحقیق و نشر شروح صحیفه، توجه بیشتر دانشگاه ها و حوزه های علمیه و نشریات پژوهشی به صحیفه پژوهی، فرهنگ واژگان صحیفه، معجم های لفظی و نمایه های موضوعی صحیفه، تحقیق در مستدرکات و تعلیقات صحیفه، پژوهش در اجازات روایتی صحیفه، بخشی از این هفده موضوع است. در خلال این گفتار، حدود سی کتاب و رساله مخطوط منتشر ناشده در زمینه صحیفه (همراه با محل نسخه های خطی آنها) معرفی می شود.