سفینه
سال:1387 | دوره:6 | شماره:21 (ویژه قرآن) |تعداد مقالات:12

زیارت عاشورای معروف را علما و فقهای بزرگ نقل فرموده اند. ابوالقاسم جعفربن قولویه، در کامل الزیارات، ص 193 ط غفاری، و شیخ الطائفه، محمدبن حسن الطوسی، در مصباح المتهجد ص 773، و سید ابن طاوس، علی بن موسی، در مصباح الزائر ص 268، و کفعمی در مصباح ص 482، {آن را} آورده اند و جمعی از بزرگان فقها و علمای شیعه بر آن مداومت داشته اند؛ بنابراین جای شک و تردید در آن راه ندارد.

کتابخانه ناصریه هند، یکی از آثار جاودانه ای است که از خاندان صاحب عبقات بر جای مانده است. این کتابخانه، ده ها سال، از زمان علامه سید محمد قلی لکهنوی (پدر میر حامد حسین) تا چند نسل پس از او، همواره با تلاش های دانشوران این خاندان، راه ترقی و تکامل پیموده و خود، منشا برکات فراوانی بوده است.

صدق نبوت هیج پیغمبری متوقف بر بقای معجزه که آورده است، نیست؛ چنانچه از جمیع انبیا گذشته – از اولوالعزم و غیره – معجزه ای باقی نماند. و دعوی مسلمانان بقای معجزه نبی خود را، اظهار فضیلت زائدی است برای پیغمبر خود که برای پیغمبران سلف نبوده؛ به جهت توقف نبوتش برآن. و آنچه بر ایشان لازم است اثباتش در مقابل خصم، آوردن آن جناب است معجزه مطابق دعوی خود؛ چه باقی مانده. و به هر طریق که سایر ملل که معجزه برای نبی خود ثابت کند، بهتر و بیشتر و روشن تر از آن را مسلمانان دارند؛ چنانچه در کتب مبسوطه ذکر شده.

در این نوشتار، تفسیر عقود المرجان لحواشی القرآن، اثر سید نعمت الله جزایری (م 1112 ق)، معرفی میشود. این کتاب بر اساس نسخه خطّی منحصر به فردی، به دست محققان موسسه «شمس الضحی» تصحیح شده؛ لیکن تا کنون به چاپ نرسیده است. نگارنده در این مقاله، میکوشد تا ضمن به دست دادن شرح حال کوتاهی از مولف تفسیر، اثر یاد شده را معرّفی کند و روش کار وی را در این اثر بشناساند.

اخبار از غیب در قرآن، دلیل آن است که قرآن کلام خداست. این اخبار شامل: خبرهای علمی، خبرهایی از آینده، خبرهای پوشیده کنونی و خبر دادن از احوال حاکمان است. نیمی از سوره حمد، عز ربوبیت و نیمی دیگر از آن، ذل عبودیت را بیان می کند و این دو، مقصد و هدف اصلی قرآن است. قرآن کمال الکل فی الکل و هدایت برای اهل تقواست و از وجوه کمالیه قرآن اش، بیان همه چیز در همه چیز، هادی بودن برای اهل تقوا، سخن گفتن با تمام مخاطبان در تمام لحظات و حالات عمر، جمع الجمع بودن در عین فرق الفرق بودن و وجود حروف مقطعه در آن است. قرآن را باید پیروی کرد؛ چون کلام حق تعالی است و این مطلب به استناد آیات و روایات، به دست می آید.

در این نوشتار با توجه به اهمیت و جایگاه برجسته مساله نزول قرآن و احادیث پیرامون آن، از جمله حدیث معروف سبعه احرف، دیدگاه دانشمندان شیعی و بسیاری از علمای اهل سنت، نقد و بررسی شده است. در این پژوهش، برخی از روایات نبوی در مورد نزول قرآن بر سبعه احرف، ارایه و سپس مهمترین نظریات پیرامون معنای آنها مورد نقد قرار گرفته است. از اساسی ترین شبهات و اشکالات در روایت نزول قرآن بر سبعه احرف، اختلاف در مضامین، روایات نافی احرف سبعه، کلی گویی و ابهام در این روایات، مخالفت آن با صحیحه زراره از امام صادق(ع)، خبر واحد بودن روایت سبعه احرف نزد شیعه و تناقض در معنا و محتوای این حدیث است.نویسنده با بررسی دیدگاه های دانشمندان شیعه، از جمله علامه طباطبایی، آیت اله معرفت، دکتر حجتی، آیت اله میرمحمدی و آیت اله خویی و همچنین پژوهش در معانی مختلف این حدیث، با تکیه بر روایات مختلف، نزول قرآن بر سبعه احرف را سخنی نادرست و مجعول برشمرده است.

اعجاز یعنی به عجز درآوردن و عاجز کردن. وجوه اعجاز و تحدی قرآن از مباحثی است که همواره مورد بحث متکلمان بوده و آرا و نظرات گوناگونی در این رابطه، مطرح شده است. با توجه به نظریات مختلف در باب وجه اعجاز قرآن از سوی عالمان و متکلمان مسلمان، چون شیخ طبرسی، سید مرتضی، قطب راوندی، امین الاسلام طبرسی، علا مه مجلسی و آیت اله خویی و... اقوال در وجه اعجاز قرآن به دو بخش 1. فصاحت و بلاغت (جنبه های ادبی) و 2. محتوا (علوم و معارف) تقسیم بندی شده است. میرزا مهدی اصفهانی مهمترین وجه اعجاز قرآن را علوم و معارف جدید الاهی و کلام اله بودن آن می داند. وی در رساله «اعجاز کلام اله المجید» با ذکر شواهدی، به تبیین مدعای خویش میپردازد و معتقد است که وجه اعجاز قرآن را در خود قرآن و کلام حاملان علوم آن باید جستجو کرد. در این پژوهش، با استناد به این اثر، به بررسی ادله مرحوم میرزای اصفهانی در مورد وجه اعجاز قرآن، شامل: عمومیت و شمول اعجاز قرآن در همه اعصار، طعن کافران به علوم و معارف قرآن، کلام اله بودن قرآن، احسن الحدیث بودن قرآن در هدایت، حکمت، معرفت خدا، اثاره عقول با تاکید بر احادیث و روایات معصومین :پرداخته شده است. اعجاز قرآن با رسالت خاتم الانبیا تناسب دارد و هدف از بعثت ایشان، رساندن بندگان خدا به وجدان کردن خدا، تزکیه، تکمیل عقول و تذکر به علو و قدس خداست. در این مقاله، همچنین انگیزه انحصار وجه اعجاز قرآن در فصاحت و بلاغت، بررسی و راه برون رفت از آن، مراجعه به اهل بیت: و تدبر در قرآن بیان شده است.

«اسباب نزول» از علوم قرآنی است که در بیشتر کتاب های مربوط به قرآن، از آن سخن گفته اند. نویسنده در این مقاله، ابتدا معنای اصطلاح «اسباب نزول» را بر اساس لغت، قرآن و حدیث، بیان می کند و سپس به نزول دفعی و اجمالی قرآن میپردازد و بحث اسباب نزول را از طریق دانشمندان علوم قرآنی، پی می گیرد. نویسنده، پس از بحث انواع اسباب نزول و منابع آن، به تفصیل، به اقسام اسباب نزول خاص می پردازد. وی پس از آن، فواید و نتایج دانستن اسباب نزول را بر می شمارد. راه های دستیابی به اسباب نزول و محدودیت های آن، شیوه تشخیص سبب نزول راستین و میدان تاثیر اسباب نزول خاص، پایانبخش این گفتار است.

نویسنده در این مقاله، نتایج به دست آمده از آیات و روایات عالم ذر را در بیست عنوان، عرضه می کند. وی سپس خاطرنشان می کند که برای فهم ارتباط برخی از روایات به عالم ذر، باید آنها را در کنار یکدیگر نهاد و به آنها به شکل یک مجموعه نگریست. توجه به ساختار منظم روایی درباره چگونگی خلقت انسان، به عنوان شرط لازم فهم درست آیات و روایات خلقت، نکته دیگری است که نویسنده بدان اشاره می کند. وی در پایان، تواتر روایات عالم ذر را بر اساس بیان هفت تن از فقها و محدثان، نشان می دهد.

کتاب «مکتب در فرآیند تکامل» بر مبنای دو هدف، توسط دکتر حسین مدرسی طباطبایی، تالیف شده است: 1. معرفی تاریخ تشیع به عنوان یک جریان عقیدتی در اسلام، به خوانندگان غربی و غیر مسلمان 2. شناخت فرآیند شکلگیری و تکامل مکتب تشیع در سه قرن نخست اسلامی. بخش دوم کتاب با عنوان «غلو، تقصیر و راه میانه» شامل مروری کوتاه بر تحول مفاهیم غلو و تفویض است که در این نقد، بخش اعظم آن مورد بررسی قرار گرفته است. روایات استناد شده در کتاب مکتب در فرآیند تکامل، در موضوع های غلو، تفویض، تقصیر و معنای امامت از منابع حدیثی همچون الکافی شیخ کلینی، الغیبه محمدبن ابراهیم نعمانی و اختیار معرفه الرجال شیخ طوسی استخراج شده که در این مقاله، به بررسی آنها پرداخته شده است.

این گفتار به زندگینامه و آثار علمی دکتر حسین علی محفوظ، استاد فقید عراقی (1344ـ1430 هجری قمری، 1926ـ2009 میلادی) می پردازد. برخی از بزرگان خاندان علمی او که هشت سده تاریخ درخشان دارند، شرح حال مختصر و برخی از تالیفات و تلاش های علمی او، کوشش پیگیر او در احیای سنت حسنه روایت حدیث، فهرستی از مشایخ روایتی او، در این گفتار آمده و در پایان، منابعی برای آشنایی با شخصیت او و دو سند منتشر نشده درباره ارتباط علمی ایشان با استاد فقید سید جلال الدین محدث ارموی آمده است.