مجله جنگل ایران
سال:1390 | دوره:3 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

باغ گیاه شناسی ملی ایران متشکل از کلکسیون های بومی و غیربومی متعددی است که قطعه های بومی آن شامل گونه های درختی و درختچه ای متنوعی از جنگل های طبیعی ایران است. یکی از گونه های بومی باغ بنه (Pistacia atlantica) است که تراکم زیادی در برخی کلکسیون های بومی باغ دارد. درختان و درختچه های باغ های گیاه شناسی در جذب دی اکسید کربن جو و تلطیف هوا نقش مهمی دارند و در تمام نقاط دنیا از اهداف اصلی احداث باغ های گیاه شناسی به شمار می روند، از این رو در این پژوهش زیتوده و ذخیره کربن برگ گونه بنه بررسی شد. به این منظور با استفاده از روش نمونه برداری طبقه ای تصادفی، 30 اصله درخت بنه گزینش شده و فاکتورهای کمی مورد نظر در آنها اندازه گیری شد. سپس برگ های یک قطاع 45 درجه از سطح تاج جمع آوری، توزین (وزن تر) و پس از خشک کردن در داخل آون، دوباره وزن (وزن خشک) شد. پس از سوزاندن مقدار کافی از برگ های خشک شده در کوره الکتریکی و توزین خاکستر، وزن مواد آلی برگ و مقدار کربن برگ ها به دست آمد. همچنین مقدار دی اکسید کربن جذب شده از جو توسط برگ ها و همچنین روابط آلومتریک محاسبه شد. بر اساس نتایج حاصل، متوسط زیتوده برگ، متوسط ذخیره کربن برگ و متوسط مقدار جذب دی اکسید کربن از جو در هکتار به ترتیب، 69.4، 26.2 و 96.3 کیلوگرم به دست آمد و از این نظر اختلاف بین طبقه های قطری مختلف درختان نمونه معنی دار نبود. در بررسی روابط آلومتریک نیز پس از تعیین روابط رگرسیونی مناسب مشخص شد که فاکتور قطر متوسط تاج، تاثیرگذارترین متغیر بر زیتوده برگ و ذخیره کربن برگ است.

تراکم دی اکسیدکربن اتمسفر در اثر فعالیت های انسانی، روند گرم شدن کره زمین را بسیار افزایش داده است. اکوسیستم های جنگلی و مدیریت بهینه آن، نقش بسیار مهمی در جذب کربن اتمسفر ایفا می کند. این تحقیق با هدف بررسی تاثیر جنگلکاری های طرح جنگلداری دهمیان در مقدار ترسیب کربن خاک انجام گرفته است. نمونه برداری خاک به صورت منظم تصادفی و از عمق های 10-0 و 20-10 سانتی متری انجام گرفته است. در مجموع، 54 نمونه خاک از 4 توده 35 ساله جنگلکاری شده با گونه های پیسه آ (Picea Abies L. Krast)، کاج سیاه (Pinus nigra Arn)، ون (Fraxinus excelsior L.) و بلوط بلند مازو (Quercus castanifolia C.A.Mey) برداشت و به آزمایشگاه منتقل شد. مشخصه های بافت خاک، اسیدیته خاک، وزن مخصوص ظاهری، هدایت الکتریکی، کربن آلی و نیتروژن کل در آزمایشگاه اندازه گیری شد. نتایج نشان می دهد که ترسیب کربن خاک در توده پیسه آ (124.3 تن در هکتار) به طور معنی داری (P<0.05) بیشتر از کاج سیاه (94.7 تن در هکتار)، ون (87.6 تن در هکتار) و بلوط بلندمازو (78.1 تن در هکتار) است. مقدار کربن آلی، اسیدیته، نیتروژن و هدایت الکتریکی خاک در بین توده های مورد بررسی، اختلاف معنی داری را نشان می دهد (P<0.01). نتیجه رگرسیون گام به گام نشان داد که درصد نیتروژن و نسبت کربن به نیتروژن به ترتیب از مهم ترین اجزای تاثیرگذار بر مقدار کربن آلی خاک در توده های بررسی شده است.

پیش بینی و برآورد مقدار چوب حاصل از عملیات بهره برداری، یکی از موارد اساسی در مدیریت بازار فراورده های چوبی در طرح های جنگلداری است. هدف این تحقیق، دستیابی به نکات زیر است: مقدار چوب آسیب دیده در مرحله قطع، نوع آسیب های پدید آمده و ارزش افت چوب در اثر قطع و مجموعه کارهایی که برای پیشگیری و کاهش آثار صدمه دیدگی چوب در طول عملیات قطع می توان انجام داد. این تحقیق در پارسل های 208 و 211 بخش نمخانه جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود انجام گرفت. به منظور محاسبه افت چوب در اثر قطع درخت با استفاده از اره موتوری و محاسبه افت ارزش آن، در مجموع 206 اصله درخت از گونه های راش و ممرز به صورت تصادفی بررسی و اندازه گیری شد. پس از قطع درخت، صدمه دیدگی چوب در اثر قطع بر روی تنه درخت افتاده اندازه گیری شد. از کل حجم چوب های قطع شده در منطقه مورد بررسی، 46.87 مترمکعب (5.2 درصد)، صدمه دیدند. بیشتر صدمات مشاهده شده در این بررسی، شکستگی و خرد شدن چوب است که حدود 51.6 درصد کل حجم چوب صدمه دیده را شامل می شود. بقیه موارد شامل ترک یا شکاف طولی (32.5 درصد)، جدا شدن به صورت ورقه ای (4.4 درصد) و ارتفاع بیش از حد در کنده درخت (9.9 درصد) است. در نهایت با توجه به افت قیمت مربوط به کاهش در هر گروه از محصولات، کاهش ارزش چوب برآورد شد.

تصاویر هوایی رقومی جنگل های شمال که با دوربین هوایی پیشرفته UltraCamD گرفته شده اند، منبع بسیار با ارزشی برای تولید اطلاعات مفید جنگل هستند. ویژگی های خاص این تصاویر، ضرورت تعیین روش بهینه طبقه بندی آنها را مطرح می سازد. در این تحقیق داده های ادغام شده این سنجنده در چهار باند طیفی 16 بیتی و با اندازه تفکیک مکانی 7 سانتی متر مربوط به سال 1387 از یک منطقه جنگلکاری در چمستان نور، با هدف تشخیص گونه های درختی، تجزیه و تحلیل شدند. در تصحیح هندسی دقیق تصاویر، علاوه بر داده های GPS و IMU همراه تصویر، از نقاط کنترل زمینی اخذ شده با DGPS نیز استفاده شد. بارزسازی های مناسب انجام گرفت و باندهای حاصل به همراه باندهای اصلی به کار گرفته شدند. نمونه های تعلیمی یکسان در هر دو روش طبقه بندی استفاده شدند. نقشه واقعیت زمینی برای ارزیابی نتایج طبقه بندی ها، به روش میدانی تهیه شد. در روش پیکسل- پایه، طبقه بندی نظارت شده به روش حداکثر تشابه انجام گرفت. در روش شی- پایه، ابتدا قطعه بندی تصویر با ترکیب های باندی و ضرایب مناسب شاخص های رنگ، شکل، فشردگی، همواری و مقیاس به اجرا درآمد و در ادامه، طبقه بندی به روش نزدیک ترین همسایه و بر مبنای منطق فازی در سطوح طبقات والد و وارث اجرا و بهترین حالت طبقه بندی با استفاده از معیارهای پایداری طبقه بندی، تفکیک پذیری طبقات و ارزیابی صحت تعیین شد. ارزیابی صحت نقشه های حاصل از دو روش در مقایسه با داده های مبنا، نشان دهنده برتری معنی دار از نظر صحت کلی و ضریب کاپای طبقه بندی شی- پایه است. ضمن اینکه نقشه های حاصل از آن، حالت نامناسب فلفل نمکی موجود در نقشه های پیکسل- پایه را ندارد. به علاوه روش شی- پایه با بهره گیری از اطلاعات مکانی موجود در تصویر، در کنار اطلاعات طیفی آن، در تفکیک گونه هایی که تشابه طیفی زیادی با هم داشتند، بسیار موفق عمل کرد. صحت طبقه بندی شی- پایه بر روی داده های با توان تفکیک مکانی زیاد، وابسته به نوع طبقات و ماهیت تفکیک پذیری آنها، کیفیت قطعه بندی، اندازه نمونه ها، کیفیت نمونه برداری، چارچوب و قالب طبقه بندی و توزیع مکانی و درجه آمیختگی جنگل است.

نشانه گذاری، ابزاری برای پرورش توده های جنگلی است و یکی از مهم ترین دخالت های مدیریتی در جنگل به شمار می رود که نحوه اجرای آن، اثر مستقیمی بر تغییرات کمی و کیفی جنگل دارد. تحقیق حاضر با ارزیابی شرایط یک جنگل مدیریت شده در مقایسه با جنگل شاهد، به بررسی تاثیر نحوه نشانه گذاری درختان بر روند تغییرات کمی و کیفی جنگل و ارایه راهکارهایی برای هدایت این نشانه گذاری ها در مسیر درست می پردازد. در این تحقیق تمامی درختانی که در پاییز سال 1386 در پارسل 149 سری شوراب گلبند، نشانه گذاری شده بودند، قبل از عملیات قطع به صورت صددرصد آماربرداری شدند و کلیه مشخصه های کمی و کیفی آنها مانند قطر برابر سینه، کیفیت ساقه و نیز موقعیت مکانی آنها ثبت شد. نتایج بررسی ها نشان داد که بیشترین نشانه گذاری و برداشت در طبقات قطری 60 سانتی متر و بالاتر انجام شده است، در حالی که این پارسل در مقایسه با پارسل شاهد دارای تعداد درخت کمتری در این طبقات بوده است. همچنین بیشتر فشار ناشی از این نشانه گذاری، روی گونه راش با درجه کیفی یک و در جهت تغییر شرایط به نفع گونه ممرز بوده است. به نحوی که نشانه گذاری صورت گرفته را به به گزینی راش مبدل ساخته و در مجموع سبب برداشت حجمی برابر 63.5 مترمکعب در هکتار از این پارسل شده است. این در حالی است که بر اساس تابع K رایپلی، پراکنش درختان نشانه گذاری شده در همین سطح نیز به شدت خوشه ای و مجتمع بوده است. آنچه باید در نشانه گذاری ها و اعمال مدیریت در جنگل بیشتر مورد توجه قرار گیرد، تغییر نوع نگرش در بهره برداری جنگل از تولید چوب به پرورش جنگل است، ضمن اینکه نباید از نقش اطلاعات درست، مناسب و منطبق بر شرایط رویشگاه، در اعمال مدیریت صحیح چشم پوشی کرد.

این تحقیق با هدف بررسی احتمال تاثیر منفی جنگلکاری اکالیپتوس بر حاصلخیزی خاک و تغذیه گونه های مختلف اکالیپتوس و اختلاف شش گونه مورد بررسی از نظر اندازه سه عنصر ازت، پتاسیم و فسفر در برگ ها، در یک توده 24 ساله در استان گیلان و در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار، با استفاده از گونه های Eucalyptus camaldulensis، E. macarthurii، E. maidenii، E. rubida،E. saligna  و  E. viminalis انجام گرفت. در هر واحد آزمایشی 100 اصله درخت به فاصله 2×2 متر کاشته شده بود که سه اصله به صورت تصادفی انتخاب شد و برای تجزیه شیمیایی و تعیین مقدار عناصر ازت، فسفر و پتاسیم در برگ ها، نمونه برداری از یک سوم انتهایی تاج درخت انجام شد. نتایج نشان داد که میان تیمارها فقط از نظر درصد ازت، اختلاف معنی دار مشاهده می شود. کمترین مقدار ازت به گونهE. maidenii  مربوط بود و پنج گونه دیگر اختلاف معنی داری نداشتند. همچنین رابطه رگرسیون میان درصد پتاسیم برگ های اکالیپتوس و دو خصوصیت خاک شامل درصد فسفر و درصد پتاسیم و میان درصد فسفر برگ های اکالیپتوس و درصد فسفر خاک معنی دار بود. با مقایسه عناصر غذایی برگ ها و خاک زیرآشکوب، کمبودی در برگ ها مشاهده نشد و به نظر می رسد جنگلکاری اکالیپتوس تاثیر منفی بر حاصلخیزی خاک و رشد درختان اکالیپتوس ندارد.

در این تحقیق تاثیر تغییر کاربری مناطق جنگلی به پارک های جنگلی بر پوشش گیاهی و خاک در پارک چقاسبز استان ایلام بررسی شده است. به این منظور 3 منطقه 30 هکتاری شامل مناطق بدون تفرج، تفرج متوسط و تفرج شدید مشخص شد. برای برداشت داده ها، در هر منطقه 20 قطعه نمونه به روش منظم تصادفی با ابعاد شبکه 150×100 متر، پیاده شد. نوع و درصد پوشش گونه های علفی در 4 ریز قطعه نمونه 1.5 متر مربعی در هر قطعه نمونه ثبت شد. در هر قطعه نمونه از عمق 0 تا 30 سانتی متری افق معدنی، 3 نمونه خاک برداشته شد و یک نمونه ترکیبی به آزمایشگاه انتقال یافت. برای حذف عامل ذهنیت و درک بهتر ساختار پوشش گیاهی و تعیین گرادیان عمده تغییرات در ساختار پوشش گیاهی سه منطقه، از روش تجزیه و تحلیل خوشه ای و تجزیه و تحلیل تطبیقی قوس گیری شده استفاده شد. تجزیه و تحلیل تطبیقی متعارفی برای تعیین مهم ترین عامل های خاک تغییرپذیر در سه منطقه به کار گرفته شد. نتایج نشان داد پوشش گیاهی منطقه با تفرج شدید با منطقه با تفرج متوسط و منطقه بدون تفرج کاملا متفاوت است و در یک دسته مجزا گروه بندی می شود. درصد کربن آلی، ازت کل، فسفر قابل جذب، پتاسیم تبادلی و عمق لاشبرگ در مناطق با تفرج شدید کاهش یافته، ولی بر مقدار pH و وزن مخصوص ظاهری این منطقه افزوده شده است.

از آنجا که پایداری طولانی مدت اکوسیستم های جنگلی وابسته به حفظ کیفیت خاک است، آگاهی از وضعیت خاک های مناطق جنگلی و بررسی آثار فعالیت های مختلف صورت گرفته بر خصوصیات خاک بسیار مهم و در مدیریت جنگل موثر است. این پژوهش سعی دارد تاثیر قطع و سرشاخه زنی درختان را به عنوان یکی از مهم ترین عوامل تخریب جنگل های زاگرس بر خصوصیات خاک در مناطق تخریب یافته در مقایسه با مناطق کمتر تخریب یافته بررسی کند. به این منظور دو منطقه "تخریب یافته" که معرف منطقه ای با تخریب معمولی است، و "منطقه کمتر تخریب یافته" که به علت عدم دسترسی آسان، دچار تخریب کمتری شده است، انتخاب شد و مهم ترین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و مشخصه های کمی درختان شامل درصد تاج پوشش، تعداد درختان در هکتار، قطر برابرسینه و ارتفاع درختان اندازه گیری و تجزیه و تحلیل شد. نتایج این بررسی حاکی از تاثیرپذیری خصوصیات خاک از درختان و عوامل تخریب است، به طوری که تمامی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و مشخصه های کمی درختان تفاوت های معنی داری را بین دو منطقه نشان می دهند. نتایج همبستگی بین خصوصیات خاک و مشخصه های کمی درختان نشان داد که در منطقه کمتر تخریب یافته، درصد تاج پوشش، قطر برابرسینه و ارتفاع درختان با کربن آلی، فسفر و نیتروژن همبستگی مثبت و با نسبت C/N و جرم مخصوص ظاهری همبستگی منفی دارد. وجود درختان و عدم قطع و سر شاخه زنی آنها در منطقه کمتر تخریب یافته سبب شکل گیری شرایط مناسب تر خاک شده است.