مجله جنگل ایران
سال:1397 | دوره:10 | شماره:1 |تعداد مقالات:16

قارچ های میکوریزی به عنوان بخشی از موجودات خاکزی، همزیست هایی برای گونه های گیاهی محسوب می شوند که با ترشح آنزیم های خود و تحریک ترشح آنزیم های گیاه سبب افزایش حاصلخیزی خاک می شوند. پژوهش حاضر با هدف بررسی پتانسیل و شناسایی قارچ های میکوریزی همزیست با محلب و سنجش فعالیت آنزیم های فسفاتاز اسیدی و قلیایی، دهیدروژناز و اوره آز در دو فصل مرطوب و خشک انجام گرفت. بدین منظور از ریشه های پنج پایه از درخت محلب و خاک اطراف آنها در رویشگاه چهارطاق اردل در استان چهارمحال و بختیاری نمونه برداری شد. اسپورهای قارچ های میکوریز آربسکولار همزیست با محلب به روش الک مرطوب و سانتریفوژ جداسازی و براساس صفات مورفولوژیکی شناسایی شدند. همچنین پس از واکنش های بیوشیمیایی لازم، فعالیت آنزیم ها با استفاده از اسپکتروفتومتر سنجیده شد. در این پژوهش شش گونه قارچ آربسکولار از چهار جنسFunneliformis، Claroideoglomus، Rhizophagus و Septoglomus به عنوان گونه های همزیست با محلب معرفی شدند که سه گونه به جنس Rhizophagus تعلق داشت. کلنیزاسیون میکوریزی در فصل بهار 25/70 و در فصل پاییز 76 درصد بود. همچنین فعالیت آنزیم های فسفاتاز، دهیدروژناز و اوره آز طی دو فصل اختلاف معنی داری را نشان دادند. نتایج آزمون همبستگی، حاکی از وجود همبستگی مثبت معنی دار بین درصد کلنیزاسیون ریشه و فعالیت آنزیم های اندازه گیری شده بود که نشان می دهد قارچ های میکوریزی توانسته اند در فصل بهار فعالیت آنزیم ها را تحت تأثیر قرار دهند. با توجه به درصد زیاد کلنیزاسیون میکوریزی در گونه ی محلب، وابستگی این گونه به همزیستی میکوریزایی ضرورری به نظر می رسد و باید در برنامه های نهالکاری و احیا به طور جدی به آن توجه شود.

بهره برداری از جنگل با تاثیر بر فرایند چرخه ی مواد مغذی، بر کیفیت آب تأثیر می گذارد و سبب می شود که مواد مغذی محلول در گیاه شسته شود و از طریق خاک به جریان های رودخانه ای برسد. نوع و شیوه ی عملیات بهره برداری، عاملی مهم در مقدار مواد مغذی خارج شده از منطقه است. هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر تغییر پوشش گیاهی در پی بهره برداری از جنگل بر پارامترهای کیفیت رواناب، در بخش گرازبن جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود است. برای این تحقیق، در مقیاس پلات های دو متر مربعی و در قالب چهار تکرار مبتنی بر بارندگی های طبیعی از آذر 1393 تا آذر 1394 (در طی یک سال) نمونه های آب جمع آوری و پارامترهای هدایت الکتریکی، غلظت املاح محلول در آب، اسیدیته و مقدار کاتیون ها و آنیون ها آزمایش شد. نتایج نشان داد که به جز اسیدیته، بین تمام پارامترهای کیفیت رواناب ذکرشده و چهار منطقه (شاهد، منطقه ی بهره برداری شده به روش تک گزینی، منطقه ی بدون پوشش تاجی و مسیر چوبکشی) بررسی شده در دو کلاسه ی شیب (0 تا 20 درصد و 20 تا 40 درصد)، اختلاف معنی داری در سطح 01/0 وجود دارد. همچنین ضرایب همبستگی اسپیرمن بین کاتیون ها و آنیون ها نشان داد که همبستگی مثبت در سطح 01/0 درصد بین کلسیم و منیزیم و همبستگی مثبت در سطح 05/0 درصد بین سدیم و پتاسیم، در بین چهار منطقه ی بررسی شده وجود دارد. با کاهش پوشش تاجی و گیاهی در اثر بهره برداری، مقدار پارامترهای هدایت الکتریکی، غلظت املاح محلول در آب و مقدار کاتیون ها و آنیون ها افزایش می یابد؛ بنابراین بهره برداری از جنگل با افزایش کاتیون ها و آنیون های رواناب تولیدشده، سبب کاهش کیفیت رواناب می شود.

لیدار هوایی، قابلیت زیادی در تهیه ی مستقیم اطلاعات لازم برای کاربردهای تحقیقاتی و عملیاتی مرتبط با مدیریت اکوسیستم های جنگل و درختان منطقه ی شهری دارد. بیشتر روش های ارائه شده برای استخراج درختان منفرد با داده ی لیدار، متکی به شناسایی نقاط بالا یا پایین درخت و سپس اجرای یکی از الگوریتم های قطعه بندی درخت که از این نقاط شروع می شوند، هستند. در این الگوریتم ها، تعداد و مکان نقاط شروع تشخیص داده شده، به شدت در فرایند تشخیص درختان منفرد تأثیر می گذارد. علاوه بر این، درصد امکان شناسایی درختان جوان بسیار کم است. در این تحقیق، الگوریتمی جدید برای استخراج درختان منفرد با استفاده از نقاط با فاصله ی تقریباً 10 سانتی متری لیدار ارائه شده است. در این روش، درختان منفرد با یافتن قطعه های امن و نقاط داخل آنها برای هر درخت و تخصیص نقاط باقی مانده براساس این مناطق استخراج می شوند. این تحقیق روی درختان دو منطقه ی مورد مطالعه در شهر زیبروگس بلژیک اجرا شد. ارزیابی نتایج این روش با تصویر هوایی نشان داد که 51/74 درصد از کل درختان به درستی طبقه بندی شدند و میزان خطای افزونگی و حذف شدگی در طبقه بندی به ترتیب 92/3 و 57/21درصدبود.

به منظور ارزیابی تأثیر شدت نور و رطوبت خاک بر الگوی توزیع عناصر غذایی در اندام های نهال بنه، پژوهشی در ایستگاه تحقیقات البرز کرج در تابستان 1393 انجام گرفت. نهال های یکساله ی گلدانی بنه تحت تیمارهای رطوبت خاک (در سه سطح 100، 50 و 20 درصد ظرفیت زراعی) و سایه بان مصنوعی (در سه سطح صفر، 30 و 50 درصد از نور کامل) در قالب طرح کرت های خردشده با پایه ی بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و 10 نهال در هر کرت فرعی قرار گرفتند. پس از گذشت حدود چهار ماه، نهال ها از گلدان خارج و غلظت عناصر نیتروژن، پتاسیم، فسفر و روی در اندام های ریشه، ساقه و برگ آنها اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که غلظت عناصر غذایی در ریشه ی نهال بنه تحت تأثیر هیچ کدام از عوامل خشکی و سایه و اثر متقابل آنها قرار نگرفت. در ساقه نیز تنها غلظت عنصر روی تحت تأثیر کاهش رطوبت قرار گرفت و کاهش یافت. کاهش رطوبت خاک همچنین سبب کاهش عناصر روی و نیتروژن در برگ های نهال بنه شد. اثر متقابل رطوبت خاک و سایه بر غلظت عناصر پتاسیم و ازت برگ معنی دار بود، به نحوی که افزایش سایه سبب افزایش غلظت این عناصر در برگ نهال های تیمارشده با رطوبت های 50 و 20 درصد ظرفیت زراعی و کاهش آنها در برگ نهال های فاقد تنش خشکی شد. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که استفاده از سایه بان برای نهال های بنه ی تحت تنش خشکی مفید است و موجب بهبود فرایند انتقال عناصر غذایی از ریشه به اندام هوایی می شود.

بذر بلوط به دلیل داشتن مواد غذایی فراوان، تا حد زیادی پیش و پس از ریزش در معرض حمله ی سخت بالپوشان، بال پولکداران و دیگر حشرات قرار می گیرد. پژوهش حاضر به منظور بررسیتأثیر خسارت حشرات بذرخوار بلوط بر زادآوری بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl. ) در جنگل های بلوط شهرستانایلام (دره ی ارغوان) انجام گرفت. به این منظور در شش نقطه ی مختلف (در جهت جنوبی و طبقات مختلف ارتفاعی)، بذور درختان بلوط جمع آوری شد. بذور جمع آوری شده (در هر طبقه ی ارتفاعی 10 پایه بلوط و از هر پایه 100 بذر) به آزمایشگاه انتقال یافت و پس از توزین با ترازوی دیجیتالی، به منظور زمستان گذرانی آفات بذرخوار در درون ظروف پلاستیکی قرار داده شد. تعداد دیگری از بذور آلوده و سالم جمع آوری شده نیز به منظور بررسی تأثیر آفات بر قدرت جوانه زنی آنها در نهالستان کشت شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که در منطقه ی تحت بررسی دو آفت بذرخوار بلوط به نام هایسرخرطومی بذرخوار بلوط (Curculio glandium Marsham) و پروانه ی بذرخوار بلوط (Cydia fagiglandana Zeller) به بذور درختان بلوط خسارت می زنند. خسارت سرخرطومی بذرخوار 9/71 درصد و خسارت پروانه ی بذرخوار 1/28 درصد بود. بیشترین و کمترین آلودگی به آفات بذرخوار به ترتیب در طبقه های ارتفاعی 1900 و 1700 متری از سطح دریا بود. درصد جوانه زنی بذور سالم 8/74 و درصد جوانه زنی بذور آفت زده 2/25 به ثبت رسید. درصد آلودگی بذور ریخته شده در زیر درختان 4/60 و درصد آلودگی بذور آلوده روی تاج درختان 6/39 بود. همچنین بذور سالم میانگین وزنی بیشتری از بذور آلوده در سطح 5 درصد داشتند؛ بنابراین در هنگام کاشت بذر بلوط باید از کاشت بذرهایی که از ارتفاعات بالا جمع آوری می شوند و علائم و نشانه های آفات بذرخوار را دارند اجتناب کرد.

این پژوهش با هدف بررسی اثر تیمارهای مختلف آب و نور در تولید نهال تادار (Celtis caucasica) در نهالستان شوراب خرم آباد انجام گرفت. بدین منظور ابتدا 30 اصله درخت تادار در جنگل های اطراف روستای شوراب انتخاب و از چهار جهت آنها بذرگیری شد. بذرهای جمع آوری شده پس از بررسی های کیفی، در اواخر آبان در گلدان ها کاشته شدند و پس از جوانه زنی در اوایل فروردین تا اوایل تیر هر روز آبیاری شدند. سپس چهار تیمار آبیاری (هر روز به عنوان شاهد، دو، سه و چهار روز یک بار) و سه تیمار سایه (نور کامل (شاهد)، نیم سایه و سایه ی کامل) با سه تکرار و 30 گلدان در هر تکرار (در مجموع 1080 واحد آزمایشی) به مدت پنج ماه روی آنها اعمال شد. نتایج بررسی کیفی بذر نشان داد که زنده مانی بذر 84 درصد است. در این پژوهش، سایه، آبیاری و نیز اثرهای متقابل این دو، اثر معنی داری بر طول ساقه، ریشه و قطر یقه ی نهال ها در پایان یک فصل رویش داشت (01/0p<). زنده مانی، طول ساقه و قطر یقه ی نهال ها در نور کامل دارای بیشترین و در سایه ی کامل دارای کمترین مقدار است. همچنین آبیاری تنها در تیمار نوری کامل اثر معنی داری بر رشد ساقه ی نهال ها دارد و در این تیمار، زنده مانی و طول ساقه در آبیاری یک و دوروزه تفاوت معنی داری ندارند؛ بنابراین بر اساس نتایج پیشنهاد می شود که از نور کامل و آبیاری دوروزه برای پرورش نهال های تادار در نهالستان استفاده شود.

مدیریت جست در روش بهره برداری کوتاه مدت سبب می شود که جست های باقی مانده از مواد غذایی، نور و آب بیشتری برخوردار شوند و در نهایت تنه های قطورتر و بلندتری تولید کنند. هدف این تحقیق، ارزیابی تولید چوب برخی ارقام صنوبر با استفاده از تیمار مدیریت جست ها در دوره ی دوم برداشت بود. پنج کلن صنوبر از گونه ی P. deltoides و دورگ های P. xcanadensis با سه تیمار مدیریت جست شامل یک جست، دوجست و چند جست بر روی هر پایه در قالب طرح آماری کرت های خردشده با سه تکرار بررسی شدند. در پایان فصل رویش، ویژگی های رویشی درختان سرپا و قطعات چوبی به تفکیک سرشاخه، تنه تا قطر10 سانتی متر و تنه های بیشتر از قطر10 سانتی متر اندازه گیری شد. نتایج تجزیه ی واریانس ویژگی های رویشی در پایان سال پنجم بعد از دوره ی بهره برداری دوم نشان داد که قطر برابرسینه و ارتفاع جست در بین سطح های مختلف عوامل کلن و مدیریت جست و عوامل زی توده ی خشک سرشاخه و تنه های با قطر بیش از 10 سانتی متر در سطح عامل مدیریت جست تفاوت معنی داری داشت. متغیرهای متوسط ارتفاع جست و ارتفاع بلندترین جست و قطر برابرسینه ی جست ها در کلن های P. deltoides 63/8 وP. x canadensis 561/41 در گروه اول قرار گرفتند. مقایسه ی میانگین های تولید زی توده ی خشک چوبی کلن های صنوبر نشان داد که دو کلن P. deltoides 63/8 وP. x canadensis 561/41 به ترتیب با 7/6 و 4/6 تن در هکتار در سال، بیشترین مقدار زی توده ی تنه ی با قطر کمتر از 10 سانتی متر را داشتند. همچنین بیشترین مقدار تولید تنه ی با قطر بیش از 10 سانتی متر مربوط به تیمار تک جست بود.

فعالیت ارگانیسم های خاک زی و جمعیت آنها شاخص مناسبی برای ارزیابی کیفیت و سلامت خاک در اکوسیستم های جنگلی است که هم راستا با حاصلخیزی و باروری رویشگاه است. در پژوهش حاضر، مشخصه های کیفی لاشبرگ و خاک در چهار توده ی جنگلی با ترکیب های مختلف درختان شامل راش/ ممرز/ توسکا/ خرمندی (دامنه ی ارتفاعی 700-600 متری)، راش/ ممرز/ توسکا (دامنه ی ارتفاعی 1200-1100 متری)، راش/ ممرز (دامنه ی ارتفاعی 1700-1600 متری) و راش خالص (دامنه ی ارتفاعی 2200-2100 متری) در حوزه ی گلبند نوشهر بررسی شد. در هر یک از توده ها، هشت نمونه از لایه های آلی و معدنی (در سطح 25 × 25 تا عمق 15 سانتی متری خاک) برداشت و به آزمایشگاه انتقال داده شد. برای بررسی وجود یا نبود تفاوت مقادیر مشخصه های مورد نظر در توده های مختلف جنگلی از تجزیه ی واریانس یکطرفه استفاده شد و آزمون چنددامنه ای دانکن نیز برای مقایسه ی میانگین ها به کار گرفته شد. مشخصه های کیفی لاشبرگ (کربن و نیتروژن)، رطوبت، pH، کربن آلی، نیتروژن کل و همچنین مشخصه های زیستی خاک شامل تعداد و زی توده ی کرم های خاکی، تعداد نماتدها و فعالیت های میکروبی خاک سنجیده شد. براساس نتایج، بیشترین فعالیت کرم های خاکی (با سهم بیشتر اپی ژئیک ها) و نماتدهای خاک زی در خاک سطحی توده ی جنگلی راش آمیخته با ممرز، توسکا و خرمندی مشاهده شد. همچنین تنوع گونه های درختی در توده ی آمیخته ی راش/ ممرز/ توسکا/ خرمندی به بهبود شاخص های میکروبی (تنفس میکروبی، تنفس برانگیخته، زی توده ی میکروبی کربن، زی توده ی میکروبی نیتروژن، ضریب میکروبی، ضریب متابولیکی و قابلیت دسترسی به کربن) خاک در مقایسه با دیگر توده های جنگلی بررسی شده منجر شد. تجزیه ی مؤلفه های اصلی حاکی از تأثیرات برجسته ی مشخصه های لایه ی آلی و معدنی خاک بر تغییرپذیری مشخصه های زیستی خاک است. نتیجه ی این تحقیق نشان دهنده ی تأثیر مثبت تنوع گونه های درختی در بهبود مشخصه های کیفی و سلامت خاک است.

در این پژوهش اثر تیمارهای مختلف عمق کاشت و بستر کاشت بر مشخصه های قطر یقه، ارتفاع نهال، طول ساقه به ریشه، وزن خشک ساقه به ریشه و درصد زنده مانی بلوط ایرانی در نهالستان کوشکن زنجان بررسی شد. بذرها در گلدان های پلاستیکی در سه عمق کاشت (0 تا 99/3 سانتی متری؛ 4 تا 99/6 سانتی متری؛ و 7 تا 8 سانتی متری) و چهار ترکیب بستر (50 درصد خاک + 50 درصد کود دامی؛ 50 درصد خاک +50 درصد ماسه ی بادی؛ 50 درصد خاک + 50 درصد زئولیت؛ و 50 درصد خاک +50 درصد کود دامی + ماسه ی بادی و زئولیت) با شش تکرار در قالب طرح فاکتوریل کاملاً تصادفی کاشته شدند. نتایج آزمون آنالیز واریانس نشان داد که تأثیر نوع خاک و بستر کاشت بر تمامی فاکتورهای بررسی شده در سطح 5 درصد معنی دار است. با توجه به اینکه بیشترین درصد زنده مانی، طول ساقه به ریشه، ارتفاع نهال و قطر یقه در تیمار عمق کاشت 7 تا 8 سانتی متری مشاهده می شود و بیشترین درصد زنده مانی و طول ساقه به ریشه نیز در عمق کاشت 7 تا 8 سانتی متری و با بستر 50 درصد کود دامی + 50 درصد (خاک، ماسه و زئولیت) وجود دارد، پیشنهاد می شود بذر بلوط با توجه به اثر متقابل این دو تیمار در اعماق پایین یعنی 7 تا 8 سانتی متر از سطح خاک با بستر 50 درصد کود دامی + 50 درصد (خاک، ماسه و زئولیت) در گلدان های نهالستان کاشته شود و در هنگام انتقال به عرصه تا استقرار کامل نهال حفاظت کامل از آن صورت گیرد.

روش های نمونه برداری بدون قطعه نمونه (خطی یا فاصله ای) از شیوه های مهم آماربرداری در جنگل اند. در این تحقیق به منظور بررسی کارایی روش نمونه برداری فاصله ای نزدیک ترین همسایه ی پیوسته (C-nn)، محدوده ای به مساحت 220 هکتار در بخش چلیر جنگل خیرود نوشهر انتخاب شد. سپس نمونه برداری به دو روش، یکی با قطعات نمونه دایره ای 10 آری (مرسوم در جنگل های شمال کشور) و دیگری به روش فاصله ای C-nn با 15=k درخت براساس شبکه ای به ابعاد 200× 150 متر انجام گرفت. در مجموع 77 قطعه نمونه ی دایره ای و 77 نمونه C-nn با مراکز نمونه یکسان در منطقه ی تحقیق برداشت شد. نتایج نشان داد که بین رویه زمینی برآورد شده به روش C-nn با نتایج برآورد این متغیر با قطعات نمونه دایره ای متناظر آنها تفاوت آماری معنی داری وجود ندارد و نیز با کاهش تعداد k در این روش از 15 به 6 درخت هم تفاوت معنی داری در برآورد این متغیر ایجاد نمی شود، ولی دقت نمونه برداری از 7=k به 6=k درخت به شدت کاهش می یابد. این در حالی است که روش نمونه برداری C-nn از نظر زمانی به طور معناداری سریع تر از روش نمونه برداری مرسوم در جنگل های هیرکانی شمال کشور بود. در نهایت می توان نتیجه گرفت که هرگاه به هر دلیل، اجرای روش های نمونه برداری بدون قطعه نمونه یا فاصله ای در این جنگل ها ضروری باشد، نمونه برداری به روش فاصله ای C-nn با توجه به وابستگی به تنه ی درخت به جای تاج آن، در برخی شرایط کاربرد دارد و براساس معیار هزینه و دقت با هفت درخت انجام پذیر است.