معرفت فلسفی
سال:1390 | دوره:9 | شماره:1 (پیاپی 33) |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:قضایای اولی، که از مهم ترین اصول اولیه مقدمات برهان به شمار می روند، نقشی اساسی در نظام معرفت شناسی مبناگرا ایفا می کنند. برخی از حکما قائل هستند که این قضایا قابل اقامه برهان نیستند. در این مقاله، نظر آیت اله جوادی آملی مبنی بر استدلال ناپذیری قضایای اولی مورد بررسی قرار گرفته است. البته، چون این نظر را نخست فخر رازی و ملاصدرا مطرح کرده اند و سپس آیت اله جوادی آملی آن را تکمیل کرده و به اشکالات وارد شده بر آن پاسخ داده است، گذشته از بررسی تفصیلی نظر آیت اله جوادی آملی، دیدگاه فخر رازی و ملاصدرا را نیز به اجمال بررسی کرده ایم. در پایان مقاله حاضر، به این نکته اشاره شده است که هیچ وجهی برای اولی الاوائل بودن اصل امتناع تناقض وجود ندارد.   چکیده عربی:تعد القضایا الأولیة من أهم المبادیء الأساسیة لمقدمات البرهان، و هی تلعب دورا هاما فی نظام علم المعرفة المبنائیة. و لقد ذهب بعض الحکماء إلی القول بأن هذه القضایا لا تقبل البرهنة علیها. هذه المقالة تتطرق إلی دراسة عدم قابلیة القضایا الأولیة للإستدلال علیها من وجهة نظر آیة الله جوادی آملی. و بما أن أول من طرح هذا الرأی هما الفخر الرازی و ملاصدرا و من ثم تکفل آیة الله جوادی آملی بتکمیل هذا الرأی والإجابة علی الإشکالات الواردة علیه، لذلک اهتمت المقالة ببیان نظریة الفخر الرازی و ملاصدرا علی نحوالإجمال بالإضافة إلی الدراسة التفصیلیة لرؤیة آیة الله جوادی آملی حول هذه المسألة. فی ختام هذه المقالة أشیر إلی هذه النقطة والمتمثلة فی أنه لا وجود لأی وجه من الوجوه یدل علی أصل امتناع النقیضین بوصفه اول الأولیات.

چکیده فارسی:در منطق سینوی، «شرطی متصل لزومی» مهم ترین قسم از اقسام شرطی به شمار می آید. نزدیک ترین ادات شرطی به شرطی لزومی، در منطق جدید، «استلزام ربطی» است. بخشی از منطق جدید که به «استلزام ربطی» می پردازد، «منطق ربط» نام دارد. میان منطق دانان ربط، نزاعی هست که آیا پذیرش یک تناقض، مستلزم هر گزاره دلخواهی است؟ به دیگر سخن، آیا یک گزاره متناقض با هر گزاره دلخواهی مرتبط است؟ پاسخ مثبت به این سوال، به منطقی به نام KR و پاسخ منفی به آن به منطقی به نام R می انجامد. منطق KR، نسبت به منطق R، سمانتیک ساده تر و شهودی تری دارد. با این حال، تعیین اعتبار و عدم اعتبار استدلال ها در نظام ها و سمانتیک های گوناگون منطق ربط (حتی در KR) کاری دشوار است که در ادبیات منطق ربط، کمتر به آن پرداخته شده است. در این مقاله، با الهام از یک روش ارزش دهی به نام «آزمون اعتبار» که هیوز و کرسول در منطق موجهات معرفی کرده اند، یک «آزمون اعتبار» برای منطق KR طراحی کرده و کاربرد آن را در چند مثال نشان داده ایم.   چکیده عربی:تعد (الشرطیة المتصلة اللزومیة) أهم قسم من أقسام الشرطیة فی المنطق السینوی. و (الاستلزام الربطی) هو أقرب أداة شرط إلی الشرطیة اللزومیة فی المنطق الجدید. یطلق علی القسم الذی یهتم بدراسة (الاستلزام الربطی) من المنطق الجدید بالمنطق الربطی. و لقد ثار نزاع بین مناطقة الربط حول أن: هل القبول بتناقض ما یستلزم کل قضیة اختیاریة؟ و بعبارة أخری: هل أن القضیة المتناقضة الواحدة مرتبطة بکل قضیة اختیاریة؟ الإجابة الإیجابیة لهذا السؤال تؤدی إلی المنطق الذی یعرف باسم KR و الإجابة السلبیة تؤدی إلی المنطق الذی یعرف باسم R. و یعد منطق KR بالنسبة إلی منطق R أبسط سیمیائیة و أکثر شهود.علی کل حال فإن عملیة تعیین اعتبار و عدم اعتبار الاستدلالات فی الأنظمة و السیمیائیات المختلفة للمنطق الربطی (و حتی فی منطق KR) عملیة صعبة قلیلا ما درسته أدبیات المنطق الربطی. هذه المقالة تتطرق إلی التخطیط لاختبار اعتباری لمنطق KR مستوحی من أسلوب قیمی یعرف باسم (اختبار الاعتبار) و الذی قام بتعریفه هیوز و کرسول فی منطق الموجهات و بیان استخداماته من خلال بعض الأمثلة.

چکیده فارسی:حدوث و قدم زمانی عالم، به معنای ابتدا داشتن یا ازلی بودن عالم، از مسائلی است که از دیرباز، در میان عالمان مسلمان و غیرمسلمان، موضوع بحث بوده است. در این نوشتار، به بررسی این مساله در تاریخ فلسفه پرداخته و به این نتیجه رسیده ایم که طرح موضوع «حدوث و قدم زمانی عالم» به یونان باستان برمی گردد؛ براهین برخی از فلاسفه آن سامان از جمله برقلس تاثیر بسزایی در رواج نظریه قدم زمانی عالم داشته است. طرفداران مکتب های مشا و اشراق، اغلب به نظریه قدم زمانی عالم گرایش داشتند؛ اما در حکمت متعالیه، نگرشی جدید درباره این مساله پدید آمد و نظریه حدوث زمانی عالم برتری نسبی یافت.   چکیده عربی:إن الحدوث و القدم الزمانی للعالم بمعنی أزلیة العالم و أبدیتة من المسائل التی بحثت من قبل علماء الاسلام منذ القدم. هذه المقالة تتطرق إلی دراسة هذه المسألة فی تاریخ الفلسفة و توصلنا علی إثر ذلک إلی هذه النتیجة و مفادها أن طرح موضوع (الحدوث و القدم الزمانی للعالم) یرجع فی الأساس إلی الیونان القدیمة، فلقد کانت لبراهین بعض فلاسفة الیونان و من جملتهم برقلس التأثیر الکبیر فی رواج و انتشار نظریة القدم الزمانی للعالم. کما یمیل أغلب أتباع المدرسة المشائیة و المدرسة الاشراقیة إلی نظریة القدم الزمانی للعالم کذلک، بینما أوجدت الحکمة المتعالیة نظرة جدیدة حول هذه المسألة مما رجح نظریة الحدوث الزمانی للعالم.

چکیده فارسی:واژه «برزخ» در لغت و نیز در اصطلاح، معانی گوناگونی دارد که عدم توجه دقیق به این معانی، گاه موجب سوء برداشت از آن واژه می شود. از این رو، شایسته است که در یک پژوهش تطبیقی، معانی واژه «برزخ» را در اصطلاح فلاسفه، عرفا، و متکلمان به طور دقیق بررسی نماییم تا به این وسیله مانع از هرگونه سوء برداشت از این واژه در اصطلاحات گوناگون شویم.از دیدگاه فلاسفه مسلمان، برزخ به مرتبه ای از وجود گفته می شود که حد وسط بین عالم ماده و عالم عقل است و به دو قسم متصل و منفصل تقسیم می شود. اما از نظر عرفا، برزخ به دو قسم نزولی و صعودی تقسیم می گردد؛ قوس نزول و صعود برزخ عرفا هرکدام حصه ای از مثال منفصل فلاسفه محسوب می شود. از دیدگاه متکلمان، برزخ همان عالم حد فاصل مرگ و قیامت انسان است که از نظر مفهوم، با برزخ در اصطلاح فلاسفه و عرفا تباین دارد؛ ولی از نظر مصداق، همان قوس صعودی برزخ عرفاست و با برزخ فلاسفه رابطه عام و خاص من وجه دارد.   چکیده عربی:لکلمة (البرزخ) فی اللغة و الإصطلاح أیضا معانی مختلفة بحیث عدم الإهتمام الدقیق بهذه المعانی قد یؤدی إلی سوء فهم معانی هذه الکلمة. لذلک من الضروری فی الدراسة المقارنة أن نبحث فی معانی کلمة (البرزخ) فی اصطلاح الفلاسفة و العرفاء و المتکلمین بدقة حتی نحول بذلک عن أی نوع من سوء الفهم لهذه اللفطة فی المصطلاحات المختلفة.إن البرزخ من وجهة نظر الفلاسفة المسلمین، یقال علی تلک المرتبة الوجودیة التی هی حد الوسط بین عالم المادة و عالم العقل و یقسم وفق هذه النظرة إلی قسمین متصل و منفصل. و أما من وجهة نظر العرفاء، فالبرزخ یقسم إلی قسمین نزولی و صعودی، و لکل من قوس النزول و الصعود البرزخی عند العرفاء حصة من المثال المنفصل المعدود عند الفلاسفة. و من وجهة نظر المتکلمین فإن البرزخ هو ذلک العالم الذی هو الحد الفاصل بین الموت و قیامة الإنسان و الذی یباین البرزخ فی اصطلاح الفلاسفة و العرفاء من حیث المفهوم، و لکن من حیث المصداق هو نفس قوس الصعود البرزخی عند العرفاء و علاقته بالبرزخ عند الفلاسفة علاقة عموم و خصوص من وجه.

چکیده فارسی:فیزیکی انگاری پیشینی و پسینی، در فیزیکی انگاشتن جهان (و به طور خاص، ذهن یا نفس)، با یکدیگر هم رای هستند و فیزیکی انگاری را در مقام رهیافتی مابعدالطبیعی در باب تعیین ماهیت ذهن، حالات ذهنی، و ویژگی های ذهنی تایید می کنند. محل نزاع و اختلاف میان این دو تلقی در این مساله نهفته است که: آیا صدق و کذب فیزیکی انگاری وابسته به شناخت پذیر بودن برخی حقایق خاص به طور پیشینی است یا نه؟ حامیان فیزیکی انگاری پیشینی بر لزوم این وابستگی تاکید می کنند؛ ولی دسته مقابل منکر آن هستند.مقاله حاضر صورت بندی نقدی است بر فیزیکی انگاری بر مبنای واکاوی این اختلاف. نگارنده که در این مساله، خود با فیزیکی انگاران پیشینی موافق است، استدلال خواهد کرد که برای صدق فیزیکی انگاری، وجود رابطه استلزامی از هر دو نوع آن (استلزام دلالت شناختی و استلزام شناختی)، میان امر فیزیکی و ذهنی، ضروری است. با این حال، نگارنده امکان چنین شناختی را منتفی می داند و دست کم روابط استلزامی از نوع معرفتی آن را مورد انکار قرار می دهد. او با پیمودن این مسیر، تلاش می کند تا کذب فیزیکی انگاری را نشان دهد.   چکیده عربی:تشترک النظرة الفیزیائیة القبلیة و البعدیة فی الرأی حول الرؤیة الفیزیائیة للعالم (و بشکل خاص الذهن أو النفس)، و یؤیدان النظرة الفیزیائیة فی مقام المقاربة الماورائیة فی باب تعیین ماهیة الذهن و الحالات و الخصائص الذهنیة. و محل النزاع و الاختلاف بین هاتین النظرتین تکمن فی هذه المسألة: هل صدق الرؤیة الفیزیائیة مرهون بقابلیة معرفة بعض الحقائق الخاصة بشکل قبلی أو مسبق أم لا؟ أتباع النظرة الفیزیائیة القبلیة یؤکدون علی لزوم و ضرورة هذا الارتباط، بینما ینکره اتباع النظرة الفیزیائیة البعدیة.اعتمدت هذه المقالة المنهج النقدی للنظرة الفیزیائیة علی أساس تحلیل هذا الاختلاف. کاتب هذا المقال متفق مع النظرة الفیزیائیة القبلیة فی خصوص هذه المسألة، و یستدل علی وجود علاقة استلزامیة ضروریة بین کل من النوعین (استلزام الدلالة المعرفیة و الاستلزام المعرفی) بین الأمر الفیزیائی و الذهنی من أجل صدق النظرة الفیزیائیة. و مع ذلک ینکر الکاتب إمکان مثل هذه المعرفة أو لا أقل إنکار العلاقات الاستلزامیة المعرفیة لها. و یسعی إلی بیان کذب النظرة الفیزیائیة فی مسار بحثه للمسألة.

چکیده فارسی:همه معانی ماهوی پس از پذیرفتن اصالت وجود، در معرض بازتفسیرند. ما باید بتوانیم تفسیری مبتنی بر احکام وجود از آنها داشته باشیم. در این مقاله با استفاده از نظر ویژه ملاصدرا درباره «فصل» و تفسیر وجودشناختی وی از آن، کوشیده ایم به نظریه او درباره «جنس» دست بیابیم. می خواهیم بدانیم معنای جنسی با شهود کدام مرتبه وجود در ذهن منعکس می شود. در واقع با همان رویکردی که ملاصدرا درباره فصل حقیقی و تطبیق آن بر وجود خاص اخذ کرده است پیش می رویم تا به نظریه وی درباره جنس حقیقی برسیم. در این روند، جنس را در نهایت بر وجود منبسط تطبیق می کنیم و به ناسازگاری این نظریه با قول سینوی مشهور، یعنی انتزاع جنس از ماده، اشاره و از آن دفاع می کنیم.   چکیده عربی:کل المعانی الماهویة فی معرض إعادة التفسیر بعد القبول بأصالة الوجود، و نحن فی هذا المقام نستطیع أن نحصل علی تفسیر لها مبنی علی أحکام الوجود. و لذلک سعینا فی هذه المقالة علی أن نضع أیدینا علی نظریة ملاصدرا حول (الجنس) بالإستفادة من رأیه الخاص حول (الفصل) و تفسیره له بناء علی معرفة الوجود عنده. فنحن نرید أن نتعرف علی المعنی الجنسی بشهود أی مرتبة من الوجود التی تنعکس فی الذهن. فی الحقیقة سننتهج فی سبیل الوصول إلی نظریة ملاصدرا حول الجنس الحقیقی المنهج نفسه الذی اتخذه حول الفصل الحقیقی و تطبیقه علی الوجود الخاص، و سنطبق فی الأخیر الجنس علی الوجود المنبسط، و نشیر إلی عدم انسجام هذه النظریة مع القول السینوی المشهور، أی انتزاع الجنس من المادة، و ندافع عنها.

چکیده فارسی:یکی از شاهکارهای مهم ملاصدرا اثبات حقیقت واحده مشککه «وجود» است. به قول بعضی از بزرگان، دو مساله «اصالت وجود» و «مراتب تشکیکی وجود» دو بال اصلی حکمت متعالیه صدرایی را تشکیل می دهند. بنابراین، نقد هریک از این دو مساله به منزله قطع یکی از دو بال حکمت متعالیه است. از اینجا می توان به اهمیت مساله تشکیک وجود پی برد.نوشتار حاضر نقد و بررسی مقاله ای است که با عنوان «تشکیک در تشکیک وجود حکمت صدرایی» در شماره 29 معرفت فلسفی چاپ شده، و نگارنده درصدد دفاع از تشکیک وجود صدرایی، و پاسخ به اشکالات وارده است.   چکیده عربی:من الابتکارات العلمیة الهامة لملاصدرا هی اثبات الحقیقة الواحدة المشککة لـ (الوجود). و بحسب قول بعض العظماء فإن مسألة (أصالة الوجود) و مسألة (المراتب التشکیکیة للوجود) یشکلان الجناحین الأساسیین للحکمة المتعالیة الصدرائیة. و بناء علی ذلک فنقد أحد هذین المسألتین بمثابة قطع لأحد جناحی الحکمة المتعالیة. و من هنا یمکن أن نکتشف أهمیة مسألة التشکیک الوجودی. هذا البحث یتطرق إلی دراسة و نقد لمقالة تحت غنوان: (التشکیک فی التشکیک الوجودی للحکمة الصدرائیة) و التی نشرت فی العدد التاسع و العشرین من مجلة المعرفة الفلسفیة، و الکاتب فی هذه المقالة فی مقام الدفاع عن التشکیک الوجودی الصدرائی و الاجابة علی الاشکالات الواردة.