اقتصاد کشاورزی (اقتصاد و کشاورزی)
سال:1394 | دوره:9 | شماره:4 |تعداد مقالات:12

در بازارهای همگرا، تکانه های قیمتی در یک بازار، در بازارهای دیگر پاسخ داده می شود. در این شرایط، تفاوت قیمت کالاهای همگن در بازارها ناشی از هزینه های ترابری است. بررسی انتقال مکانی قیمت در بازار یک کالا، یکی از روش های بررسی همگرایی بازارهاست. فرآیند انتقال مکانی قیمت پسته با این دیدگاه و در چارچوب الگوهای آستانه ای انتقال قیمت مورد بررسی قرار گرفت. در این بررسی با استفاده از داده های ماهانه شاخص قیمت خرده فروشی پسته در دوره 92-1386 الگوهای آستانه ای انتقال قیمت از استان تولیدکننده (کرمان) به استان های مصرف کننده (دیگر استان های کشور) برآورد شد. نتایج نشان داد که انتقال قیمت در بیشتر استان های کشور، در کوتاه مدت نامتقارن مثبت است و عامل های بازاریابی از تفاوت در سرعت همگرایی بازارها در هنگام افزایش ها و کاهش های قیمت در بازار مبدا، منافع اضافی کسب می کنند و مصرف کنندگان زیان می بینند. اما در مجموع بازارها در بلندمدت همگرا هستند و نبود تقارن بلندمدت در انتقال قیمت ها وجود ندارد. با توجه به ساختار نزدیک به رقابتی بازار پسته در سطح خرده فروشی، انتقال نامتقارن قیمت ها احتمالا ناشی از تورم عمومی قیمت ها، مدیریت موجودی انبار، هزینه های تعدیل قیمت ها و اطلاعات نامتقارن است. بنابراین در پیش گرفتن سیاست های ضدتورمی، فراهم آوری سامانه اطلاعات بازار و ایجاد بازار بورس به همگرایی بیشتر بازارها و انتقال متقارن قیمت ها کمک می کند.

هدف اصلی این بررسی همانندسازی پاسخ کشاورزان به سیاست افزایش قیمت محصولات کشاورزی در توابع استان قزوین می باشد. بدین منظور، محصول ذرت دانه ای در شهرستان البرز و گوجه فرنگی در شهرستان آبیک که دارای نوسان های بالایی در قیمت بازاری بودند، مورد بررسی قرار گرفت. برای تحقق این هدف، از یک نظام مدل سازی اقتصادی مشتمل بر مدل برنامه ریزی ریاضی مثبت (PMP) و توابع تولید منطقه ای محصولات کشاورزی (SWAP) استفاده شد. در ادامه، واکنش کشاورزان نسبت به سیاست افزایش قیمت محصولات کشاورزی با پیش فرض های 10، 20، 30، 40 و 50 درصد همانندسازی شد و تغییرات بوجود آمده در الگوی کشت و سود ناخالص کشاورزان تحلیل و ارزیابی شد. داده های موردنیاز مربوط به سال 91-1390 بود که با مراجعه مستقیم به نهادهای ذیربط در استان قزوین گردآوری شد. برای حل مدل از نرم افزار GAMS نسخه 23.5 استفاده شد. نتایج نشان داد که با افزایش قیمت گوجه فرنگی و ذرت دانه ای، کشاورزان شهرستان های آبیک و البرز برای دستیابی به سود بیشتر به افزایش سطح زیرکشت این محصولات تمایل پیدا می کنند و از سطح زیرکشت محصولات با بازده کمتر (گندم و جوآبی) می کاهند. همچنین، نتایج نشان داد که با پیش فرض های 10 تا 50 درصد، با افزایش قیمت گوجه فرنگی سود ناخالص کشاورزان آبیک 4.18 تا 20.39 درصد و با افزایش قیمت ذرت دانه ای سود ناخالص کشاورزان شهرستان البرز 3.02 تا 19.4 درصد افزایش می یابد. در پایان به منظور اثربخشی سیاست افزایش قیمت محصولات کشاورزی، به کارگیری سیاست های مکمل در بخش عرضه نهاده ها و محصولات و سیاست های کمکی در بخش منابع آب به صورت همزمان با این سیاست پیشنهاد شد.

در دهه های اخیر سرمایه گذاری در تحقیقات کشاورزی کشورهای رو به توسعه کاهش یافته و نظام های تحقیقات کشاورزی در این کشورها از جمله ایران با چالش تامین مالی نیازهای پژوهشی بخش کشاورزی روبه رو شده اند. در چنین شرایطی تامین مالی این نوع تحقیقات نیازمند ارائه شواهد مستند از منافع آن به سیاستگذاران و برنامه ریزان اقتصادی است. بدون مستندسازی شفاف و متقاعدکننده سودمندی (منافع)، تحقیقات کشاورزی حمایت مالی پایدار را به دست نخواهد آورد. لذا این تحقیق برای برآورد سودمندی تحقیقات بهنژادی تحت شرایط خطر (ریسک) در سه پهنه اقلیمی- کشاورزی مرکزی خشک، دشت ساحلی خزری و شمال غربی ایران انجام شده است که نتایج آن ضمن ایجاد آگاهی، می تواند مجموعه سیاستگذاری و برنامه ریزی اقتصادی کشور را برای حمایت شایسته از تحقیقات کشاورزی متقاعد و مجاب نماید. برای انجام این تحقیق از الگوی مازاد اقتصادی پیش از اجرا استفاده شده است که خروجی های مفید و موثر برای استنتاج منافع تحقیقات تولید می کند. بر اساس یافته ها، تحقیقات بهنژادی هر سه پهنه، علیرغم عدم حتمیت و ریسک فعالیت های کشاورزی از نرخ بازده 17 تا 70 درصد دارند. لذا کاربست فناوری (بذر و نهال اصلاح شده) منتج از آن ها می تواند در افزایش تولید و عرضه محصولات راهبردی کشاورزی نقش اساسی ایفا نماید. این شواهد بر ضرورت حمایت و تامین مالی تحقیقات کشاورزی به ویژه تحقیقات بهنژادی تاکید دارد. افزون بر این، بر پایه یافته های تحقیق، رتبه یا اولویت تحقیقات بهنژادی هر یک از پهنه ها در تخصیص بودجه یا هزینه تحقیق تعیین شد.

نوسانات قیمت مواد غذایی و اثرگذاری آن به امنیت غذایی و رفاه جامعه منجر به علاقه مندی اقتصاددانان به بررسی عامل های موثر بر قیمت مواد غذایی شده است، به طوری که شناسایی این عامل ها می تواند ابزار مناسبی برای برنامه ریزی های بهینه در راستای کنترل پیامدهای منفی این تغییرها بر رفاه جامعه باشد، بنابراین، این پژوهش به بررسی تاثیر متغیرهای اقتصادی بر شاخص قیمت مواد غذایی در کشورهای صادرکننده و واردکننده نفت در بازه زمانی 2013-2000 در قالب داده های ماهانه پرداخته است. برای این منظور از الگوی خود رگرسیون برداری داده های ترکیبی (پانل) استفاده شده است. برآورد ضرایب الگوی تحقیق نشان می دهد، وقفه های قیمت نفت در کشورهای صادرکننده نفت بیشترین تاثیر را بر قیمت مواد غذایی در مقایسه با کشورهای واردکننده نفت دارد. از سوی دیگر نتایج مربوط به توابع عکس العمل آنی نشان می دهد تکانه های مواد غذایی و نرخ بهره اثرگذاری های موقتی و تکانه های نرخ ارز، قیمت کود شیمیایی و قیمت نفت اثرگذاری های دائمی بر قیمت مواد غذایی دارند. همچنین نتایج تحقیق نشان می دهد، تکانه های قیمت مواد غذایی در هر دو گروه از کشورها بیش از 90 درصد از نوسان های قیمت مواد غذایی را تبیین می دهد.

در این پژوهش سعی شده است تاثیر افزایش قیمت مواد غذایی بر رفاه خانوارهای شهری ایرانی و در بین دهک های درآمدی در سال های 90-1388 اندازه گیری و تحلیل شود. برای این منظور سیستم تقاضای تقریبا ایده آل درجه دوم برای نه گروه اصلی مواد غذایی در کشور برای هر یک از دهک های درآمدی در سال های 1388 و 1390 برآورد شد. نتایج به دست آمده از کشش های درآمدی برای کل خانوارهای شهری نشان داد که گروه های غلات، لبنیات و تخم پرندگان، سبزی و حبوبات، ادویه ها و آشامیدنی ها ضروری و گروه های گوشت، روغن ها، میوه ها و خشکبار و قند و شکر و مرباها کالاهای لوکس به شمار می آیند. در نهایت با به کارگیری کشش های تقاضای هیکس به دست آمده، اثرات رفاهی ناشی از افزایش قیمت مواد غذایی با استفاده از شاخص رفاه تغییرات جبرانی (CV) محاسبه شد. نتایج بررسی نشان داد افزایش قیمت مواد غذایی رفاه همه ی خانوارهای شهری ایرانی را کاهش داده است. به طور نسبی از مخارج کل خانوارهای دهک اول در طی دوره 90-1388، 19.63 درصد از درآمد اولیه خویش را به سبب افزایش قیمت مواد غذایی از دست داده اند. در صورتی که همین نسبت برای خانوارهای دهک دهم 7.254 درصد از درآمد اولیه شان بوده است. ملاحظه می شود رفاه از دست رفته برای خانوارهای فقیر به مراتب بیشتر از خانوارهای ثروتمند بوده است و این در حالی است خانوارهای فقیر بخش بزرگی از درامد خود را صرف خرید مواد غذایی می نمایند. بنابراین لازم است تا سیاستگذاران اقتصادی حمایت بیشتری از خانوارهای دهک های پایین درآمدی به عمل آورند.

در این بررسی، راهبرد کم آبیاری به عنوان راه حلی پایدار برای رویارویی با اثرگذاری های تغییر اقلیم در دشت همدان- بهار مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بدین منظور در آغاز، چگونگی اثرگذاری تغییرپذیری های دما، بارش و سطح انتشار CO2، بر الگوی کشت در چهار بعد اقتصادی، فیزیولوژی، آب شناسی و هواشناسی بررسی شد. نتایج نشان داد که افزایش سطح انتشار دی اکسید کربن و تغییرپذیری های اقلیمی ناشی از آن، با کاهش عملکرد گیاهان کشاورزی و نیز کاهش بیلان آب های زیرزمینی، دارای تاثیر منفی بر الگوی کشت منطقه است و در بدبینانه ترین پیش بینی، کاهش سود ناخالص بخش کشاورزی دشت به میزان 169 میلیارد ریال، کاهش موجودی آب زیرزمینی به میزان 11 درصد و افزایش ارزش اقتصادی نهاده ی آب به میزان 21 درصد را تا سال 2040 در پی خواهد داشت. همچنین نتایج نشان داد که با اعمال سیاست 5 درصد کم آبیاری بهینه در کشت گیاهان آب بر و نیز استفاده از فناوری های نوین آبیاری، جبران زیان یادشده، امکان پذیر خواهد بود.

حوزه آبخیز سد تهم به عنوان یکی از جاذبه های طبیعت گردی و زمین گردشگری استان زنجان، از مناطق مهم گردشگری منطقه است. لذا بررسی و برآورد ارزش تفریحی آن می تواند در پیش بینی نیازها و رفع کمبودها و توسعه گردشگری در منطقه موثر باشد. هدف این پژوهش برآورد ارزش تفریحی حوزه آبخیز سد تهم با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط است. برای بررسی عوامل موثر بر میزان تمایل به پرداخت افراد، الگوی لوجیت به روش بیشینه راستنمایی برآورد شد. روش استخراج پیشنهاد روش دوگانه- دوبعدی است. داده های مورد نیاز با تکمیل پرسشنامه و مصاحبه حضوری با 181 بازدیدکننده از منطقه یاد شده گردآوری شد. بنابر نتایج مدل مورد استفاده در تعیین عامل های موثر بر میزان ارزش تفرجی منطقه، متغیرهای شمار بارهای بازدید در سال، تحصیلات، درآمد فرد، بومی بودن و میزان پیشنهاد معنی دار شده است و از عامل های موثر در میزان WTP بازدیدکنندگان برای استفاده از مراتع منطقه می باشند. در این بررسی، میانگین WTP به عنوان قیمت ورودیه برای هر بازدیدکننده برای استفاده از مراتع حوزه آبخیز تهم 6266 ریال به دست آمده است. همچنین ارزش تفریحی سالانه این منطقه حدود 39000 ریال در هکتار و ارزش کل تفریحی آن 539 میلیون ریال برآورد شده، که نشان دهنده توجه بازدیدکنندگان به منابع تفریحی منطقه مورد نظر است.

در دهه های اخیر، همگام با افزایش اهمیت چالش های محیط زیستی، همه ی کشورها تلاش می کنند با برنامه ریزی صحیح و به کارگیری روش های مناسب، نه تنها به اهداف اقتصادی خود دست یابند، بلکه آسیب های محیط زیستی ناشی از رشد اقتصادی را نیز به کمترین برسانند. تحقق این امر بدون اطلاع از چگونگی رابطه ی بین فعالیت های اقتصادی با آلودگی محیط زیست و تاثیرگذاری های متقابل بین آن ها میسر نخواهد بود. در این بررسی، روابط کوتاه مدت و بلندمدت بین مصرف انرژی، انتشار دی اکسید کربن (به عنوان شاخص آلودگی محیط زیستی) با استفاده از داده های سال های 1390-1353 در ایران با استفاده از روش اقتصادسنجی خودرگرسیونی با وقفه های توزیعی (ARDL) مورد ارزیابی قرار گرفت. بنابر نتایج این بررسی، وجود رابطه بلندمدت بین متغیرهای تخریب محیط زیست و مصرف انرژی و انتشار دی اکسید کربن تایید شد. همچنین، رابطه مثبت و معنی داری در بلندمدت بین متغیرهای انتشار دی اکسید کربن و مصرف انرژی با تخریب محیط زیست به دست آمده است. انتشار دی اکسید کربن تاثیرگذارترین متغیر بر تخریب محیط زیست تشخیص داده شد به طوری که با افزایش یک درصدی در انتشار دی اکسید کربن، تخریب محیط زیست حدود 2.27 درصد افزایش می یابد. همچنین ضریب تصحیح خطا نشان داد که 0.53 از شوک وارد شده در کوتاه مدت به سمت رابطه بلندمدت اصلاح می شود. لذا، حدود 2 سال زمان لازم است تا یک نبود تعادل در کوتاه مدت به سمت بلندمدت تعدیل یابد.

با توجه به ارزش بالای غذایی آبزیان و اهمیت مصرف آن در سلامت افراد و جامعه، مطالعه حاضر با هدف بررسی عوامل موثر بر مصرف آبزیان در شهر مشهد انجام شده است. بدین منظور اطلاعات مصرفی 150 خانوار مشهدی با استفاده از روش نمونه گیری طبقه بندی تصادفی گردآوری و نتایج با استفاده از مدل های هاردل دوگانه و دومرحله ای هکمن مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان داد که بعد خانوار، سطح تحصیلات، شمار افراد زیر 10سال، درآمد، عامل های مرتبط با سلیقه، دسترسی به آبزیان، دانش روش های تهیه و طبخ آبزیان و عامل های مرتبط با بهداشت و سلامت آبزیان، بر تصمیم خانوار برای مصرف آبزیان موثرند. همچنین بر پایه مدل هاردل دوگانه، سطح تحصیلات، درآمد، شغل سرپرست خانوار، منطقه مسکونی، عامل های مرتبط با سلیقه، دانش تهیه و پخت آبزیان و بهداشت و سلامت آبزیان، اقدام خانوارها برای مصرف آبزیان را تحت تاثیر قرار می دهند. با توجه به توان توضیح دهندگی، شمار متغیرهای معنادار، علامت مورد انتظار ضریب ها و همخوانی نتایج با رفتار مصرفی مردم شهر مشهد، مدل هاردل دوگانه به عنوان مدل برتر گزینش شده است که به عنوان روشی جایگزین، برای استفاده در بررسی های کاربردی همسان توصیه می شود.

در چند سال اخیر چگونگی نگرش به موضوع انرژی در ایران تغییر چشم گیری داشته است، از یک سو پایان پذیر بودن انرژی های فسیلی و از سوی دیگر افزایش پیوسته قیمت ها و اجرای طرح هایی همچون هدفمند کردن یارانه ها، دولت ها را بر آن داشته است که به سوی مجموعه ای از انرژی های نو حرکت کنند. تدوین و توسعه سیاست ها و راهبردهای مناسب برای سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر، به تجزیه و تحلیل برتری ها و سودمندی های سرمایه گذاری در آن بر پایه تمایل به پرداخت خانوارها نیاز دارد. این نوشتار با استفاده از اطلاعات مقطع زمانی سال 1393 مربوط به 250 خانوار و 4518 مشاهده از استان خراسان رضوی و به کارگیری آزمون انتخاب و مدل لاجیت متداخل به ارزشگذاری ویژگی های سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر پرداخته است. برآورد مدل لاجیت متداخل با متغیرهای اقتصادی- اجتماعی نشان داد که متغیرهای سن، مالکیت مسکن و برخورداری از خودرو بر میزان تمایل به پرداخت ها تاثیر مثبت و معنی داری دارد. هم چنین خانوارهای شهری برای کاهش آلودگی هوا و افزایش اشتغال زایی ارزش بیشتری قائل اند. آنانی به ترتیب تمایل به پرداخت ماهانه ای برابر 48033 و 34947 ریال دو یژگی دارند. از طرفی برای تاثیرگذاری های چشم اندازی، ارزش زیادی قائل نیستند و تمایل به پرداخت ماهانه ای برابر 1669 ریال برای آن دارند. با توجه به یافته ها، اجرای بررسی به صورت جامع تر در ایران و به صورت دوره های زمانی 3 تا 4 ساله برای ارزیابی سیاست های اجرا شده در زمینه انرژی های تجدیدپذیر پیشنهاد شده است.